ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Η αδελφότητα της σπηλιάς (μέρος ΙΘ')

Ίσως κατά βάθος να πρόκειται για μικρές πράξεις ανταρσίας ενάντια στην παντοδυναμία του χρόνου και στην ιδιότητα του να απαλείφει ακόμα και την ανάμνηση των πραγμάτων, γεγονός πάντως είναι ότι οι άνθρωποι, από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους, αισθάνονταν την ανάγκη να χαράζουν και να σκαλίζουν τα δικά τους σημάδια στην πέτρα. Οι βράχοι γύρω και μέσα στη σπηλιά, με τις χιλιάδες επί χιλιάδων ψυχών που πέρασαν ή και κατοίκησαν εκεί ανά τους αιώνες, δε θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση.

Στην πλειονότητα τους, τα διάφορα σκαλίσματα της σπηλιάς αντιστοιχούν σε ονόματα, αρχικά ονομάτων, χρονολογίες ή συνδυασμούς αυτών. Ανάμεσα τους, ωστόσο, υπάρχει και ένα σύμβολο που απαντάται ξανά και ξανά, με αυξημένη συχνότητα, στον συγκεκριμένο τόπο αλλά και αλλού στην Πεντέλη. Πρόκειται για ένα γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, το γράμμα «Φ».

Το γιατί αναφερόμαστε στις συγκεκριμένες αποτυπώσεις του «Φ» πρωτίστως με την έννοια του συμβόλου και δευτερευόντως με εκείνη του γράμματος του αλφαβήτου πιστεύουμε ότι θα γίνει φανερό στη συνέχεια. Κάποιες νύξεις, εξάλλου, είχαμε κάνει κλείνοντας την ενότητα "Τα σκαλισμένα σύμβολα της Πεντέλης". Ας δούμε, λοιπόν, τώρα συνολικά τα "Φ" που υπάρχουν σχηματισμένα στην περιοχή της σπηλιάς, ξεκινώντας από το χώρο έξω από αυτή.

Το πιο μεγάλο και καλοσχηματισμένο (Φ1) είναι εκείνο που εντοπίζεται στον κάθετο βράχο έξω και αριστερά της εισόδου της σπηλιάς, αμέσως πάνω από το τσιμεντένιο κτίσμα που κληροδότησαν στο χώρο τα έργα της περιόδου 1977–1983.

Το συγκεκριμένο σκάλισμα ανήκει στην ομάδα των περίτεχνων όσο και αινιγματικών συμβόλων που μας απασχόλησαν στην ενότητα "Τα σκαλισμένα σύμβολα της Πεντέλης". Εδώ, θα συμπληρώσουμε μόνο ότι το "Φ" αυτό, μαζί με ένα δεύτερο, σχεδόν πανομοιότυπο του (λάξευμα 1), το οποίο εντοπίζεται μερικές εκατοντάδες μέτρα χαμηλότερα στο βουνό, ήταν τα πρώτα από τα σύμβολα της κατηγορίας αυτής που ολοκληρώθηκαν, στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Ένα δεύτερο, μόλις διακρινόμενο "Φ" (Φ2) βρίσκεται περί τα δέκα μέτρα δεξιότερα στο ίδιο μέτωπο βράχου, αλλά χαμηλά, λίγα εκατοστά από το έδαφος.

Αναμφίβολα είναι πολύ παλιό, πιθανώς ηλικίας αιώνων. Και αξίζει να σημειωθεί ότι το "Φ" αυτό εντοπίζεται κάτω από την εσοχή του βράχου που, όπως είδαμε, φιλοξενούσε κάποτε τον παμπάλαιο οικίσκο έξω από τη σπηλιά.

Συνοδευόμενο από τη χρονολογία "1865", ένα τρίτο "Φ" (Φ3) βρίσκεται σκαλισμένο στην πρόσοψη του μακρόστενου μαρμάρινου όγκου που έχει αφεθεί ακουμπισμένος έξω από τα εκκλησίδια, σαν παγκάκι.

Ο όγκος αυτός, που φέρει και παλαιοχριστιανικά λαξεύματα, αποτελούσε κάποτε, όπως συζητήσαμε, το υπέρθυρο της κεντρικής πύλης του τείχους της σπηλιάς. Όσο για τη χρονολογία "1865", θα πρέπει να θεωρείται περίπου βέβαιο ότι αντιστοιχεί στο έτος σκάλισης του "Φ", δεδομένου ότι το μέγεθος των χαρακτήρων, καθώς και το βάθος/πλάτος του αυλακιού των σκαλισμάτων είναι ίδια.

Λίγο πιο πέρα, αμέσως δεξιά της κεντρικής εισόδου των εκκλησιδίων, διακρίνεται σκαλισμένο ένα ακόμη "Φ" (Φ4).

Η φθορά που έχει υποστεί υποδηλώνει ότι πρόκειται για παλιό σκάλισμα, όμως η ηλικία του είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, καθώς στο μαρμάρινο θύρωμα της κεντρικής εισόδου των εκκλησιδίων επιπροβάλλονται πολλά σκαλίσματα, διαφόρων εποχών.

Το πιο αφανές –και μάλλον εκούσια κρυμμένο– από τα "Φ" του εξωτερικού χώρου της σπηλιάς είναι ένα πέμπτο (Φ5), που εντοπίζεται ψηλά στον κοφτό βράχο δεξιά της εισόδου της.

Το σημείο στο οποίο βρίσκεται σκαλισμένο το "Φ" αυτό είναι τόσο δυσπρόσιτο, ώστε δύσκολα κάποιος χωρίς αναρριχητική εκπαίδευση –και ενδεχομένως και εξοπλισμό– θα μπορούσε να φτάσει, πόσο μάλλον να σκαλίσει εκεί κιόλας. Όμως, αναρριχητές ή υπολείμματα από αναρριχητική δραστηριότητα στο συγκεκριμένο μέτωπο βράχου δεν έχουμε συναντήσει. Σαν σκάλισμα, είναι οπωσδήποτε σχετικά σύγχρονο και με άρτια σχεδίαση, ειδικά αν κανείς λάβει υπόψη τις δυσκολίες που προκύπτουν από το απόκρημνο της θέσης του. Τα χαρακτηριστικά αυτά στηρίζουν την πιθανότητα το συγκεκριμένο σύμβολο να είχε σκαλιστεί από την ίδια ομάδα ανθρώπων που λάξευσαν και το "Φ" πάνω από το κτίσμα των έργων της περιόδου 1977–1983 (Φ1), αφού και εκείνο βρίσκεται σχηματισμένο ψηλά, σε σχετικά δυσπρόσιτο σημείο, ενώ και το περιεχόμενο των δύο σκαλισμάτων είναι ταυτόσημο.

Ολοκληρώνοντας την περιήγηση μας στον προαύλιο χώρο της σπηλιάς, αξίζει να σταθούμε σε ένα ακόμα "Φ", το οποίο δε συγκαταλέγουμε σε εκείνα που θεωρούμε ότι αποτελούν σύμβολα, το αναφέρουμε όμως μιας και παρουσιάζει ενδιαφέρον. Βρίσκεται σκαλισμένο λίγα μέτρα δεξιότερα του ανοίγματος της σπηλιάς, συνοδευόμενο από τα γράμματα "ΛΑΜΠ".

Μια προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι το αυλάκι σκάλισης του "Φ" είναι λεπτότερο και πιο αβαθές απ' ό,τι της γειτονικής σειράς γραμμάτων, πράγμα που σημαίνει ότι ενδεχομένως αυτά σκαλίστηκαν με διαφορετικό –πιο χοντρό– εργαλείο, και άρα, στην περίπτωση αυτή, πιθανότατα από διαφορετικό άνθρωπο και σε διαφορετικό χρόνο. Η άποψη ότι το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν διαφορετικό ενισχύεται και από το ότι, σε αντίθεση με το "Φ", η σκάλιση των διπλανών γραμμάτων είχε ως αποτέλεσμα το ξεφλούδισμα του βράχου. Όσο για το τι μπορεί να σημαίνει αυτό το "ΛΑΜΠ", μάλλον πρόκειται για κάτι ημιτελές, πιθανώς τα πρώτα γράμματα κάποιου ονόματος, αφού λίγο ψηλότερα και λίγο χαμηλότερα διακρίνονται σκαλισμένες δύο ακόμη γραμμές, μέρη προφανώς κάποιων γραμμάτων που για κάποιο λόγο δεν ολοκληρώθηκαν. Πάλι, ποιος ξέρει...

Παρότι, με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, το εν λόγω "Φ" ενδέχεται να είχε σκαλιστεί αυτοτελώς και ανεξάρτητα από το διπλανό "ΛΑΜΠ", δεν το συγκαταλέγουμε, όπως είπαμε, σε εκείνα που θεωρούμε ότι αποτελούν σύμβολα, καθώς συνοδεύεται και από άλλα γράμματα.

Αν για την προηγούμενη περίπτωση υπάρχουν αμφιβολίες, για ένα άλλο "Φ", σκαλισμένο στη νοτιοδυτική γωνία της μικρότερης από τις δύο υδατοδεξαμενές στην είσοδο της σπηλιάς, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι είναι πλαστό.

Τι εννοούμε με το χαρακτηρισμό «πλαστό»; Εννοούμε ότι το σκάλισμα αυτό δεν υπήρχε πριν την προαναγγελία (στις 8/2/07) της παρούσας υποενότητας. Σκαλίστηκε μέσα στον Μάρτιο του 2007 από κάποιον που προφανώς παρακολουθεί το site (όχι, όμως, αρκετά προσεκτικά, ειδάλλως θα πρόσεχε ότι είχαμε παραθέσει πρόσφατη φωτογραφία της εν λόγω υδατοδεξαμενής, όπου το σκάλισμα απουσιάζει) και, προϊδεασμένος από τα όσα σκόρπια αναφέρονται σε άλλες ενότητες γύρω από το θέμα των "Φ" της Πεντέλης, σκέφτηκε ενδεχομένως να στήσει μια φάρσα. Όπως και να 'χει, η συγκεκριμένη περίπτωση είναι ενδεικτική των λόγων για τους οποίους, κατά την παράθεση ορισμένων στοιχείων, αποφεύγουμε να γινόμαστε απολύτως σαφείς, ενώ άλλα δεν τα αναφέρουμε καν.

Αλλά, ας προχωρήσουμε τώρα στο εσωτερικό της σπηλιάς, καθώς εκεί απαντώνται μερικά ακόμα "Φ".

Και πρώτα–πρώτα, ας θυμηθούμε εκείνο (Φ6) που είδαμε κλείνοντας την ενότητα "Τα σκαλισμένα σύμβολα της Πεντέλης".

Το συγκεκριμένο "Φ" εντοπίζεται στο αριστερό τοίχωμα της σπηλιάς, λίγα μέτρα πριν το άνοιγμα που οδηγεί στη «λιμνούλα» του τριγωνικού τούνελ. Είναι φανερό ότι είχε σκαλιστεί πολύ παλιά, όμως το πότε ακριβώς δεν υπάρχει τρόπος να το γνωρίζουμε.

Για το χρόνο σκάλισης ενός άλλου "Φ" (Φ7), αντιθέτως, που βρίσκεται σκαλισμένο λίγο πιο ψηλά και αριστερά στην ίδια επιφάνεια βράχου, υπάρχει ένδειξη.

Το "Φ", λοιπόν, αυτό σχηματίζεται ως σύμπλεγμα ενός "Ο" και του τρίτου ψηφίου της χρονολογίας 1817, ή ίσως ενός "1" και του τρίτου ψηφίου της χρονολογίας 1807 (με βάση τα χαρακτηριστικά του σκαλίσματος, πιθανότερη κρίνεται η πρώτη εκδοχή). Το όνομα εκείνου που σκάλισε τη χρονολογία σώζεται και αυτό, σκαλισμένο αμέσως πιο πάνω: P. Ross.

Τώρα, το ποιος και γιατί σκάλισε το "Ο" πάνω στο "1" (ή το "1" πάνω από το "0") ώστε να σχηματίζεται "Φ", δε θα το μάθουμε. Ίσως ήταν ο ίδιος ο P. Ross, ίσως κάποιος άλλος, σε δεύτερο χρόνο. Οπότε, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την ακριβή ηλικία του "Φ", το πιθανότερο όμως είναι αυτό να σχηματίστηκε κατά τη διφορούμενη χρονολογία (1817 ή 1807).

Στην ίδια επιφάνεια βράχου, πάντως, σώζονται και άλλα παλιά σκαλίσματα, το νόημα των οποίων είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Χαρακτηριστική είναι η επιγραφή "AMUDD ΘΙ", που φαίνεται να έχει σκαλιστεί από έμπειρο χέρι, πιθανώς λατόμου ή λιθοξόου.

Η περιοχή αυτή του αριστερού τοιχώματος της σπηλιάς, όπου εντοπίζονται και τα δύο τελευταία "Φ" που είδαμε (Φ6 και Φ7), λούζεται, κατά τους χειμερινούς ιδίως μήνες, από ηλιακό φως, το οποίο εισδύει διά μέσω του στομίου της σπηλιάς.

Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, το ότι εκεί σώζεται πλήθος σκαλισμάτων, ενώ ευνοείται και η ανάπτυξη φυτικών μικροοργανισμών, που κατά τόπους προσδίδουν στο βράχο μια πρασινωπή απόχρωση παλαιότητας.

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ