ΟΖΟΝ

Η όψιμη ανακάλυψη της σήραγγας Ια δημιούργησε νέο μυστήριο, και με αυτό το "ντοκουμέντο" πιθανολογήθηκε ύπαρξη κρυφών τούνελ.

 

«Ίσως να μη σταμάτησαν [τα έργα] σε μερικά υπόγεια σημεία, αθέατα για τα μάτια των κοινών θνητών». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 147, βλ. και σ. 149, 173)

 

Στη συνέχεια, το αθέατο δίκτυο μάλλον παρουσιάζεται ως βέβαιο και πιθανολογείται ύπαρξη μηχανημάτων:

 

«Αυτούς τους ήχους [είδος ηλεκτρονικού βόμβου ή υπόκωφος, ρυθμικός θόρυβος μηχανής] πολλοί τους έχουν συνδυάσει με τα μυστικά έργα, και ιδίως με το συγκρότημα των τούνελ που (...) παραμένει ακόμη απρόσιτο». (αυ. σ. 320)

 

Μηχανήματα, η λειτουργία των οποίων −πέρα από τους θορύβους− θα μπορούσε να έχει κι άλλη δηλωτική παρενέργεια, και συγκεκριμένα να μυρίζει όζον λίγα μέτρα μέσα από την είσοδο της Σπηλιάς, και μάλιστα μόνο σ' εκείνον που εξέρχεται.

 

«Η οσμή του όζοντος εντοπίζεται σχεδόν σε μια ευθεία γραμμή, ακριβώς στα όρια της Σπηλιάς με τον έξω κόσμο, και δε διαχέεται ούτε καν μισό μέτρο! (...) Είναι αδύνατον να μυρίσεις το όζον μπαίνοντας, αλλά αν κάνεις έστω κι ένα μέτρο προς τα μέσα, και μετά κάνεις μεταβολή και βγεις, τότε το μυρίζεις!» (αυ. σ. 317) «...το φαινόμενο ισχύει πάντα, κάθε φορά και για όλους...» (αυ. σ. 318)

«Ήταν φυσικό, λοιπόν, να αποδώσουμε αρχικά αυτή την οσμή του όζοντος σε κάποια υπόγεια μηχανήματα στην κλειστή στοά [Ια], μιας και το σημείο όπου μυρίζει κανείς το όζον συμπίπτει με το άκρο της Σήραγγας Ι, όπου υπάρχουν τα ανοίγματα από τα σίδερα του προτεταμένου μπετόν...» (αυ. σ. 316)

 

Όπως είπαμε, δεν υπάρχει καμία αφανής σήραγγα στην περιοχή, επομένως δεν υπάρχουν και μηχανήματα. Όμως, ένα χαρακτηριστικό σημάδι ύπαρξης ενός παράξενου τόπου είναι τα φαινόμενα του στατικού ηλεκτρισμού, «σαν να δουλεύουν εκεί κοντά μηχανές υψηλής τάσης», με μυρωδιά όζοντος:

 

«Ως προς το τελευταίο χαρακτηριστικό, αν πάτε ποτέ στη Σπηλιά της Πεντέλης, βγαίνοντας από μέσα, οσμιστείτε την ατμόσφαιρα στην είσοδο...» (Αινίγματα σε Γκρίζο φόντο, Γ. Μπαλάνος, υποσ. σ. 133)

 

Δεν μπορώ να αποκλείσω ότι για κάποιους αυτό είναι όντως ένα σταθερό φαινόμενο. Δε σημαίνει όμως πως είναι και για όλους. Εγώ, λόγου χάριν, ουδέποτε έχω μυρίσει όζον εκεί − αλλά μπορεί να μην είμαι και ο πλέον αρμόδιος για να εκφέρω γνώμη, αφού έχω περάσει μια νύχτα στο επίκεντρο καταιγίδας, μέσα στο παράσπιτο των Αγίων Ασωμάτων, και δε μου μύρισε τίποτε παρά τις αμέτρητες εκκενώσεις, μέχρι που ένας κεραυνός έπεσε δίπλα μου (ή και πάνω μου, δεν ξέρω). Όμως, και πάλι, η πρώτη μου εντύπωση ήταν «καμένη πέτρα» και όχι όζον. Επιπλέον, ο προσωπικός μου ανιχνευτής όζοντος, δηλαδή η Μ.Μ. που έχει έντονη ευαισθησία στην οσμή του (και απέχθεια), ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε στη Σπηλιά. Από την άλλη μεριά, έτυχε να γνωρίσω κάποιους που με διαβεβαίωσαν ότι σχεδόν κάθε φορά πράγματι μυρίζουν κάτι στην είσοδο της Σπηλιάς, χωρίς όμως να ξέρουν αν είναι όζον ή μόνο το θυμίζει.

Ως γνωστόν η αύξηση του όζοντος κοντά στο έδαφος της Αττικής λογίζεται ως ατμοσφαιρικός ρύπος και παρατηρείται κυρίως στην περιφέρεια του "νέφους". Ζώντας μέσα στο νέφος, τι όζον να μυρίζουμε; Αν, λοιπόν, η Σπηλιά έχει φυσιολογικές τιμές όζοντος, βγαίνοντας από αυτή η όσφρηση μπορεί να συλλαμβάνει για λίγο την οσμή, στην οποία έχει πρόσκαιρα απευαισθητοποιηθεί.

Αυτά, εφόσον πρόκειται για αντικειμενικό μετρήσιμο φαινόμενο, διότι όπως υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν ή ακούν πράγματα που οι περισσότεροι αδυνατούν να αντιληφθούν, προφανώς συμβαίνει κάτι ανάλογο και με την όσφρηση.

Το μόνο που μπορώ να επισημάνω είναι ότι το υποδειχθέν σημείο έχει πράγματι μια ιδιαιτερότητα: βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ του κορεσμένου από υγρασία αέρα της Σπηλιάς και του εξωτερικού αέρα. Έπειτα από τόσες επισκέψεις, εκεί έχω μυρίσει διάφορες οσμές, οι οποίες δημιουργήθηκαν από την καύση ποικίλων αντικειμένων σε φωτιές εκδρομέων στο βάθος της Σπηλιάς. Διότι, η είσοδος βρίσκεται ψηλά, κοντά στην οροφή, και λόγω διαφορετικών θερμοκρασιών και πιέσεων μεταξύ του αέρα της Σπηλιάς και του εξωτερικού χώρου, συχνά παγιδεύεται στρώμα αέρα εν είδει λεπτής ταινίας στο ύψος που μας ενδιαφέρει και μένει εκεί για πολλές ώρες. Όταν υπάρχει καπνός, τα ακριβή του όρια είναι ορατά.

Αν προεκταθεί το επίπεδο που ορίζει ο καπνός φτάνει μέχρι την είσοδο, ακριβώς στο σημείο που λέει ο Μπαλάνος. Εκεί είναι δύσκολο να φανεί λόγω του φωτισμένου φόντου. Γι' αυτό τραβήχτηκε έτσι η φωτογραφία, ώστε το στρώμα του καπνού να έχει πίσω του το σκοτεινό μέρος της Σπηλιάς.

Αυτό συμβαίνει όποτε ο αέρας έξω από τη Σπηλιά είναι πολύ θερμότερος από εκείνον μέσα της. Τότε ο θερμός καπνός ανεβαίνει (κι εντωμεταξύ ψύχεται) μέχρι το σημείο που συναντάει θερμότερο στρώμα, που όμως είναι ψυχρότερο και πυκνότερο του έξω χώρου. Κάτι ανάλογο δηλαδή με τη θερμοκρασιακή αναστροφή στο λεκανοπέδιο που κρατάει το νέφος των ρύπων σε ένα ορισμένο ύψος.

Το ίδιο αποτέλεσμα παρατηρείται αν κάποιος απλώς καπνίσει ένα τσιγάρο στη Σπηλιά ή έχει βάλει λίγο παραπάνω άρωμα. Όποια δηλαδή οσμή υπάρχει μέσα στη Σπηλιά, συχνά οδηγείται στο επίμαχο σημείο και μένει εκεί στάσιμη. Τώρα, όσον αφορά το ότι μόνο ο εξερχόμενος συλλαμβάνει τη μυρωδιά, τι να πω; Ίσως να οφείλεται στο ανηφορικό της εξόδου και στο συνοδευτικό λαχάνιασμα. Δεν ξέρω αν κάποιος από αυτούς που μπορούν να μυρίσουν το όζον έχει δοκιμάσει να κατηφορίσει πολύ αργά, πόντο-πόντο, ώστε να μην τύχει να προσπεράσει το πάχους λίγων εκατοστών στρώμα εκπνέοντας.[56]

Ακόμη, λοιπόν, κι αν όντως υπάρχει συσσώρευση όζοντος σ' αυτό το λεπτό στρώμα αέρα, σίγουρα δεν προέρχεται από κρυμμένα μηχανήματα αλλά από φυσικά αίτια.

 

ΠΟΙΟΙ "ΚΛΕΒΟΥΝ ΤΟΝ ΟΡΥΚΤΟ ΜΑΣ ΠΛΟΥΤΟ"

Θυμάμαι (ομολογώ με νοσταλγία) τα πρώτα δυόμισι χρόνια των επισκέψεών μου. Τότε που υπήρχε η μαγεία, που όλα ήταν παράξενα και ανεξήγητα, που μόνη η απόφαση για νέα επίσκεψη ήταν ικανή να μου "αλλάζει τη συχνότητα", αφού έπρεπε ν' αποδεχτώ το ενδεχόμενο να μη γυρίσω πίσω.[57] Τα πάντα, μια μετακινημένη πετρούλα, ένας λεκές από λάδι, το κρώξιμο ενός κορακιού, η πτώση ενός χαλικιού, ένα κομμάτι σύρμα, ένα σκάσιμο του εδάφους, μια απροσδόκητη ριπή του ανέμου, ο παραμικρός ήχος, κρίνονταν τουλάχιστον άξια αναφοράς, αν δεν αντιμετωπίζονταν με φόβο και τρόμο![58] Επομένως, ο βαθμός ασχετοσύνης είναι ευθέως ανάλογος προς την ένταση του αλλόκοσμου αισθήματος. Και αν ο άνθρωπος οφείλει να επιζητεί αυτό το αίσθημα και να το χρησιμοποιεί ως εξελικτική κινητήρια δύναμη, δε σημαίνει ότι πρέπει να παραμένει αστοιχείωτος. Γιατί όντως τα πάντα έχουν το νόημά τους, όμως αυτό καθεαυτό και όχι σύμφωνα με τις προσδοκίες μας.

Ήταν τέτοιο το κλίμα, ώστε όταν παρατήρησα πως έξω από τη σπηλιά του Πάνα στην Πάρνηθα φυτρώνουν δύο από τα χαρακτηριστικά φυτά του λατομείου της Σπηλιάς, προβληματίστηκα σφόδρα μήπως δεν είναι απλή σύμπτωση. Αριστερά Sternbergia lutea (αγριολαλές), δεξιά Euphorbia characias (φλόμος). Κι αυτό επειδή ο κατεξοχήν πεντελικός πληθυσμός των αγριολαλέδων υπάρχει έξω από τη Σπηλιά, ενώ φλόμους δεν έχω καν δει σε άλλη τοποθεσία της  Πεντέλης.

Και εγείρεται το ερώτημα: πώς μπορεί κάποιος να παραμερίζει κατά βούληση το κοσμοείδωλό του και να βλέπει τα πάντα σαν να μην τα έχει ξαναδεί; Φαντάζομαι, με τον ίδιο τρόπο που καλούμαστε να γίνουμε «φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί» (Ματθ. ι΄ 16). Με τη σύνθεση των αντιθέτων δηλαδή (βλ. περί μαντάλα στο κεφ. Σιβυλλικά λαξεύματα), με την ολοκλήρωση: κάτι που είναι ασύλληπτα δύσκολο να επιτευχθεί, αφού δεν έχει να κάνει με προβολές αλλά με το πραγματικό, το ουσιαστικό, το real thing.

Όταν όλη μας η προσπάθεια κατευθύνεται προς τα έξω, δεν είναι δύσκολο από απλοί χιμαιροκυνηγοί να μεταπέσουμε σε ακυβέρνητους φαντασιοκόπους. Και είναι να μην ξεφύγει το πράγμα από την αρχή, γιατί μετά δε συμμαζεύεται. Πάνω στο ένα αβάσιμο στηρίζεται το επόμενο.

Δε θυμάμαι πια −ίσως και να μην τον ήξερα ποτέ− ποιος πρωτοξεκίνησε το ζήτημα της λατύπης και των προϊόντων εκσκαφής που αφαιρέθηκαν τη διετία 1977-79 από τη Σπηλιά, και το οκτάμηνο Ιούλιος '82 - Μάρτιος '83 από τις σήραγγες. Πάντως, ο Θ. Βέμπος έγραψε:

 

«Υπάρχουν και άλλα αινίγματα, όπως για παράδειγμα πού πήγαν οι εκατοντάδες τόνοι μαρμάρου που εξορύχθηκαν σε όλα αυτά τα χρόνια από τη σπηλιά και τις σήραγγες; Κανένα λιθοτριβείο της περιοχής δεν ανέλαβε την επεξεργασία τους ή την αποκομιδή τους».[59] (Θ. Βέμπος, Μάκης Νοδάρος, Το Αίνιγμα της Πεντέλης, μια ιστορία χωρίς τέλος..., Ανεξήγητο plus, τ.  64, σ. 87, Οκτώβριος 1990)

 

Ξαφνικά, όλοι οι ενασχολούμενοι με το αίνιγμα των έργων "ήξεραν" ότι τα προϊόντα της εκσκαφής είχαν μυστηριωδώς εξαφανιστεί. Έτσι, τροποποιήθηκε η παλαιότερη βεβαιότητα (δικαιολογημένη εκ πρώτης όψεως) πως η Σπηλιά είχε μπαζωθεί για να αποκλειστούν οι υποτιθέμενες υπόγειες δίοδοι.[60]

 

«...ο στρατός σαφώς μπάζωσε τη σπηλιά με μπολντόζες [sic]». (Μιχάλης Μανιάτης, ΣΚΑΪ, «Νύχτα...» Α΄ μέρος, 21/2/97, επανάληψη 21/3/97)

 

Την επόμενη βδομάδα ο Π. Παπάς («φυσικός, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστήμων άνθρωπος») διόρθωσε λέγοντας ότι, αντιθέτως, έχουν πάρει μπάζα, αλλά υποστήριξε πως ήταν ραδιενεργά, τα οποία μάλιστα φέρεται να φορτώθηκαν στη Νέα Μάκρη με προορισμό την Αμερική. Κάλεσε εισαγγελέα (ρητορικά) να επέμβει για την κλοπή του πολύτιμου πετρώματος! (ΣΚΑΪ, «Νύχτα...», Μ. Μανιάτης, Β΄ μέρος,  28/2/97)

Ο ίδιος καθηγητής, 7 χρόνια μετά, μέτρησε τη ραδιενέργεια, που ενώ λιγοστεύει όσο προχωράς βαθύτερα στο εσωτερικό της Σπηλιάς, αυξάνεται από την είσοδο για την υπόγεια πηγή και κάτω, με μεγαλύτερη τιμή (10πλάσια μεν αλλά εντός φυσικών ορίων) στην κατολίσθηση. Αυτή τη φορά συνδύασε παλιές και νέες θεωρίες: πήραν μεν τα μπάζα που γύρευαν, αλλά κι έσπρωξαν άλλα μπάζα με μηχάνημα (εννοούσε την κατολίσθηση) για να καλύψουν τη ραδιενεργό πηγή. Ανέφερε τη μεταλλική κατασκευή από πάνω (εννοούσε το σπαστηροτριβείο Περράκη), όπου "μυστηριώδη" φορτηγά κουβαλούσαν μπάζα, υπονοώντας πιθανό σταθμό πρώτης επεξεργασίας του πετρώματος. Ως επιστήμων που δια του πειράματος τεκμηριώνει τη θεωρία, κατηφόρισε στη Σπηλιά με το ιδιωτικό του αυτοκίνητο, για να αποδείξει (το αυταπόδεικτο) πως ήταν εφικτό να μπουν οχήματα και να πάρουν μπάζα!

Στην ίδια εκπομπή ο Γ. Ποδότας διευκρίνισε ότι τα μπάζα ήταν 50.000 τόνοι. Ο Ι. Φουράκης πλειοδοτώντας, αποκάλυψε ότι τα μπάζα δεν έφυγαν με πλοία απ' τη βάση της Νέας Μάκρης, αλλά ο Σαραντόπουλος [61] τα μετέφερε με φορτηγά στο Ελληνικό κι από εκεί έφυγαν αεροπορικώς γι' Αμερική! Ο Ί. Πανίδης εξανέστη που μας πήραν το φυσικό μας πλούτο. Ο δε Π. Χριστοδουλάκης, ως οικολόγος, είπε θεωρίες για ενταφιασμό στη Σπηλιά κλοφέν ή ραδιενεργού υλικού. (Extra 3, Σ. Καρατζαφέρης, Ασυμβίβαστα,  20/3/04)

Σε άλλο κανάλι, ο Παπάς αποκάλυψε με ακρίβεια ότι: «45 χιλιάδες τόνοι μπάζων, υλικό πάρα πολύ πολύτιμο, μεταφέρθηκε πάρα πολύ μακριά. Να μας πουν, ποιοι πλούτισαν;» ενώ ο Ι. Φουράκης διευκρίνισε γιατί οι Αμερικανοί χρειάζονταν το υλικό: «Με μίγμα της λατύπης τελειοποίησαν τις οπτικές ίνες».[62] (ALTER, Χωρίς Μοντάζ, 5/6/04 και Οι πύλες του ανεξήγητου, 10/2/07, Κ. Χαρδαβέλας)[63]

Τα μπάζα στο βάθος, επαναλαμβάνω, δεν εναποτέθηκαν, ήταν έγκλειστα μεταξύ μαρμάρου και σχιστόλιθου, και κατέρρευσαν όταν κατά τη διεύρυνση της Σπηλιάς αφαίρεσαν σχεδόν όλο το μάρμαρο στο σημείο εκείνο. Όμως παραμένει διαχρονικό το ερώτημα τι απέγινε το υλικό που αφαιρέθηκε:

 

«Με τα έργα −το σκάψιμο της ίδιας της Σπηλιάς και το άνοιγμα των τεχνητών σηράγγων− θα πρέπει να βγήκαν ακόμη πιο μεγάλες ποσότητες λατύπης. Περιέργως, αυτή η λατύπη δε φαινόταν πουθενά − ήταν σαν να άνοιγε η γη και να την κατάπινε!» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 338-9)

 

Η αρχαία λατύπη και τα μπάζα απ' την εκσκαφή της Σπηλιάς απομακρύνθηκαν μεν, αλλά δεν πήγαν και τόσο μακριά: βρίσκονται στο λατομείο δυτικά της παλαιάς κεντρικής πύλης της περίφραξης (λ10 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), [64] δίπλα δηλαδή στο "Σπίτι των Νάνων".[65]

   

Αριστερά, σε πρώτο πλάνο τα μπάζα από τη Σπηλιά, όπως ήταν 6 μήνες μετά το τελευταίο φορτίο που ρίχτηκε εκεί. Στη μέση, 11 μήνες αργότερα. Η άμεση εγκατάσταση βλάστησης αποδεικνύει ότι τα μπάζα προέρχονται από τα έργα της Σπηλιάς, αλλιώς η πρώτη φωτο έπρεπε να έχει άφθονα φυτά αφού το λατομείο είχε κλείσει 2,5 χρόνια νωρίτερα. Δεξιά, προσθέστε 25 χρόνια ακόμη.

Τα δε μπάζα απ' τα τούνελ ΙΙΙ και ΙΙ ρίχτηκαν στον κατευθείαν μπροστά τους γκρεμό (γι' αυτό κατέστρεψαν την περίφραξη στο σημείο αυτό), και βρίσκονται εν μέρει στο ανατολικό πέρας του λατομείου Μπάνου (λ12 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) κι εν μέρει καλύπτουν το άσκαφο διαχωριστικό τμήμα μεταξύ αυτού και των παλαιότερων προς ανατολάς λατομείων. Υπενθυμίζω πως ήμουν μπροστά κι έβλεπα πού τα έριχναν, αλλιώς θα ήταν δύσκολο να εντοπιστούν εκ των υστέρων, αφού δεν απετέλεσαν παρά "σταγόνα στον ωκεανό" της σαβούρας των λατομείων.

Αριστερά, το λατομείο Μπάνου όπως ήταν πριν από τη φάση διάνοιξης των σηράγγων (με το βέλος δείχνεται ο άνθρωπος μέσα στην έλλειψη για να υπάρχει συγκριτικό μέγεθος). Δεξιά, τα μπάζα από τη σήραγγα ΙΙΙ έχουν ριχτεί. Για την ταύτιση των απόψεων έχω κλείσει σε ελλείψεις κοινά αναγνωρίσιμα σημεία.

Με τα βέλη επισημαίνονται τα καλυμμένα με μπετόν μέτωπα πάνω από τα στόμια των σηράγγων. Ο σωρός των μπάζων προήλθε από τη σήραγγα ΙΙ.

Τα μπάζα των προηγούμενων φωτογραφιών από άλλη οπτική γωνία. Με τα κόκκινα βέλη τα μπάζα της ΙΙΙ, και με τα κίτρινα της ΙΙ.

Όσο για τα μπάζα της Ι είπαμε ότι χρησιμοποιήθηκαν για την πλήρωση του κενού μεταξύ νέου δρόμου και ανώτερου επίπεδου του ταφροειδούς λατομείου (Λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), ώστε να κατασκευαστεί ράμπα προσπέλασης προς το ΒΔ στόμιο της στοάς του φρέατος αερισμού (ενώ λίγα ρίχτηκαν βόρεια του δρόμου που οδηγούσε στην μπούκα της).

Στην αεροφωτογραφία όλες οι παραπάνω αποθέσεις και τα σημεία από όπου προήλθε το υλικό.

 

ΑΛΛΑ ΜΠΑΖΑ

Τα δοσμένα πλαίσια σκέψης επιβάλλονται στις πληροφορίες που λαμβάνουμε και διαμορφώνουν την αντίληψή μας. Αφού κανείς ενδιαφερόμενος δεν είδε πού έριχναν τα προϊόντα της εκσκαφής («'Αρα, τα πήραν, ποιος ξέρει γιατί»!), πρόσεξαν άλλα μπάζα σε επίμαχα σημεία:

 

«Οι είσοδοι των δύο άλλων στοών. Η μία, δεξιά, είναι φραγμένη από τα χώματα που έριξαν για να απογοητεύσουν τους περίεργους». (Β. Λαμπρόπουλος, Πεντέλη: το μυστήριο της σπηλιάς Νταβέλη, ΕΒΔΟΜΗ, 9 Αυγούστου 1987, λεζάντα σ. 38)

 

Τα χώματα δεν τα έριξε κανείς επί τούτου. Όταν σταμάτησαν τα έργα, οι του Περράκη άρχισαν να ρίχνουν τα παραπροϊόντα του τριβείου και πάνω από τα τούνελ, επειδή ήταν κοντά στις εγκαταστάσεις τους και τους βόλευε.

Για την ακρίβεια, όπως φαίνεται και στη φωτο, ήταν το κοντινότερο σημείο. Το χώμα που σώριαζαν οι μεταφορικές ταινίες αδειαζόταν από φορτηγά εκεί που δείχνει το βέλος, ακριβώς πάνω από τη σήραγγα ΙΙ. Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται και τα ίχνη του ελαστικοφόρου αρθρωτού φορτωτή της επόμενης φωτο.

Τέτοια σημεία τριγύρω είναι πολλά και τα χρησιμοποίησαν όλα.[66] Έτυχε, όμως, το συγκεκριμένο να είναι στην κοίτη των νερών που κατεβαίνουν από την πλαγιά. Έτσι, έπειτα από κάθε βροχή παρασύρονται χώματα και πέφτουν στα τούνελ. Η σήραγγα ΙΙ έχει ήδη θαφτεί σε όλο της το μήκος μέχρι την οροφή, και τα νερά μπαζώνουν σιγά-σιγά και την ΙΙΙ.[67]

 

Αριστερά, δύο στιγμιότυπα από την ταφή της ΙΙ, που απέχουν μόνο 4 μήνες. Δεξιά, σχεδόν δυόμισι χρόνια αργότερα.

 

Αριστερά, δύο στιγμιότυπα από το μπάζωμα της ΙΙΙ, που απέχουν μία δεκαετία. Δεξιά, με διαφορά μιας δωδεκαετίας, δύο φάσεις από την κατάληξη, που δείχνουν ότι το ραγδαίο μπάζωμα της σήραγγας έχει σταματήσει.

Καμιά πρόθεση λοιπόν «να απογοητευτούν οι περίεργοι», απλή αδυναμία κατανόησης εκείνου που βλέπουν τα μάτια μας. Διότι κανονικά, έπρεπε να δουν άλλη μια αβλεψία εκείνων που σχεδίασαν τα έργα. Ακόμη κι αν ο Περράκης δεν έριχνε το χώμα από πάνω, πάλι τα νερά θα έφερναν υλικά από ψηλότερα. Βάζοντας λοιπόν εκεί τις σήραγγες δημιούργησαν και την ανάγκη για έργα εκτροπής των νερών. Ο δε όγκος της λάσπης που συγκεντρώθηκε αρχικά μπορεί να υπολογιστεί, αν προσέξουμε τις λυγισμένες χοντρές μπετόβεργες που στήριζαν το προστατευτικό πλέγμα πάνω από τη σήραγγα ΙΙ.

Το πλέγμα υποχώρησε την Πρωτοχρονιά του 1986.

Πέρα όμως από το αν αυτά τα μπάζα ρίχτηκαν με τη μία ή την άλλη πρόθεση, αποτελούν και τα ίδια "μυστήριο". Γνωστός ερευνητής προ ετών αναρωτιόταν γιατί ο σωρός μπροστά στις σήραγγες άλλοτε έχει επιφάνεια από χαλίκια και άλλοτε από «άμμο»! Αν του πει κανείς ότι εξαρτάται από την ορμή που ρέουν τα λασπόνερα, δηλαδή όποτε η βροχή είναι μικρής έντασης προλαβαίνει και καθιζάνει το χώμα γεμίζοντας τα διάκενα ανάμεσα στα χαλίκια και όποτε είναι καταρρακτώδης ξεπλένει το χώμα, παρασέρνει τα μικρά χαλίκια κι αφήνει τα μεγαλύτερα, μήπως πρόκειται να τον διαφωτίσει; Αλλά για όσους διατηρούν ακόμη ορισμένα από τα "τετρακόσια" τους, να προσθέσω ότι το ορμητικό νερό αποθέτει τα βαρύτερα στοιχεία στην περιοχή της μπούκας και όσο απλώνεται ηρεμώντας μέσα στη σήραγγα μεταφέρει τα λεπτότερα, μέχρι που στο βάθος αφήνει πραγματική πούδρα. (Το ίδιο συμβαίνει και απέξω, όμως ο άνεμος παρασέρνει το λεπτόκοκκο χώμα).

'Αλλοι πάλι αναρωτιούνται [68] γιατί τα νερά πέφτοντας μπροστά στη σήραγγα ΙΙ δεν ακολουθούν τη βαρύτητα, αλλά στρίβουν δεξιά για να χυθούν μέσα στη σήραγγα ΙΙΙ. Διαβλέπουν «νοημοσύνη» του βουνού, που προσπαθεί να εξαφανίσει τα έργα των ανθρώπων. Είναι βέβαια αλήθεια πως η φύση "απεχθάνεται" τα κενά, όμως η διαδικασία εξαρτάται από τυχαίους παράγοντες. Όσοι έχουν παρακολουθήσει τη ροή του υλικού προς την ΙΙΙ,[69] θα έχουν διαπιστώσει ότι τα τελευταία χρόνια έχει ανακοπεί. Τι έγινε; Το βουνό άλλαξε γνώμη;

Πάλι το φαινόμενο ρυθμίζεται από την ένταση της βροχής σε συνδυασμό με το ύψος των φερτών υλικών μπροστά στη σήραγγα ΙΙΙ. Όταν ψιλοβρέχει, τα νερά πέφτοντας ακριβώς στη ρίζα του τσιμέντου πάνω από το στόμιο της ΙΙ σκάβουν μικρή παράλληλη τάφρο, το ανάχωμα της οποίας εμποδίζει την κατευθείαν ροή και το υλικό οδηγείται προς το άνω μέρος του σωρού που φράζει τη σήραγγα ΙΙΙ. Όταν όμως το τόξο του καταρράκτη είναι λίγο μεγαλύτερο (όπως γίνεται τις περισσότερες φορές), τα νερά υπερβαίνουν την τάφρο και όσο και να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία, η νέα στροφή προς τα δεξιά θα πρέπει να ανηφορίσει για να χυθεί το υλικό μέσα στη σήραγγα ΙΙΙ. Για να συνεχιστεί πια το γέμισμα της ΙΙΙ πρέπει να ταιριάξουν μια σειρά παραγόντων, και η συγκυρία αυτή μπορεί να συμβεί σε λίγους μήνες ή σε αρκετές δεκαετίες. (Εκτός βέβαια, αν πάει κάποιος μ' ένα τσαπί και διευθετήσει το θέμα). Προς το παρόν, η σήραγγα ΙΙΙ δέχεται μόνο τα λίγα νερά που πέφτουν από το δικό της μέτωπο, δηλαδή τα εκτός κοίτης.

Στην ένθετη βλέπουμε πώς τα νερά κατευθύνονταν προς τη σήραγγα ΙΙΙ (σ' αυτό βοηθούσε το γεγονός ότι η ΙΙ δεν είχε ακόμη γεμίσει εσωτερικά). 20 χρόνια μετά η πορεία των νερών ακολουθεί σχεδόν κάθετη πορεία.

Η αεροφωτογραφία συνοψίζει διαφωτιστικά όλα τα παραπάνω. (Βλ. εδώ το πώς δημιουργήθηκε η αμφιθεατρική διάβρωση ακριβώς δίπλα στην κοίτη).

 

ΒΑΣΗ Ή ΠΕΙΡΑΜΑ;

Με αυτά και με άλλα, έτσι καλλιεργήθηκε και συντηρήθηκε το μυστήριο. Το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται στα της Πεντέλης· από την πολιτική ως το ποδόσφαιρο κι από τον κινηματογράφο ως τη διεθνή τρομοκρατία έχουμε τα ίδια. Από την ώρα που το νοήμον κοινό δε δέχεται ως εξήγηση το λάθος, την ανεπάρκεια, την ασχετοσύνη του "ειδικού", υποψιάζεται άλλα πράγματα: αναζητεί δόλια κίνητρα, μηχανορραφίες, μυστικές υπηρεσίες, "μασονίες". Υπάρχει λοιπόν ένας αριθμός ερευνητών (εντελώς συμπτωματικά οι περισσότεροι εμφανίστηκαν "απότρυγα") που θεωρητικολογούν εμβριθώς, ενώ η σχέση τους με την Πεντέλη δε διαφέρει σε τίποτε από εκείνη οποιουδήποτε απλού (και ανίδεου) επισκέπτη. Μεταξύ τους βρίσκονται κάποιοι που δε διστάζουν να ψευδολογήσουν, διαπιστώνοντας πως υπάρχει πεδίο προσπορισμού. 'Αλλοι πάλι, κατάφωρα ψυχοπαθείς, έχουν τη συμπάθεια και την κατανόησή μας, αλλά το δυστύχημα είναι ότι μεγάλο μέρος των ακροατών τους είναι τρισχειρότεροι.[70]

Με όλους αυτούς και όσους πιστεύουν (ή, έστω, δεν απορρίπτουν) τις τερατολογίες και τα φαντασιοκοπήματά τους, τι μπορεί να κάνει κανείς; Ν' ανοίξει διάλογο και να φέρει τα επιχειρήματά του; Τότε θα είναι δυο φορές ανεδαφικός. Ευτυχώς υπάρχουν και άλλοι, καταρχήν καλόπιστοι, που προσπαθούν να βγάλουν άκρη − για λογαριασμό τους πρώτα. Διαθέτουν αρκετή λογική και γνώσεις, ώστε υπό το φως νέων πληροφοριών να είναι ικανοί να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους (δηλαδή, πράγμα απίθανο αλλά όχι αδύνατο). Παράδειγμα ο φίλος Γιάννης Τριανταφύλλης (γνωστός ως johnniebegood), που στις αρχές Δεκεμβρίου 2005 "ανέβασε" στο διαδίκτυο [71] την ευφάνταστη πλην παντελώς αστήρικτη θεωρία του. Σε αντίθεση με τους περισσότερους, η πρότασή του βασίζεται σε επιτόπια χειροπιαστά στοιχεία στη διάθεση του καθενός [όχι πια!]. Κι όμως! Ο πυρήνας της υπόθεσής του είναι τελείως ανυπόστατος. Μπορεί οι παρατηρήσεις του να είναι ακριβείς, αλλά η ερμηνεία τους εσφαλμένη. Έχοντας κατά νου τα όσα έχουν γραφτεί (κυρίως από τον Μπαλάνο) προσπάθησε με μια κίνηση να καλύψει όλα τα επιμέρους ερωτήματα με μια συνεκτική ερμηνεία.

Πρέπει να υπογραμμιστεί πως η πρώτη του επίσκεψη στη Σπηλιά έγινε στις 30/4/04 (όπως ο ίδιος μας πληροφορεί), γεγονός καθοριστικό. Εν κατακλείδι, υποστηρίζει ότι

 

«...τα έργα ΔΕΝ ήταν στρατιωτικά με την έννοια της βάσης, αλλά επρόκειτο για κάποιο πείραμα (...), και ολοκληρώθηκαν!»

(http://www.johnniebegood.gr/book/prologos.htm)

 

Είναι πεπεισμένος ότι τα έργα δεν ήταν σχεδιασμένα να προχωρήσουν περαιτέρω, και τούτο επειδή σκοπός εκείνων που τα παρήγγειλαν ήταν να χρησιμοποιήσουν κάποια προϋπάρχουσα βαρυτική ανωμαλία στην περιοχή της Σπηλιάς και να πειραματιστούν με αυτή.

(βλ. http://www.johnniebegood.gr/book/hutchison_gate.htm).

 

«Προσπάθησαν να διευρύνουν και να χρησιμοποιήσουν κάποια Φυσική διαστατική πύλη».

(http://www.johnniebegood.gr/book/epilogos.htm)

 

Υποτίθεται ότι το έκαναν με ειδικό συνδυασμό υψίσυχνων ραδιοκυμάτων, γεννητριών Van de Graff και πηνίων Τέσλα, που έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται η μοριακή συνοχή της στερεής ύλης και αυτή να γίνεται πρόσκαιρα πλαστική (φαινόμενο Hutchison)

(βλ. http://www.johnniebegood.gr/book/peirama.htm, http://www.johnniebegood.gr/book/hutchison.htm),

ενώ ακολουθούν φαινόμενα μετεωρισμού αντικειμένων.[72]

Ακρογωνιαίος αποδεικτικός λίθος της θεωρίας του στάθηκε η στρέβλωση μιας σιδερένιας δοκού. Πρόκειται για το αριστερό τμήμα του τόξου Α6 των χαλύβδινων πλαισίων της σήραγγας ΙΙΙ

(βλ. http://www.johnniebegood.gr/book/dexitoynel.htm).

Η περίφημη δοκός Α6 (απλή διατομή μορφοχάλυβα τύπου Η).

Όμως, το ότι η ζημιά απλώς συνέβη κατά τη διάρκεια των εργασιών για τη διάνοιξη της σήραγγας αποδεικνύεται από το εξής: κατά την εφαρμογή της μηχανικής ενέργειας που προκάλεσε την παραμόρφωση, η δοκός αποκολλήθηκε μερικά από την τετράγωνη πλάκα σύνδεσης που την ενώνει μετωπικά με την αντίστοιχη πλάκα της βάσης της· το σημείο της αποκόλλησης και η απόκλιση των δύο πλακών (η δοκός τις τράβηξε πριν σπάσει η κόλληση) συμφωνούν με τη φορά υποχώρησης της δοκού. Για να αντιμετωπίσουν το γεγονός παρέμβαλαν  και συγκόλλησαν κομμάτι μπετόβεργας, γεμίζοντας το κενό μεταξύ δοκού και πλάκας. Αν το μέταλλο είχε καταστεί προσωρινά πλαστικό, απλώς θα είχε επιμηκυνθεί λεπταίνοντας, χωρίς να συμπαρασύρει τις πλάκες ούτε να θραύσει τη συγκόλληση.

Το βέλος δείχνει το γέμισμα με την μπετόβεργα.

Όπως φάνηκε, ύστερα από την αφαίρεση της υποστήριξης, η συγκόλληση ήταν απείραχτη μόνο στο πίσω μέρος. Το βέλος δείχνει το τμήμα που έσπασε το 2011, γι' αυτό και η διαφορά χρωματισμού (έλλειψη οξείδωσης). Έτσι, αντίθετα με τις διακρινόμενες παρακείμενες βάσεις, οι βίδες κράτησαν και η δοκός Α6 απλώς αποκολλήθηκε από την πλάκα της.

Επειδή η δοκός της βάσης της Α6 και οι δύο παρακείμενές της αντίστοιχες δοκοί φαίνεται πως έχουν κοπεί με οξυγόνο στο ύψος που μόλις εξέχει από το τσιμεντένιο τοιχίο και έχουν ξανακολληθεί, αρχικά υπέθεσα ότι και οι τρεις είχαν πάθει ανεπανόρθωτη ζημιά (π.χ. κατά τις μανούβρες μηχανήματος), κι αναγκάστηκαν να κάνουν αυτή την επέμβαση.

 

Αριστερά, οι τρεις συγκολλημένες βάσεις των πλαισίων. Δεξιά, κοντινό στη συγκόλληση της βάσης του πλαισίου Α6.

Όμως, με μια ματιά στη σήραγγα Ι είδα αμέσως πως οι εκατέρωθεν βάσεις των τόξων 10 και 11 (μετρώντας από την είσοδο, γιατί τα διακριτικά τους δε διαβάζονται πια), όπως κι άλλες 6 βάσεις (Γ9, Γ8, Γ7, Γ1, κι εκατέρωθεν του πλαισίου Α20-Γ20) αποτελούνται ομοίως από δύο συγκολλημένα τμήματα. Επιστρέφοντας στη σήραγγα ΙΙΙ είδα πως η βάση Α7 (παραδιπλανή της Α6), όπως και η τέταρτη αριστερά (μετρώντας από το στόμιο) επίσης αποτελούνται από δύο κομμάτια. 'Αρα ήταν συνήθης πρακτική κι έρχονταν έτσι από την προμηθεύτρια εταιρεία, που για λόγους οικονομίας χρησιμοποίησε και ορισμένα ρετάλια (προφανώς, θα υπάρχουν κι άλλες μη μονοκόμματες βάσεις).

Η συγκολλημένη βάση Γ8 του πλαισίου της σήραγγας Ι.

Έτσι, ενώ η βάση του πλαισίου Α6 και οι διπλανές της απλώς έτυχε να ανήκουν στις τσονταρισμένες, παραμένει το γεγονός ότι έκαναν επιδιόρθωση ώστε να πατήσει καλύτερα το τόξο στο πόδι του. Αν η παραμόρφωση ήταν παρενέργεια κάποιου πειράματος, σε μια σήραγγα που δεν τη χρειάζονταν πλέον, γιατί μπήκαν στον κόπο;[73]

Επειδή υπάρχουν κι άλλες δοκοί στη σήραγγα ΙΙΙ με μικρότερες ανάλογες παραμορφώσεις [74] (όλες ομοίως σε πλευρές που βλέπουν προς το βάθος), το πιθανότερο είναι ότι συνέβησαν κατά τη δεύτερη φάση (εκβάθυνση του δαπέδου της πρώτης φάσης, ώστε η σήραγγα να λάβει και το επιθυμητό ύψος). Θα έλεγα πως οι δοκοί μάλλον χτυπήθηκαν από μεγάλα θραύσματα που εκτινάχτηκαν (γι' αυτό δε φέρουν τραύματα από πρόσκρουση, αφού τα "βλήματα" ήταν μαλακότερα από το χάλυβα − και πράγματι σώζονται κάποια λευκά ίχνη από κονιορτοποιημένη πέτρα), όμως προκύπτει το ερώτημα γιατί δεν έχουν στραπατσαριστεί και λαμαρίνες, οπότε χρειάζονται νέες εικασίες, π.χ. πως όποιες τυχόν καταστράφηκαν ήταν πανεύκολο να αλλαχτούν.

Οι τρεις χτυπημένες δοκοί. Το βέλος δείχνει το λευκό ίχνος του βλήματος ακριβώς πάνω στην παραμόρφωση. Τα ανάλογα ίχνη που δε συνδυάζονται με αντίστοιχες παραμορφώσεις, προφανώς οφείλονται σε βλήματα μικρής μάζας.

Ίδια ίχνη, αλλά πιο αμυδρά, υπάρχουν και στο επίμαχο σημείο της δοκού Α6. (Προσοχή, να διακρίνονται αυτά τα ίχνη από τα πιτσιλίσματα του εκτοξευόμενου μπετόν).

Στη σήραγγα Ι, αν και έχει το διπλάσιο αριθμό πλαισίων από την ΙΙΙ, μόνο μία παραμόρφωση εντόπισα: το 40ό πλαίσιο Γ10 έχει βούλιαγμα αριστερά της κορυφής. Επαναλαμβάνω πως η μόνη της διαφορά με την ΙΙΙ ήταν η δεύτερη φάση της τελευταίας, κατά την οποία τα θραύσματα είχαν την ευχέρεια να εκτιναχτούν προς τα πλαίσια, ενώ κατά την προχώρηση του μετώπου με την κατανομή των διατρημάτων (drill pattern) ήταν ευκολότερο να ελεγχθεί η εκτόνωση κάθε ομαδικής πυροδότησης.

Το στρεβλωμένο απομεινάρι (βάση) είναι από τη σήραγγα Ι, και φέρει τα ίχνη από τη δράση του φορτωτή (Cat 955) που τραβολογούσε τις δοκούς μέχρι να κοπούν οι βίδες. Στην ένθετη βλέπουμε την εν ψυχρώ παραμόρφωση συνδετήριας πλάκας από τη σήραγγα ΙΙΙ, ενώ στη λεπτομέρεια διακρίνεται και η κομμένη βίδα.

Όπως και να 'χει, η κακοτεχνία του πλαισίου Α6 −όπως και άλλες ανάλογες και διάφορες "πατέντες"− το μόνο που αποδεικνύει είναι το τεχνικό επίπεδο της εταιρείας κατασκευής στην αντιμετώπιση απρόοπτων και τίποτε άλλο.

Επίσης, παρατήρησε πως εκτός από ξυλόσφηνες υπάρχουν και πέτρες ανάμεσα στα μεταλλικά μέρη του σκελετού ή ανάμεσα σ' αυτόν και στην οροφή.

 

«Και φυσικά [τα θραύσματα] δεν προέρχονται από εκρήξεις, αφού υπάρχουν και από την έξω πλευρά των ραγών».

(www.johnniebegood.gr/book/petres.htm)

 

Έτσι, κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι πέτρες μετεωρίστηκαν κατά τη διάρκεια πειράματος με τη βαρύτητα (βλ. www.johnniebegood.gr/book/peirama.htm). Οι επισημάνσεις του είναι ορθές και τα επιχειρήματα εκ πρώτης όψεως λογικότατα. Όμως, δε θα μπορούσε να πέσει περισσότερο έξω: τις μεγαλύτερες πέτρες τις έβαλαν οι τεχνίτες (όπου το διάκενο ήταν μεγάλο και δεν επαρκούσαν οι διαθέσιμες ξύλινες σφήνες και οι τάκοι) για να πιέζουν τα πλαίσια (για την καλύτερη κατανομή των φορτίων) και τα πτυχωμένα μεταλλικά φύλλα της επένδυσης (για την προστασία των εργαζομένων από λιθοπτώσεις), ενώ τα μικρότερα θραύσματα πράγματι προέρχονται από τις εκρήξεις.

Δείτε πόση ξυλεία δαπάνησαν εδώ (σήραγγα Ι) όπου το διάκενο ήταν πραγματικά πολύ μεγάλο. Οι πέτρες ήταν άφθονες και δωρεάν.

Το γιατί τα θραύσματα βρίσκονται και από την έξω πλευρά των τόξων (υπογραμμίζω πως αυτό παρατηρείται μόνο στη σήραγγα ΙΙΙ) είναι πολύ απλό: όταν ολοκληρώθηκε η διάνοιξη στο επιθυμητό μήκος με την παράλληλη τοποθέτηση των χαλύβδινων πλαισίων της προσωρινής υποστήριξης, ακολούθησε όπως είπαμε η δεύτερη φάση όπου έγινε περαιτέρω εκβάθυνση του δαπέδου. Έτσι, αυτή τη φορά οι εκρήξεις είχαν το σκελετό μπροστά και πίσω (και όχι μόνο πίσω τους, όπως συνέβαινε κατά την πρώτη φάση), με φυσικό επακόλουθο να σφηνώνονται θραύσματα και από την άλλη πλευρά των δοκών. Για τον ίδιο λόγο υπάρχουν τόσα θραύσματα που κυριολεκτικά γεμίζουν τις διαμήκεις δοκούς τύπου U αλλά και το άνω μέρος του τοιχίου.

 

Αριστερά, το πλήθος των θραυσμάτων που καλύπτουν κάθε διαθέσιμη επιφάνεια στη σήραγγα ΙΙΙ. Δεξιά, προς σύγκριση, η απουσία θραυσμάτων στη σήραγγα Ι.

Βλέπετε, η απάντηση είναι απλούστατη, αρκεί να ξέρεις την ακριβή σειρά των γεγονότων (ή η τεχνική σου πείρα να σου επιτρέπει να "διαβάσεις" αυτό που βλέπεις, αφού στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι εμφανές πως η σήραγγα ΙΙΙ δε θα μπορούσε να έχει διανοιχτεί "μια κι έξω").

Επικαλείται και άλλες παρατηρήσεις, που αφενός υποστηρίζουν (κατά τη γνώμη του) τα περί πειράματος σε τόπο με βαρυτική ανωμαλία και αφετέρου φανερώνουν την αντίδραση της Φύσης: κάποια μικρά κλαδιά του πεύκου έξω από την είσοδο της Σπηλιάς που «συστρέφονται περίεργα», δηλαδή ενάντια προς την κατεύθυνση του φωτός που κλίνει το δέντρο.

Η προσπάθεια που κάνει το πεύκο για περισσότερο ήλιο ("βοήθησαν" και κάποιοι [βλ. εδώ, σημ. 34]) του έδωσε μάλλον μοιραία κλίση σε περίπτωση έντονης χιονόπτωσης (βλ. εδώ). (Με τα βέλη η ανάλογη κλίση των ναρθήκων).

Επίσης, την προχωρημένη οξείδωση ορισμένων στοιχείων του μεταλλικού σκελετού, εν αντιθέσει με τη μη αποσύνθεση οργανικών υλικών όπως το ξύλο και το χαρτί. Τα «ασθενή» προστατευτικά πλέγματα πάνω από τις σήραγγες ΙΙΙ και ΙΙ. Την ασύμμετρη τσιμεντένια αντηρίδα για τη στοά του φρέατος αερισμού (και την κλειδωμένη −δήθεν− από μέσα πόρτα της).[75] Τα βροχόνερα και το διαφορετικό βαθμό διάβρωσης κατά τη ροή τους. Τα φερτά υλικά που γεμίζουν τις σήραγγες. Κ.λπ., κ.λπ.

Δεν έχει νόημα να διαθέσουμε και άλλο χώρο για εξαντλητικές απαντήσεις στα επιμέρους (ίσως ενδιαφέροντα από εγκυκλοπαιδική άποψη αλλά ουσιαστικά, όσον αφορά το σκοπό των έργων, ανύπαρκτα) θέματα.[76] Σας διαβεβαιώνω ότι δεν υφίσταται κανένα απολύτως σκοτεινό σημείο. Ισχύει ό,τι είπαμε: οι παρατηρήσεις σωστές, οι συσχετισμοί αλματώδεις και οι ερμηνείες λαθεμένες. Να υπενθυμίσω όμως ότι από τη στιγμή που η παραπάνω θεωρία κοινοποιήθηκε ξεκίνησε νέα πορεία ανεξάρτητη από τον εμπνευστή της. Οι αποδέκτες θα παρανοήσουν και θα διαστρεβλώσουν· θα ανιχνεύσουν επιβεβαιωτικά στοιχεία της θεωρίας, ενώ φυσικά θα παραβλέπουν όσα την υπονομεύουν. Αναπόφευκτα πράγματα και συγχωρητέα. Θα μου επιτραπεί όμως η παραίνεση: σκεφτείτε ό,τι θέλετε, μην αποκλείετε εξ ορισμού τίποτε, αλλά μη βγάζετε βιαστικά συμπεράσματα. Ακόμη και τα καλώς στηριγμένα ισχύουν μέχρι νεοτέρων στοιχείων.