Σκαλισμένα σύμβολα Πεντέλης

Εκτός από γεωμετρικά, υπάρχουν και λαξεύματα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν συμβολικά. Ο διαχωρισμός ανάγεται, βέβαια, σε πρακτικούς μόνο λόγους, σχετικούς με την παρουσίαση αυτή. Στην πραγματικότητα, όλα τα λαξεύματα σχετίζονται μεταξύ τους, συνιστώντας, όπως θα δούμε, ένα αλληλένδετο σύνολο.

Οι σταυροί των λαξευμάτων 13, 14, 15 και 16 απαντώνται σε διαφορετικά σημεία του βουνού, με τους δύο τελευταίους να είναι πανομοιότυποι τόσο σε σχήμα όσο και σε μέγεθος (το λάξευμα 16 μάς υπέδειξε το 2005 ο «ΠΑΡ'ΕΙΚΟΣ»). Δίπλα στο σταυρό του λαξεύματος 14 βρίσκεται το λάξευμα 4, ενώ δίπλα σε εκείνον του λαξεύματος 15, τα λαξεύματα 11 και 19. Γενικά, πρόκειται για συνηθισμένους σταυρούς της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης.

Στα λαξεύματα 17 και 18 παριστάνεται ο διπλός πέλεκυς, οι συμβολισμοί του οποίου χάνονται στα βάθη της Ιστορίας. Στον ελληνικό χώρο, ο διπλός πέλεκυς απετέλεσε ιερό σύμβολο του μινωικού πολιτισμού. Η αρχαία ονομασία του ήταν λάβρυς, μία λέξη που θεωρείται ότι έχει κοινή ρίζα με τον λαβύρινθο, ο οποίος κωδικοποιούσε συμβολικά μυητικές τελετουργίες των Μινωιτών. Τον λάβρυ, σε όσες μινωικές απεικονίσεις του έχουν βρεθεί, παριστάνονται να τον κρατούν γυναικείες αποκλειστικά θεότητες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη μητριαρχική δομή της κοινωνίας των αρχαίων Κρητών, τον έχει καθιερώσει σήμερα ως ένα από τα σύμβολα της γυναικείας ομοφυλοφιλίας. Η πρωταρχική σημασία του λάβρεως ήταν, βέβαια, εντελώς διαφορετική. Αν και οι παραλληλισμοί του αποτελούσαν μίγμα περίπλοκων και εν πολλοίς αγνώστων σε εμάς λατρευτικών δοξασιών, το σχήμα αυτό καθεαυτό θεωρείται ότι κωδικοποιούσε τις κυκλικές αστρονομικές μεταβολές (ηλιοστάσια, ισημερίες κλπ.) του έτους των Μινωιτών, του οποίου η πρώτη μέρα συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο.

Αυτό το αστρονομικό νόημα του σχήματος του διπλού πέλεκυ φαίνεται να είναι και το μήνυμα που μεταφέρουν τα λαξεύματα 17 και 18 (κάτι που επίσης θα γίνει καλύτερα αντιληπτό στη συνέχεια). Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, η ομοιότητα του διπλού πέλεκυ με το σχήμα του σταυρού. Δεδομένης της μείξης αρχαιοελληνικών με χριστιανικούς συμβολισμούς στα λαξεύματα, δεν αποκλείεται ο διπλός πέλεκυς να λαξεύτηκε ως μία πρόδρομη μορφή σταυρού, προκειμένου να υποδηλώσει τη συνέχεια της αρχαίας διαλεκτικής στη χριστιανική διδασκαλία.

Ο πέλεκυς του λαξεύματος 18, ο οποίος βρισκόταν σκαλισμένος στο στόμιο της σπηλιάς, δεν υπάρχει πια. Τον κατέστρεψε το 1999 κάποιος, αντλώντας επιβεβαίωση της ύπαρξης του μέσω της πράξης αυτής, κατά το δόγμα «καταστρέφω άρα υπάρχω».

Οι παλάμες των λαξευμάτων 19 και 20 είναι όμοιες σε σχήμα και μέγεθος, με τη διαφορά ότι η πρώτη παριστάνει αποτύπωμα του αριστερού χεριού, ενώ η δεύτερη, που εντοπίζεται στο εσωτερικό της σπηλιάς, πλάγιο αποτύπωμα του δεξιού χεριού. Αυτή η τελευταία έχει γίνει πλέον διάσημη, φτάνοντας να θεωρείται κάτι σαν ατραξιόν του μέρους, εν μέρει έπειτα από μία ολιγόλογη δική μας αναφορά σχετικά με κάποια περίεργη ιστορία του παρελθόντος. Δε θα προσθέσουμε τίποτα περισσότερο εδώ, επισημαίνοντας απλώς ότι η παλάμη υπήρξε ένα από τα πιο διαδεδομένα σύμβολα του προϊστορικού ανθρώπου, με αποτυπώσεις της να έχουν βρεθεί σε πολλά σπήλαια ανά τον κόσμο. Σχετίζεται, βεβαίως, και αυτή με τον αριθμό 5, ενώ στην παλάμη ενός μέσου χεριού τα μήκη των οστών των δακτύλων βρίσκονται σε αναλογία Φ μεταξύ τους (https://www.goldennumber.net/human-hand-foot/).

Το "m" του λαξεύματος 21 αντιστοιχεί στο σύμβολο του αστερισμού του σκορπιού (https://www.symbols.com/symbol/scorpio). Για το "Υ", το "Ν" και το δίγαμμα που το συνοδεύουν, και που σε αρχαιοελληνική αρίθμηση σχηματίζουν τον αριθμό 456, μιλήσαμε πριν, συζητώντας για το λάξευμα 12. Υπενθυμίζουμε, λοιπόν, ότι στη Γεματρία ο αριθμός 456 συμβολίζει την Παναγιά, αφού "ΜΗΤΗΡ" → 40 + 8 + 300 + 8 + 100 = 456. Συμπτωματικά ή όχι, πάντως, το όλο λάξευμα παραπέμπει και σε μία χρονολογία, δεδομένου ότι το "m", σε ρωμαϊκή αρίθμηση ("Μ"), αντιστοιχεί στον αριθμό 1000, οπότε σχηματίζεται η χρονολογία 1456, έτος κατάληψης της Αττικής από τους Τούρκους. Αλλά, ίσως υπάρχει και κάτι περισσότερο εδώ· ίσως αυτό το "m" να σχετίζεται με την ταυτότητα του λαξευτή. Κρατήστε το κι αυτό για τη συνέχεια της συζήτησης.

Αν το λάξευμα 9 είναι, όπως είπαμε, το πλέον περίτεχνο, το κλειδί του λαξεύματος 22 είναι σίγουρα το πιο μαγικό από τα λαξευμένα σύμβολα. Η πενταγωνικού σχήματος λαβή, το εγγεγραμμένο σε πεντάγωνο πεντάκτινο αστέρι, καθώς και τα εγγεγραμμένα σε πεντάγωνα "Α" και "Ω", που υποδηλώνουν την αρχή και το τέλος –το παν, όπως και στο "ΝΕ" του λαξεύματος 12– παραπέμπουν όλα στον αριθμό 5, και κατ' επέκταση στο Φ. Βάσει των χαρακτηριστικών αυτών, η λαβή του κλειδιού μοιάζει να συμβολίζει την κρυμμένη, βαθύτερη συμμετρία/σοφία του κόσμου. Όσο για την κεφαλή, υπάρχουν και εδώ τα κολλημένα πλάτη με πλάτη "Ε" του αστερισμού των ιχθύων, που όμως, δεδομένων και όσων είδαμε σε σχέση με τον ιχθύ του λαξεύματος 9, θα πρέπει να θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι παραπέμπουν στα αρχικά "Ι" και "Χ" του Ιησού Χριστού. Το περίγραμμα, τέλος, του λαξεύματος μοιάζει με κλεψύδρα, ενώ θυμίζει και το σύμβολο του απείρου (∞), σχετίζοντας έτσι το κλειδί με το χρονικό της Δημιουργίας, ή συνδέοντας τη χρήση του με την έλευση κάποιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής.

Το λάξευμα 9 καταστράφηκε τον Μάιο του 2009, κατόπιν μεθοδευμένης και επίπονης προσπάθειας (ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009).

Η πενταγωνικής κάτοψης λεκάνη του λαξεύματος 23 ξεφεύγει από το χαρακτήρα των υπολοίπων λαξευμάτων, θυμίζοντας μικρό βωμό. Στο κεντρικό, κυκλικό της βαθούλωμα θα μπορούσε να εναποτίθεται κάποιο θυμίαμα ή υγρό, ίσως εύφλεκτο, αν και πιθανότερο είναι αυτό να σχηματίστηκε προκειμένου να συγκεντρώνει απλώς βρόχινο νερό.

Δεδομένου του πλήθους των λαξευμάτων και της εργασίας που απαιτείται για την ολοκλήρωση τους, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι κάποια παρέμειναν ημιτελή.

Το ημιτελή λαξεύματα 24 και 25 απαντώνται δίπλα στη σπείρα του λαξεύματος 11, το σταυρό του λαξεύματος 15, και την παλάμη του λαξεύματος 19.

Το εγγεγραμμένο σε κύκλο εξάκτινο αστέρι, ή «άστρο του Δαυίδ», του λαξεύματος 26 εγκαταλείφθηκε παρότι η λάξευση του είχε προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό. Εντοπίζεται δίπλα στο "Φ" του λαξεύματος 1 και τις επιγραφές 32 και 33. Υπενθυμίζουμε ότι και το συγκεκριμένο σύμβολο ενσωματώνει στις αναλογίες του το Φ.

Στο λάξευμα 27, βλέπουμε την προεργασία που είχε γίνει προκειμένου στο σημείο να σκαλιστεί κάποια επιγραφή. Τέτοιες επιγραφές, σκαλισμένες κατά βάση σε απόμερα σημεία του βουνού, υπάρχουν αρκετές, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Το λάξευμα 28 θα μπορούσε να προορίζεται να πάρει αυτή την τελική μορφή:

Και τα δύο αυτά σύμβολα υιοθετήθηκαν από το Χριστιανισμό, καθώς εμπεριέχουν τα αρχικά του ονόματος του Ιησού Χριστού, εν είδει μονογράμματος. Το πρώτο σύμβολο, μάλιστα, απαντάται σκαλισμένο και στο υπέρθυρο των εκκλησιδίων της σπηλιάς (σχηματίζει και έξι καρδιές).

Το συγκεκριμένο σύμβολο, όπως και αρκετές από τις παραλλαγές του, προϋπήρχε του Χριστιανισμού. Συμβόλιζε κατά κύριο λόγο τον Ήλιο, και είχε χρησιμοποιηθεί από αρκετούς λαούς της αρχαιότητας, με ποικίλους, συχνά αστρονομικού περιεχομένου συμβολισμούς (https://web.archive.org/web/20080810190323/http://www.symbols.com/encyclopedia/29/296.html – ανάκτηση από "Wayback Machine").

Υπάρχουν πολλά που θα μπορούσε να υποθέσει κανείς σχετικά με την τελική μορφή του ημιτελούς λαξεύματος, ωστόσο σε απομακρυσμένο σημείο του βουνού υπάρχει ένα εύρημα που υποδεικνύει ότι το βασικό σύμβολο προοριζόταν να παραμείνει ως έχει – με δύο χιαστί γραμμές, δηλαδή, εγγεγραμμένες σε κύκλο. Το ίδιο εύρημα παρέχει πληροφορίες και για την ταυτότητα του λαξευτή. Θα το συζητήσουμε μαζί με άλλα στοιχεία στο τέλος της ενότητας.

Με το χαρακτηρισμό αμφίβολης πατρότητας, εννοούμε σκαλίσματα για τα οποία δεν είναι σαφές κατά πόσο αποτελούν έργα των ίδιων ανθρώπων που δημιούργησαν τα λαξεύματα.

Το σκάλισμα 29 απαντάται σε σχετικά οριζόντια επιφάνεια βράχου, λίγα μέτρα μακρύτερα από την επιγραφή 40. Αρχικά, το είχαμε εκτιμήσει ως πολύ προγενέστερο των λαξευμάτων, όμως, σύμφωνα με τον «ΠΑΡ'ΕΙΚΟΣ», είχε εμφανιστεί το 1994, δηλαδή την ίδια γενική περίοδο (https://www.iranon.gr/PM/laxeumata2.htm). Και πάλι, παρά την εγγύτητα με την επιγραφή 40 και τον ανάλογο χρόνο εμφάνισης, το κατατάσσουμε στα αμφίβολης πατρότητας λόγω της αδρότητας του. Ίσως να πρόκειται για κάτι ημιτελές, ή ίσως να είχε αποτελέσει προσπάθεια κάποιου μαθητευόμενου λαξευτή. Ενδέχεται να παριστάνει ένα βέλος, αν και σχεδιαστικά θυμίζει περισσότερο φαλλοειδές. Στη δεύτερη περίπτωση, το σκάλισμα δείχνει προς τη σπηλιά, η οποία απέχει περί τα 400 μέτρα.

Στην ίδια ευρύτερη «γειτονιά» εντοπίζεται και το απροσδιόριστης έκφρασης πρόσωπο του σκαλίσματος 30. Ισχύουν και εδώ οι εικασίες περί ημιτελούς λαξεύματος ή έργου μαθητευόμενου, με το αδρό της μορφής να το κατατάσσει και αυτό στα αμφίβολης πατρότητας.

Η λεκανοειδής λάξευση 31 φιλοξενείται σε κομμάτι βράχου έξω από τη σπηλιά. Το σχήμα και το μέγεθος της θυμίζουν χονδροειδές αποτύπωμα μπότας. Γεμίζει με βρόχινο νερό, και μάλλον αυτή ακριβώς ήταν η σκοπούμενη λειτουργία της. Τη θεωρούμε αμφίβολης πατρότητας λόγω του ακατέργαστου της σε σύγκριση με τα λαξεύματα.

Ο ημιτελής σταυρός 32 έχει δουλευτεί σε μέτωπο μικρολατομείου, αρκετά ψηλότερα από τη σπηλιά. Είναι πολύ μεγαλύτερου μεγέθους από τα υπόλοιπα λαξευμένα σύμβολα, γεγονός που γεννά αμφιβολίες για το κατά πόσο αποτελεί έργο των ίδιων λαξευτών.

Το "Φ" του σκαλίσματος 33 εντοπίζεται ψηλά, σε δυσπρόσιτο σημείο του κοφτού βράχου δεξιά της σπηλιάς. Δύσκολα γίνεται ορατό από το έδαφος, ενώ για τη σκάλιση του στη συγκεκριμένη θέση θα πρέπει να απαιτήθηκε αναρριχητικός εξοπλισμός. Είναι αρκετά καλοφτιαγμένο, και το συμβολικό του περιεχόμενο ταυτίζεται με τα "Φ" των λαξευμάτων 1 και 2. Τα χαρακτηριστικά αυτά μάς κάνουν να θεωρούμε ότι μάλλον αποτελεί έργο των ίδιων ανθρώπων που δημιούργησαν και τα λαξεύματα. Ως μέρος μιας άλλης συζήτησης, πάντως, αναφορά στο συγκεκριμένο σκάλισμα γίνεται και στην ενότητα "Η Αδελφότητα της σπηλιάς".

Τη σπείρα του σκαλίσματος 34 εντοπίσαμε το 2015 κοντά στη σπηλιά, σε σημείο που παλιά αποτελούσε αγαπημένο στέκι για μας, αλλά δεν είχαμε επισκεφθεί μετά το 2005. Συνεπώς, η σπείρα θα μπορούσε να είχε σκαλιστεί οποτεδήποτε μέσα σε αυτό το διάστημα – μάλλον πιο κοντά στο 2005, κρίνοντας από την όψη. Παρότι βρίσκεται κοντά στην επιγραφή 41 και το συμβολικό της περιεχόμενο ταυτίζεται με τη σπείρα του λαξεύματος 11, θεωρούμε πιθανότερο να μην αποτελεί έργο των ίδιων ανθρώπων, λόγω της πολύ μεταγενέστερης εμφάνισης και της συγκριτικά αδρής τεχνικής.

Οι επιγραφές εντοπίζονται στις ίδιες γενικά περιοχές με τα λαξεύματα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το περιεχόμενο αλλά και την αρτιότητα της σκάλισης τους, δεν αφήνει αμφιβολίες για το ότι αποτελούν έργα των ίδιων λαξευτών.

Η επιγραφή 35 βρίσκεται σκαλισμένη μερικά εκατοστά αριστερά του λαξεύματος 1. Σε αρχαιοελληνική αρίθμηση, παριστάνει την ημερομηνία 25–8–1984, η οποία πιθανώς είχε κάποια προσωπική σημασία για εκείνον που τη σκάλισε.

Η επιγραφή 36 (ΚΑΙ ΔΙΑΦΘΕΙΡΑΙ ΤΟΥΣ ΔΙΑΦΘΕΙΡΑΝΤΑΣ ΤΗΝ ΓΗΝ), που εντοπίζεται λίγο παραδίπλα, προέρχεται από την Αποκάλυψη του Ιωάννη, και συγκεκριμένα από το κεφάλαιο ΙΑ', παράγραφος 18: «και τά έθνη ωργίσθησαν, και ήλθεν η οργή σου και ο καιρός τών εθνών κριθήναι και δούναι τόν μισθόν τοίς δούλοις σου τοίς προφήταις και τοίς αγίοις τοίς φοβουμένοις τό όνομά σου, τοίς μικροίς και τοίς μεγάλοις, και διαφθείραι τούς διαφθείροντας τήν γήν» (http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/new-testament/revelation/11.asp). Η μόνη διαφορά είναι ότι το «διαφθείροντας» (ενεστώτας διαρκείας) της Αποκάλυψης έχει παραφραστεί σε «διαφθείραντας» (παρακείμενος) στην επιγραφή.

Η επιγραφή 37 (ΜΑΡΑΝ ΑΘΑ) προέρχεται από την πρώτη επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Κορινθίους, κεφάλαιο 16, παράγραφος 22: «Όστις δεν αγαπά τον Κύριον Ιησούν Χριστόν, ας ήναι ανάθεμα. Μαράν αθά.» (http://www.ccel.org/ccel/bible/gkmod.iCor.16.html) Η φράση «Μαράν αθά» είναι Χαλδαϊκής προέλευσης (η Χαλδαϊκή γλώσσα ταυτίζεται με την Αραμαϊκή του Ευαγγελίου, και εκμοντερνισμένη ομιλείται ακόμα σε κάποιες περιοχές της Συρίας). Σημαίνει «Ο Κύριος μας έχει έλθει» (http://www.htmlbible.com/sacrednamebiblecom/kjvstrongs/FRMSTRGRK31.htm).

Η επιγραφή 38 (ΕΚΑΣ ΟΙ ΒΕΒΗΛΟΙ) βρίσκεται σκαλισμένη στο εσωτερικό της σπηλιάς. Σαν έκφραση, το «εκάς οι βέβηλοι» έχει περάσει στην καθομιλουμένη, και σημαίνει «μακριά οι βέβηλοι». Η φράση προέρχεται από το τελετουργικό των επονομαζόμενων μεγάλων Ελευσίνιων Μυστηρίων (προηγούνταν τα λεγόμενα μικρά). Με αυτή, προειδοποιούνταν οι τυχόν άσχετοι να απομακρυνθούν από το χώρο των δρώμενων.

Η επιγραφή ζούσε ήρεμα στη σπηλιά, επιτελώντας το έργο της με περισσή αίσθηση καθήκοντος. Μια μέρα, κάποιος βέβηλος μπήκε μέσα, και εντοπίζοντας την επιγραφή πλησίασε για να την περιεργαστεί από κοντά. Εκάς οι βέβηλοι, βροντοφώναξε σθεναρά η επιγραφή. Ο βέβηλος έμεινε για λίγο ακίνητος, ώσπου, μετά από λίγο, η θαμπή λάμψη της φανατισμένης ιδιωτείας αχνόφεξε στη ματιά του. «Τα πουλάκια μου... σίγουρα πρόκειται για βρώμικο κόλπο των Οβριών» απεφάνθη. Έβγαλε από την τσέπη τα κλειδιά του, και με αυτά χάραξε και εκείνος για τιμωρία την αποστομωτική του απάντηση προς τους ελεεινούς Εβραίους που συχνάζουν στη σπηλιά.

Έκτοτε η βεβηλωμένη επιγραφή προσπαθεί να κρύβεται όσο μπορεί από τους ανθρώπους.

Χρόνια αργότερα, κάποιος λείανε το βράχο κάτω από την επιγραφή, σβήνοντας τα χαράγματα.

Η επιγραφή 39 (ΕΩΣ ΠΟΤΕ) είναι πολύ δυσδιάκριτη. Μάλλον αναφέρεται και αυτή σε κάποιο εκκλησιαστικό κείμενο, πιθανώς στα λόγια του Ιησού «Έως πότε έσομαι μεθ' υμών; Έως πότε ανέξομεν υμών;» από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφάλαιο ΙΖ', παράγραφος 17 (https://www.ekklisiaonline.gr/eipan/eos-pote-esome-meth-ymon-eos-pote-anexome-ymon/).

Για την επιγραφή 40 (ΑΤΑΦΟ ΣΩΜΑ ΘΑΜΜΕΝΗ ΨΥΧΗ – ΒΕΛΑΖΩ ΜΕ ΓΛΩΣΣΑ ΚΟΜΜΕΝΗ – ΕΧΩ ΠΛΗΡΩΣΕΙ ΜΕ ΧΡΗΜΑ ΛΕΥΚΟ – ΠΡΟΔΟΤΗΣ Η ΠΡΟΒΑΤΟΝ ΕΙΜΑΙ), δεν έχουμε υπόψη κάποια πιθανή προέλευση. Η φόρτιση των εκφράσεων μαρτυρά έντονη οδύνη και αγωνία, απηχώντας κατά πάσα πιθανότητα τα συναισθήματα του δημιουργού της.

Η επιγραφή βανδαλίστηκε το 2004, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα δύο τελευταία γράμματα της λέξης «βελάζω».

Η επιγραφή 41 (ΙΤΕ ΑΡΟΥΡΗΣ ΑΧΘΗ) βρίσκεται σκαλισμένη κοντά στη σπηλιά (μας την έδειξε το 2004 ο «ΓεωσκόποΣ»). «Αρούρης άχθη» είναι ομηρική έκφραση, προερχόμενη από την Ιλιάδα. Αυτολεξεί, σημαίνει «βάρη επί της Γης», μεταφορικά όμως, όπως τη χρησιμοποίησε ο Όμηρος, υποδηλώνει τους «άχρηστους ανθρώπους», εκείνους που «υπάρχουν δίχως να προσφέρουν τίποτα». «Ίτε αρούρης άχθη», λοιπόν, μεταφράζεται ως «Εμπρός, άχρηστοι άνθρωποι».

Η επιγραφή 42 διαφέρει από τις υπόλοιπες, καθώς, αντί για λέξεις, απαρτίζεται από σύμβολα. Επιπλέον, όπως και στην περίπτωση του λαξεύματος 22, το περίγραμμα έχει ειδική σημασία. Συγκεκριμένα, το επιμηκυμένο οβάλ πλαίσιο γύρω από την επιγραφή αντιστοιχεί στο λεγόμενο «cartouche» ή «shenu», το σχήμα με το οποίο οι αρχαίοι Αιγύπτιοι περιέβαλλαν τα ονόματα των Φαραώ (https://en.wikipedia.org/wiki/Cartouche).

Σε αρκετά από τα cartouche του παραπάνω υποδείγματος, το πρώτο σύμβολο είναι ίδιο με της σκαλισμένης επιγραφής. Το σύμβολο αυτό, ο κύκλος με την κουκίδα στο κέντρο δηλαδή, συμβόλιζε για τους αρχαίους Αιγυπτίους τον ηλιακό θεό Ρα ("ΡΑ" ή "ΡΕ" ήταν και η φωνητική του αντιστοίχιση στο ιερογλυφικό αλφάβητο – http://csmt.uchicago.edu/glossary2004/hieroglyphics.htm). Είχε υιοθετηθεί από διάφορους λαούς της αρχαιότητας, συμβολίζοντας τον Ήλιο, αν και συχνά έφερε παρεμφερείς συμβολισμούς, όπως «κέντρο του κόσμου», «μάτι» κλπ. (https://www.symbols.com/symbol/sun).

Επ' αυτού, πάντως, έχουν διατυπωθεί και διαφορετικές απόψεις, όπως εκείνη του Αμερικανού ερευνητή David N. Talbot, ο οποίος, μέσα από την εμβριθή μελέτη του "The Saturn Myth" ("Ο Μύθος του Κρόνου"), υποστήριξε ότι, για τους αρχαίους λαούς, ο κύκλος με την κουκίδα στο κέντρο συμβόλιζε αρχικά, όχι τον Ήλιο, αλλά τον πλανήτη Κρόνο (https://archive.org/details/DavidTalbottTheSaturnMyth/mode/2up).

Το δεύτερο σύμβολο της επιγραφής, τέλος, μοιάζει με το σύμβολο του αστερισμού των Ιχθύων περιστραμμένο κατά 90 μοίρες, ενώ σχηματίζει και τα αρχικά του Ιησού Χριστού.

Στις παραπάνω παρατηρήσεις είχαμε καταλήξει από νωρίς, όμως το ακριβές νόημα της σκαλισμένης επιγραφής μάς διέφευγε. Τελικά, χρόνια μετά την ανακάλυψη της, μια σειρά συμπτώσεων μάς οδήγησε στην απάντηση – και μαζί, σε άλλες, ενδιάμεσες απαντήσεις.

Η ιερογλυφική γραφή, λοιπόν, παριστάνει το cartouche του Φαραώ Ραμσή.

Υπάρχει μία διαφορά όσον αφορά το δεύτερο σύμβολο. Στο σκάλισμα, αυτό εμφανίζεται συμμετρικό, εν αντιθέσει με το cartouche, όπου το άνω τμήμα είναι μικρότερο. Μπορεί η διαφορά να οφείλεται σε απλή σχεδιαστική προτίμηση του λαξευτή, όμως πιθανότερο είναι το σύμβολο να σχεδιάστηκε έτσι προκειμένου να σχηματιστούν τα αρχικά του Ιησού Χριστού, και παράλληλα το περιστραμμένο αστρολογικό σύμβολο των Ιχθύων, που είδαμε ότι απαντάται και σε αρκετά από τα λαξεύματα, φέροντας ανάλογο, χριστιανικό συμβολισμό.

Ο Ραμσής ο πρώτος ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Ραμσιδών, μέλη της οποίας υπήρξαν 11 συνολικά Φαραώ. Σπουδαιότερος όλων, και μάλλον ο πλέον ξακουστός, δοξασμένος και ισχυρός Φαραώ όλων των εποχών, ήταν ο Ραμσής ο δεύτερος, ο οποίος βασίλεψε επί 66 ολόκληρα χρόνια – από το 1279 έως το 1213 π.Χ., οπότε και πέθανε σε ηλικία 90 (κατ' άλλους 91) χρονών. Η αίγλη του ονόματος του ήταν τέτοια, ώστε χαρακτηρίστηκε βασιλεύς των βασιλέων, τόσο σε επιγραφή σκαλισμένη στη βάση αγάλματος του, όσο και στο διάσημο ποίημα "Ozymandias" του Άγγλου Percy Bysshe Shelley ("Οσυμανδύας" ήταν το ελληνικό όνομα με το οποίο τον ανέφερε ο ιστορικός του πρώτου αιώνα π.Χ. Διώδωρος Σικελιώτης – περισσότερα για τον Ραμσή Β': (https://el.wikipedia.org/wiki/Ραμσής_Β').

Αλλά, γιατί ο Ραμσής; Και, εν πάση περιπτώσει, τι δουλειά έχει το cartouche ενός Φαραώ, σκαλισμένο στους βράχους της Πεντέλης;

Τα ερωτήματα αυτά μας εισάγουν στο δεύτερο σκέλος της απάντησης. Το cartouche του Ραμσή ήταν εκείνο που οδήγησε τον Γάλλο μελετητή Jean François Champollion στην αποκρυπτογράφηση της ιερογλυφικής γραφής, το 1822. Έτσι, το συγκεκριμένο cartouche υπήρξε το πρώτο ολοκληρωμένο τμήμα αρχαίας αιγυπτιακής γραφής που μεταφράστηκε (λίγο αργότερα, ο Champollion θα κατέρρεε, παραμένοντας κλινήρης επί πέντε μερόνυχτα λόγω υπερκόπωσης). Μάλιστα, ήταν το δεύτερο σύμβολο, το ελαφρώς παραλλαγμένο στη σκαλισμένη επιγραφή της Πεντέλης, εκείνο που αποκρυπτογραφήθηκε τελευταίο, ως τελευταίο κομμάτι του παζλ. Σχετιζόταν με το κοπτικό αλφάβητο, και αντιστοιχούσε στο φώνημα "Μ" (για τους Κόπτες, οι οποίοι υπήρξαν μεταξύ των πρώτων χριστιανών, γίνεται εκτενέστερη αναφορά στην ενότητα "Η αδελφότητα της σπηλιάς"). Οπότε, το cartouche διαβαζόταν ως "ΡΑ–Μ–Σ–Σ", δηλαδή "Ραμσής", και σήμαινε «γεννημένος από τον Ρα» – όπου "Ρα" ο Ήλιος, ο οποίος λατρευόταν ως θεός.

Τα παραπάνω δίνουν μια ιδέα για το γνωσιολογικό υπόβαθρο και τα ενδιαφέροντα του λαξευτή της επιγραφής της Πεντέλης. Το cartouche του Ραμσή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποκρυπτογράφηση των –μυστηριωδών, επί πολλούς αιώνες– ιερογλυφικών, και κατ' επέκταση στην κατανόηση του αρχαίου κόσμου. Πέραν της συμβολικότητας αυτής, όμως, φαίνεται ότι, όπως και με το λάξευμα 21, ο λαξευτής θέλησε να αφήσει κάποια στοιχεία δηλωτικά του ονόματος του.

Τα σκαλισμένα σύμβολα της Πεντέλης (μέρος Β')