Όπως σημειώσαμε, τα Φ6 και Φ7 βρίσκονται σκαλισμένα σε μικρή απόσταση από το άνοιγμα προς τη «λιμνούλα» του τριγωνικού τούνελ. Εισχωρώντας, τώρα, στο άνοιγμα αυτό και κατερχόμενοι ως την αρχή του διαμορφωμένου κατά την αρχαιότητα τεχνητού τριγωνικού τμήματος, ακριβώς αντικριστά στη «λιμνούλα», συναντάμε ένα ακόμα "Φ".
|
|
|
|
Το τριγωνικό τούνελ καταλήγει σε μία μικρή συλλογή νερού, την αποκαλούμενη «λιμνούλα». Ακριβώς αντικριστά σε αυτή και σε απόσταση λίγων μέτρων, στο άλλο άκρο του τριγωνικού τμήματος, απαντάται ένα ακόμα "Φ". |
Δεν είναι σχεδιασμένο με μπογιά, όπως θα μπορούσε κανείς να υποθέσει κοιτάζοντας τις φωτογραφίες, αλλά έχει χτυπηθεί με κάποιο αδρό εργαλείο, πιθανώς πέτρα, ώστε η επιφάνεια του βράχου να ξεφλουδίσει. Η ηλικία του είναι απροσδιόριστη. Πάντως, δε φαίνεται να βρίσκεται εκεί από πολύ παλιά (βεβαιωμένα, υπήρχε πριν το 1990), ενώ, σε αντίθεση με τα προηγούμενα "Φ" που είδαμε, το συγκεκριμένο δεν είναι μεμονωμένο, αλλά συμπλέκεται με το γράμμα "Τ". Και εδώ ανοίγει μία επιμέρους συζήτηση.
Το σύμπλεγμα των γραμμάτων "Φ" και "Τ" χρησιμοποιείται ως σύμβολο των μοναχών–φυλάκων του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ – της λεγόμενης Αγιοταφιτικής Αδελφότητας, η οποία είχε συγκροτηθεί ήδη πριν τον 5ο αιώνα.
 |
 |
|
Το σύμβολο της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας. |
Σε πρώτη ανάγνωση, το εν λόγω σύμβολο, που όπως είπαμε αποτελεί σύμπλεγμα των γραμμάτων "Φ" και "Τ", σημαίνει απλά "Τάφου Φύλακες". Συμβαίνει συχνά, ωστόσο, πίσω από θρησκευτικά σύμβολα να υπάρχει και ένα βαθύτερο υπόβαθρο συμβολισμών. Έτσι, αν υπολογίσουμε την αριθμητική αντιστοιχία του συμπλέγματος των γραμμάτων "Φ" και "Τ" (η αντιστοίχιση γραμμάτων με αριθμητικά ψηφία παρατίθεται στη σελίδα http://www.fargonasphere.com/piso/numcode.html), προκύπτει ο αριθμός 800 (Φ = 500, Τ = 300 ---» ΦΤ = 500 + 300 = 800), ο ίδιος λεξάριθμος με των λέξεων "ΠΙΣΤΙΣ" (Π = 80, Ι = 10, Σ = 200, Τ = 300, Ι = 10, Σ = 200 ---» ΠΙΣΤΙΣ = 80 + 10 + 200 + 300 + 10 + 200 = 800) και "ΚΥΡΙΟΣ" (Κ = 20, Υ = 400, Ρ = 100, Ι = 10, Ο = 70, Σ = 200 ---» ΚΥΡΙΟΣ = 20 + 400 + 100 + 10 + 70 + 200 = 800). Ασφαλώς, συνδυάζοντας κανείς λεξαρίθμους είναι εύκολο να παρασυρθεί από συμπτωματικές αντιστοιχίες και να καταλήξει σε λανθασμένα συμπεράσματα. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, εκτός από λεξαριθμική, υπάρχει και τέτοια νοηματική ταύτιση ώστε δύσκολα θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για σύμπτωση, αφού το χριστιανικό περιεχόμενο των λέξεων "ΠΙΣΤΙΣ" και "ΚΥΡΙΟΣ" σχετίζεται άμεσα με τον Πανάγιο Τάφο, τον τόπο δηλαδή όπου πιστεύεται ότι έλαβε χώρα η ταφή και ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Η αναφορά στην Αγιοταφιτική Αδελφότητα ίσως φέρνει κατά νου σε ορισμένους τα γεγονότα που είχαν συνοδεύσει την καθαίρεση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ειρηναίου, το 2005. Αλήθεια, πόσοι θυμούνται πια τον διαβόητο εκείνη την περίοδο Απόστολο Βαβύλη; Δεν είναι ενδιαφέρον το πόσο σύντομα και πόσο απότομα τα ΜΜΕ έπαψαν οποιαδήποτε αναφορά στο άτομο του; Και, άραγε, πόσοι απ' όσους συζητούσαν τότε για το ρόλο του στην περίεργη εκείνη υπόθεση είχαν αναρωτηθεί σχετικά με τα τατουάζ που έφερε στον ώμο –ανάμεσα τους και το "ΦΤ"– τα οποία και φρόντιζε να επιδεικνύει με κάθε ευκαιρία στις τηλεοπτικές κάμερες;
|
Ο ώμος είχε τη δική του ιστορία... |
Θυμηθήκαμε, όμως, και τη μονή ΤΑΩ, μοναχοί της οποίας, όπως σημειώσαμε, ενδέχεται να είχαν ενταχθεί στην αδελφότητα της σπηλιάς. Είναι πολύ πιθανό να πρόκειται απλώς για σύμπτωση, πάντως το σύμβολο της Μονής ΤΑΩ –που προκύπτει από τη σύντμηση των γραμμάτων "Τ" και "Ω"– θυμίζει αρκετά το "ΦΤ" της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας.
|
|
|
|
Σημειολογικά, τα δύο σύμβολα δε διαφέρουν κατά πολύ (αριστερά, εκείνο της μονής ΤΑΩ). |
Όσο για το ρόλο που διαδραμάτισε η μονή ΤΑΩ στη διαμόρφωση του μοναχισμού στην Πεντέλη κατά τη 2η μ.Χ. χιλιετία, λίγα πράγματα μάς είναι γνωστά. Υπενθυμίζουμε ότι η συγκεκριμένη μονή, της οποίας ο ναός παρουσιάζει αρχιτεκτονική που δεν απαντάται σε κανέναν άλλο ναό στην Ελλάδα, υπέστη τρεις συνολικά καταστροφές στην ιστορία της, ενώ, όπως συζητήσαμε αλλού, ο ηγούμενος της Θεοφάνης Καρύκης, παρότι είχε γίνει αντιληπτός να ψέλνει μυστικά σε μιναρέ τζαμιού στην Κωνσταντινούπολη, έφτασε να ανακηρυχθεί τον Φεβρουάριο του 1597 σε Οικουμενικό Πατριάρχη. Η παραμονή του στον πατριαρχικό θρόνο έμελλε να είναι πολύ σύντομη, καθώς τον επόμενο μόλις μήνα, το Μεγάλο Σάββατο της 26ης Μαρτίου 1597, θα έπεφτε νεκρός μέσα στο ναό του Πατριαρχείου, πιθανότητα κατόπιν δολοφονίας. Είναι, δε, ενδιαφέρον ότι από τη σύγχρονη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ο Θεοφάνης Καρύκης χαρακτηρίζεται δυσκλεής και ακατονόμαστος, ενώ του καταλογίζεται και ότι είχε εξαγοράσει την πατριαρχία από την τουρκική κυβέρνηση («...Αλλ' εν τω μεταξύ, παρατεινομένης της εκκρεμότητος, λόγω της κανονικής απαιτήσεως του Μελετίου όπως η Σύνοδος συνερχομένη επικυρώση και ούτω «τελειώση» την εις αυτόν ανάθεσιν της Τοποτηρητείας του Θρόνου, επεμβαίνων «ο δυσκλεής και ακατονόμαστος» Θεοφάνης ο Καρύκης και δωροδοκήσας την τουρκικήν Κυβέρνησιν δι' 6.000 χρυσών, εδράξατο τον Θρόνον, επιβάς αυτού όλως αντικανονικώς κατά Φεβρουάριον 1597...» – ολόκληρο το κείμενο παρατίθεται στη διεύθυνση http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/christodoulos_pigas4.html και υπογράφεται από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο).
Τώρα, και για να κλείσουμε αυτή την παρένθεση, παρότι τα δύο σύμβολα ταυτίζονται σχεδιαστικά, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το κατά πόσο ο άνθρωπος που σχημάτισε το "ΦΤ" στο τριγωνικό τούνελ της σπηλιάς είχε κατά νου το "ΦΤ" της Αγοταφιτικής Αδελφότητας. Θα μπορούσαμε ίσως να οδηγηθούμε σε ασφαλέστερα συμπεράσματα αν είχαμε στη διάθεση μας μεγαλύτερο δείγμα των διαφόρων σκαλισμάτων που άφησαν πίσω τους οι κατά καιρούς διαμένοντες και επισκέπτες της σπηλιάς. Όμως, δυστυχώς, από αυτά σώζεται ένα ελάχιστο δείγμα, κυρίως λόγω των ανεξέλεγκτων παρεμβάσεων στο χώρο τα τελευταία χρόνια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν γυριστεί μέσα και έξω από τη σπηλιά σκηνές δεκάδων τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών, με τους διάφορους σκηνοθέτες να μπλαστρώνουν σε αρκετές περιπτώσεις τις επιφάνειες βράχου με μπογιά ή στόκο, προκειμένου τα πλάνα τους να είναι απαλλαγμένα από γκραφίτι, που αφήνουν πίσω τους άλλοι βάνδαλοι. Δεν είναι, λοιπόν, διόλου περίεργο ότι αρχαία σκαλίσματα που άντεξαν επί αιώνες εξαφανίστηκαν πριν συμπληρωθούν 200 χρόνια από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Δύο τέτοια σκαλίσματα, που εντοπίζονταν στον κάθετο βράχο αριστερά, λίγα μέτρα πριν την είσοδο της σπηλιάς, και αποτελούσαν αδρές απεικονίσεις αρχαίων κτισμάτων, πιθανώς ναών, είχε καταγράψει ο Άγγλος αρχαιοδίφης Edward Dodwell στο βιβλίο του "A Classical and Topographical Tour Through Greece, During the Years 1801, 1805, and 1806" (παρατίθεται σε ψηφιοποιημένη μορφή στη διεύθυνση http://books.google.com/books?id=SGYGAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=editions:0ea-iF0S-qrYbB31).
|
Η κατά Dodwell αποτύπωση των αρχαίων σκαλισμάτων έξω από τη σπηλιά. Στην κορυφή του δεξιού κτίσματος διακρίνεται σχεδίασμα που μοιάζει με φίδι κουλουριασμένο γύρω από ραβδί. Το στοιχείο αυτό οδηγεί στη σκέψη ότι ίσως επρόκειτο για Ασκληπιείο, για κάποιον δηλαδή από τους ναούς–θεραπευτήρια της αρχαιότητας. Υπενθυμίζουμε ότι κατά τη μυθολογία ο Ασκληπιός ήταν γιός του Απόλλωνα και αρχικά χθόνιος ήρωας, εξελίχθηκε όμως σε θεό της Ιατρικής, καθώς του αποδιδόταν ακόμη και η ικανότητα να ξαναζωντανεύει τους νεκρούς. Το κουλουριασμένο γύρω από ραβδί φίδι ήταν το πιο συνηθισμένο από τα σύμβολα του Ασκληπιού (υπήρχαν και άλλα, όπως ο καρπός του κυπαρισσιού ή το δάφνινο στεφάνι) και παραμένει μέχρι σήμερα σύμβολο της ιατρικής επιστήμης παγκοσμίως. |
Εδώ οφείλουμε μία επισήμανση: ο Dodwell ήταν ακριβής όσον αφορά την καταγραφή όσων είδε, έκανε όμως αρκετά λάθη στην ερμηνεία τους, γεγονός εν πολλοίς δικαιολογημένο αν λάβουμε υπόψη ότι την εποχή του οι γνώσεις για το αρχαίο παρελθόν της Ελλάδας ήταν ελλιπείς.
|
Ο Edward Dodwell (1767–1832). |
Αλλά, ας επανέλθουμε στη συζήτηση μας. Δίχως να προσμετράμε το "ΦΤ" του τριγωνικού τούνελ –αφού αυτό, αν και εμφανώς συμβολικού περιεχομένου, εμπεριέχει, εκτός του "Φ", και έναν ακόμη χαρακτήρα– είδαμε ως εδώ επτά μεμονωμένα "Φ", σκαλισμένα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο της σπηλιάς (Φ1–Φ2–Φ3–Φ4–Φ5–Φ6–Φ7). Σημαίνει, άραγε, κάτι η επανειλημμένη αυτή αποτύπωση του συγκεκριμένου γράμματος, ή αποτελεί απλώς προϊόν συμπτώσεων;
Θεωρητικά, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα σύμπτωσης. Στην περίπτωση αυτή, ωστόσο, έχουμε να κάνουμε με μια αξιοθαύμαστη παραξενιά της τύχης, αφού πολύ λίγες είναι οι αποτυπώσεις άλλων μεμονωμένων γραμμάτων στον ευρύτερο χώρο της σπηλιάς. Και δεν είναι μόνο αυτό· οι θέσεις όπου εντοπίζονται τα περισσότερα "Φ" είναι τέτοιες, ώστε γίνεται φανερό ότι τα τελευταία σκαλίστηκαν περισσότερο ως σύμβολα παρά ως γράμματα. Αρκεί να θυμηθούμε εδώ το δυσπρόσιτο των σημείων όπου εντοπίζονται τα Φ1 και Φ5, ή το «στρατηγικό» των θέσεων του Φ3 (το οποίο βρίσκεται σκαλισμένο στο παλαιό υπέρθυρο της κεντρικής πύλης του τείχους που έφραζε το στόμιο της σπηλιάς), του Φ4 (αμέσως δεξιά της κεντρικής εισόδου των εκκλησιδίων), και του Φ2 (κάτω από την εσοχή που φιλοξενούσε τον παλιό οικίσκο έξω από τη σπηλιά).
Τώρα, βέβαια, αν θεωρήσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με συμπτώσεις, συμπτωματική θα είναι και η ύπαρξη ενός ακόμη "Φ", ανάγλυφου αυτή τη φορά, στον εσωτερικό περίβολο της μονής Πεντέλης.
|
|
|
|
Η μαρμάρινη πλάκα βρίσκεται ενσωματωμένη σε περίοπτη θέση της εσωτερικής πλευράς του μαντρότοιχου της μονής Πεντέλης. |
Βρίσκεται λαξευμένο σε πλάκα μαρμάρου που, όπως αναγράφεται σε διπλανή ενημερωτική πινακίδα, αποτελούσε τμήμα σαρκοφάγου, της οποίας η χρονολόγηση πιθανολογείται τον 12ο μ.Χ. αιώνα.
Και είναι άξιο προσοχής ότι, ενώ στην πινακίδα αυτή αναφέρονται και επεξηγούνται όλες οι βασικές παραστάσεις του τμήματος της σαρκοφάγου (το μονόγραμμα του Χριστού αντιστοιχεί στο "Χ" μέσα σε κύκλο, ενώ οι δίκην περισπωμένης γραμμές πάνω από το "Φ" και το "Χ" αποτελούν διακοσμητικά και εμφατικά στοιχεία, διαδεδομένα στη βυζαντινή εκκλησιαστική συμβολιστική), για το περιβαλλόμενο από κύκλο "Φ" δεν αναφέρεται τίποτα, προφανώς επειδή εκείνος που συνέταξε την πινακίδα δεν είχε ιδέα για το νόημα του. Ασφαλώς, κάτι θα γνώριζε ο θανών, που, αν κρίνουμε από τη σαρκοφάγο, θα πρέπει να υπήρξε σημαίνον άτομο της εποχής του.
Μιας, όμως, και βρισκόμαστε στη μονή Πεντέλης, ας μείνουμε για λίγο στο χώρο και ας σταθούμε σε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία της ιστορίας της, μεταθέτοντας τη συνέχεια της συζήτησης μας γύρω από τα "Φ" της Πεντέλης για λίγο παρακάτω. Γιατί υπάρχει και συνέχεια.
|
|
|
