ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 

 

Ο καταλληλότερος χαρακτηρισμός, όχι για τη σύλληψη αλλά για το σχεδιασμό και την εκτέλεση, είναι: βλακώδη έργα. Ήταν πραγματικά κωμικό να βλέπεις είσοδο στοάς στη βάση σωρού λατύπης ύψους 15 μέτρων, που κι αυτός εδραζόταν πάνω σε απροσδιόριστου βάθους μπάζωμα![32]

 

Στα μπάζα που δείχνει το βέλος θα ήταν το στόμιο της στοάς IV (για αρκετά χρόνια διακρινόταν στο τοίχωμα το αντίστοιχο τοπογραφικό μαρκάρισμα). Αλλά στη θέση αυτή το ύψος της λατύπης είναι φανερό πως ξεπερνάει ακόμη και το ύψος του αρχαίου λατομείου! Φυσικά, δεν τράβηξα τυχαία την πρώτη φωτογραφία. Ήταν για να έχουμε το προ και το μετά και να γελάμε. (Η δεύτερη φωτο ήταν απλώς βελτιωμένη επανάληψη).

Και αυτό, επειδή η εταιρεία Τετρακτύς ΟΕ που έκανε τα σχέδια, (Υπόγειον Έργον Δ-511), προφανώς πήρε κάποια τοπογραφικά διαγράμματα και μέσα στα γραφεία της άρχισε να βάζει το ένα τούνελ εδώ και το άλλο εκεί, αγνοώντας ότι βρισκόταν σ' ένα μισοθαμμένο αρχαίο λατομείο![33] (Δηλαδή, θεωρητικά το υπέδαφος ήταν γεωλογικά κατάλληλο για το έργο, αρκεί να υπήρχε!)

Αλλά το πλέον απίστευτο είναι η εκτέλεση, κατά την οποίαν αποκαλύφθηκε το τι βρισκόταν κάτω απ' τα πόδια τους, και όμως δεν ελήφθη υπόψη. Διότι τον Αύγουστο του 1977 τα έργα άρχισαν με τη διεύρυνση της Σπηλιάς.[34]

Η ράμπα που εξυπηρέτησε την εκσκαφή της Σπηλιάς.

Αυτό που έμοιαζε με συμπαγές πέτρωμα αποδείχτηκε σταλαγμιτική κρούστα πάχους λίγων εκατοστών, η οποία κάλυπτε τη μεγάλη ποσότητα λατύπης που οι αρχαίοι λατόμοι είχαν ρίξει στη Σπηλιά (αυτό πρέπει να έγινε όταν πλησίαζε η εγκατάλειψη του λατομείου της Σπηλιάς, μέσα στην οποία, όπως θα δούμε, υπήρχαν καταλύματα και εργαστήρια ίσως επί αιώνες). Γι' αυτό αναγκάστηκαν να φτιάξουν τις μεγάλες τσιμεντένιες βαθμίδες πίσω από τα βυζαντινά ναΰδρια, και τον τοίχο αντιστήριξης με αγκυρώσεις λίγα μέτρα μετά την είσοδο·[35] αλλιώς το μνημείο και οι υδατοδεξαμενές θα κατέρρεαν στο εσωτερικό της Σπηλιάς, μαζί με τα ανώτερα στρώματα της λατύπης πάνω στα οποία εδράστηκαν.

 

Στην πρώτη φωτο το βέλος δείχνει το ανατολικό πέρας του τοίχου, ενώ στη φωτο του τοίχου τα βέλη δείχνουν τις ψηλότερες βαθμίδες (η κάτω αριστερά αγκύρωση είναι αυτή που αφαιρέθηκε 9 χρόνια αργότερα − βλ. προηγούμενη σημείωση).

 

Αριστερά, με τα βέλη επισημαίνεται η απόσταση που είχε δημιουργηθεί μεταξύ μνημείου και οροφής Σπηλιάς μετά την καθίζηση που υπέστη το κτίριο. Δεξιά, το χάσμα δεν υπάρχει μετά την αποκατάσταση [βλ. εδώ, σημ. 65].

Αποτέλεσμα της ανομοιόμορφης καθίζησης ήταν να ρηγματωθεί το μνημείο και να υποστυλωθεί πρόχειρα με ξυλεία.

Επομένως, έχουμε να κάνουμε με δεκάδες υπευθύνων που κακώς κυκλοφορούν ελεύθεροι αντί να βρίσκονται  έγκλειστοι σε αρμόδιο ίδρυμα  ή σε σωφρονιστικό κατάστημα. Διότι είτε έπασχαν από βαρύτατης μορφής νοητική ανεπάρκεια είτε ήταν αδίστακτοι άνθρωποι της πιάτσας. Ασφαλώς, η μία κατηγορία δεν αποκλείει την άλλη· θα 'λεγε κανείς ότι το πιθανότερο ήταν πως είχαμε συνάντηση και των δύο τύπων ανθρώπων, πράγμα που εξηγεί κάλλιστα τα όσα τραγελαφικά συνέβησαν. Όμως, όχι· απλώς αυτή είναι η τυπική ελληνική πραγματικότητα.[36]

       Γνωστή βέβαια η συνήθεια να αρχίζουν μεγάλα έργα χωρίς πλήρη γεωλογική και εδαφομηχανική μελέτη. Όπως φάνηκε όμως, κανείς δεν υποψιάστηκε  −ούτε εκ των υστέρων−  ότι το μπάζωμα και έξω από τη Σπηλιά μπορούσε να είναι ανάλογου βάθους. Για να πούμε την αλήθεια, πρέπει ν' ατύχησαν και να ξεγελάστηκαν αρχικά, επειδή οι αρχαίοι άφηναν ορισμένα ασύμφορα μέρη του πετρώματος άτμητα, τα οποία χώριζαν σε διαμερίσματα το λατομείο·[37] ενδεχομένως έπεσαν πάνω σε κάποιο απ' αυτά και τα συμπεράσματα για τον πυθμένα ήταν τελείως λανθασμένα. Το βέβαιο είναι πως οι κατασκευαστικές εταιρείες (εντωμεταξύ η Κ. Ι. ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ που πρωτοστατούσε το 1979 μετατράπηκε σε Α.Ε.), τα έκαναν μούσκεμα![38]

Τον Απρίλιο 1980 άρχισε η κατασκευή της υποδομής του εργοταξίου σε νέα θέση.

 

Αριστερά, μόλις έχει ξεκινήσει η ανέγερση του πρώτου παραπήγματος. Με τα κίτρινα βέλη δείχνεται η δεξιά κολόνα της δεύτερης πύλης και η χαμηλότερη κολόνα για το παραπόρτι, και με το κόκκινο η μπούμα ενός εγκαταλειμμένου εκσκαφέα (shovel). Φωτο 23/12/79 με αντίθετη φορά (όπως και άλλες ενδιαφέρουσες της περιόδου που δε φωτογράφιζα) δημοσιεύει ο Θ. Βέμπος στο Αίνιγμα της Πεντέλης: Μια ιστορία δίχως τέλος (http://www.vembos.gr/pendeli.htm) και στο The Riddle of Pendeli's Cave: A Never Ending Saga (http://www.vembos.gr/pendeliriddle.htm). Δεξιά, ολοκληρωμένο το συγκρότημα των καλυβιών. (Οι διαφορές που παρατηρούνται με τα σημερινά ερείπια οφείλονται στη μετασκευή τους από τα Ελληνικά Τεχνικά Έργα το καλοκαίρι του 1982).

Οι εγκαταστάσεις ολοκληρώθηκαν στις αρχές Αυγούστου 1980. Η ημερομηνία 31/7/80 χαραγμένη στο τσιμέντο του πρώτου παραπήγματος. (Σε αποθήκη εκρηκτικών −δεν υπάρχει, γιατί από πάνω της πέρασε ο δρόμος− έγραφε με την ίδια τεχνική CAPTAIN)
 

Η δεύτερη πύλη (πανομοιότυπη με την κεντρική που είδαμε εδώ, μόνο που το παραπόρτι βρίσκεται δεξιά αντί αριστερά). Οδηγούσε στο "φαράγγι", στη σήραγγα Ια.

Τον Ιούλιο 1980, ξεκίνησε η φάση διανοίξεως του έργου Δ-533: Κατασκευή σηράγγων προσπελάσεως χώρου αποθηκεύσεως υλικών επικοινωνίας (Τ-Η), και αυτό ήταν το επίσημο όνομα σύμφωνα με τα απόρρητα σχέδια του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας (Διεύθυνση Έργων Γ5).[39] Ο «χώρος  αποθήκευσης»  ήταν η Σπηλιά, της οποίας η είσοδος μετά την περάτωση του έργου θα εξαφανιζόταν κάτω από μπετόν αρμέ και μπάζα, ώστε μόνο μέσω των παράπλευρων σηράγγων θα ήταν δυνατή η πρόσβαση, ενώ μεγάλο μέρος του αρχαίου λατομείου θα γινόταν και πάλι πλαγιά του βουνού.

Η πρώτη σήραγγα (Ια) ήταν παταγώδης αποτυχία. Η είσοδός της βρισκόταν 90 μ. βορειοδυτικά του στομίου της Σπηλιάς μέσα στο παρακείμενο, επίσης αρχαίο, λατομείο (Λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ).  Τα δύο λατομεία χωρίζονται από ένα τοίχο μη εκμεταλλεύσιμου πετρώματος, ύψους έως 36 μέτρα από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους. Το πάχος του κυμαίνεται, με μέγιστο γύρω στα 15 μ. στο ορατό του τμήμα.

    

Στην πρώτη φωτο, αριστερά το χαμηλότερο τμήμα του "μεσότοιχου". Το βέλος δείχνει την εσοχή κάτω από την οποία κατευθυνόταν η σήραγγα Ια. Δεξιά το ψηλότερο τμήμα. Στη δεύτερη φωτο η ΝΑ πλευρά του ψηλότερου τμήματος, που βλέπει προς τη Σπηλιά και στην τρίτη η ΒΔ του "πίσω" όψη.

Η ίδια περίπου άποψη του τοιχώματος του λατομείου με ακριβώς 3 μήνες διαφορά. Για την ταύτιση σημειώνεται ένα αναγνωρίσιμο τμήμα. Στη δεξιά φωτο ο πυθμένας του λατομείου έχει ανυψωθεί με μπάζωμα άνω των 2 μέτρων, ώστε  η διάνοιξη της Ια να γίνει στο επιθυμητό επίπεδο. (Έτσι, θάφτηκαν τα δύο πόδια από μπετόν αρμέ πάνω στα οποία εδράστηκε το στόμιο).

   

Στην αριστερή φωτο γίνονται εργασίες σταθεροποίησης του μετώπου προσβολής με ήλωση (καρφιά) και "αναμονές" για τα 2 προπλαίσια του στομίου, στη μεσαία αυτά έχουν τοποθετηθεί, και στη δεξιά φωτο έχουν δεθεί με μπετόν αρμέ. (Ελλείψει τριπόδου, οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί από το επίπεδο του εδάφους ώστε να είναι ακίνητη η μηχανή, αφού το λυκόφως απαιτούσε έκθεση πολλών δευτερολέπτων).

Στα μέσα της πρώτης εβδομάδας του Αυγούστου 1980 άρχισε η διάνοιξη σε επίπεδο ~20 μ. χαμηλότερα από το αντίστοιχο επίπεδο του λατομείου της Σπηλιάς (Λ1 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ).

 

Στην αριστερή φωτο βλέπουμε τα 3 πρώτα μέτρα της παρειάς, ενώ στη δεξιά η σήραγγα έχει προχωρήσει 6 μέτρα κι έχουν τοποθετηθεί 5 πλαίσια. Όμως, η κακή έκβαση δεν ξορκίστηκε ούτε με τον αυτοσχέδιο ξύλινο σταυρό που κάποιος εργάτης είχε τοποθετήσει στις αρχές Αυγούστου πάνω από την είσοδο της Ια. Στο δεξί άκρο διακρίνονται μερικώς τα σκαλοπάτια - χειρολαβές που κάρφωσαν στο τσιμέντο για να ανεβαίνουν εκεί.

Σε δύο εβδομάδες, και πριν το μέτωπο εκσκαφής προχωρήσει ούτε δέκα μέτρα, με την τελευταία πυροδότηση των εκρηκτικών η σήραγγα γέμισε από λατύπη.

 

Στις 23/8/80 όλα είχαν τελειώσει. Αλλά προφανώς δεν είχαν αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος και το αδύνατον εξεύρεσης κάποιας λύσης, αφού σε αυτή τη φωτο που τραβήχτηκε μία εβδομάδα αργότερα έχουν συνεχίσει τις προσχεδιασμένες βοηθητικές εργασίες, τοποθετώντας 2 επάλληλες 5μετρες μεταλλικές σκάλες τύπου "βίδας" πάνω στην είσοδο της Ια (διακρίνονται δύσκολα), ώστε να μπορούν να ανεβαίνουν στο επίπεδο της Σπηλιάς χωρίς να κάνουν το γύρο από το "Σπίτι των Νάνων", καθώς και το προστατευτικό συρμάτινο πλέγμα πάνω από το στόμιο. (Με τα βέλη επισημαίνεται η σωλήνα παροχής νερού).

Στο σημείο που είχαν επιλέξει, το πάχος του μεσότοιχου ήταν μικρότερο λόγω μιας εσοχής της νοτιοανατολικής πλευράς του. Όταν το μέτωπο έφτασε σ' αυτή την πλευρά, βρέθηκε κάτω από μπάζα πάχους ~15 μέτρων, τα οποία κατέρρευσαν στο κενό που δημιουργήθηκε σχηματίζοντας ένα πηγάδι [40] εν είδει χοάνης.

 

Αριστερά, κατατοπιστικό σκαρίφημα (εγκάρσια τομή των δύο λατομείων) για τα αίτια της αστοχίας. Δεξιά, το στόμιο του "πηγαδιού".

Φυσικά, τα έργα σταμάτησαν πριν καλά-καλά αρχίσουν, και τότε −επιτέλους!− σκέφτηκαν να κάνουν συστηματικές γεωτρήσεις. Ξεκίνησαν από το σημείο της κατάρρευσης, συνέχισαν κατά μήκος της βορειοδυτικής πλευράς του λατομείου της Σπηλιάς και, διαπιστώνοντας πλέον ότι κυριολεκτικά δεν ήξεραν πού πατούσαν, συνέχισαν τις γεωτρήσεις μέχρι τις αρχές Απριλίου 1981, καλύπτοντας σχολαστικά όχι μόνο τα δύο λατομεία αλλά και τη γύρω περιοχή.[41] (Χαρακτηριστικό της αλλαγής του κλίματος είναι το ότι, κατά τη διάρκεια επιθεώρησης του 2ου ΑΚΕΠ από το στρατηγείο της Λάρισας στις 15/1/81, ο "πληροφοριοδότης" μου  άκουσε αξιωματικούς να λένε πως η μονάδα  θα μεταφερθεί στη Σπηλιά Νταβέλη «εν καιρώ»).

 

Το διατρητικό φορείο (Crawler Drill, αλλά καταχρηστικά "Wagon Drill", όπως όλοι οι τύποι των διατρητικών φορείων στη λατομική διάλεκτο) Atlas Copco ROC 601 σε θέση εργασίας. (Αμιγώς πνευματικό, ιδιαίτερα "αεροβόρο", γι' αυτό και ο μεγάλος αεροσυμπιεστής).

Τρύπησαν και μέσα στη Σπηλιά, γιατί τον Φεβρουάριο 1981 στο βάθος αριστερά υποχώρησαν ξαφνικά μεγάλες μάζες χαλαρών υλικών υπό μορφή σαθρών βράχων και πηλού, δημιουργώντας ένα νέο θάλαμο στο ύψος της οροφής.[42]

   

Πριν και μετά την κατολίσθηση.

Η κατάρρευση οφείλεται στα έργα διεύρυνσης 1977 - 78 και είχε ξεκινήσει ως βραδεία κατολίσθηση.[43]  Το γεγονός αυτό δημιούργησε δικαιολογημένους φόβους για τη στατική αντοχή του θόλου της Σπηλιάς, μέσα στην οποία έπρεπε να καταλήξουν οι σήραγγες Ι και ΙΙ, και μόνον τότε άρχισαν ν' ακούγονται τα περί πιθανής ακαταλληλότητας του χώρου.

Τα νέα στοιχεία αξιολογήθηκαν, τα σχέδια τροποποιήθηκαν, και τον Μάιο 1982 [44] δεύτερη κοινοπραξία (με Ελληνικά Τεχνικά Έργα επικεφαλής −αντί της Κ. Ι. Σαραντόπουλος Α.Ε.− και ΕΤΚΑ Α.Ε., που συμμετείχε και στην πρώτη), έβαλε μπροστά τη νέα φάση, που δεν ήταν καθόλου νέα, αφού όπως είδαμε είχε καθυστερήσει κάτι χρόνια.

Στερεότυπο της Ε.Τ.ΚΑ. για τη συμπλήρωση ημερήσιου δελτίου.

Έλυσαν το πρόβλημα της Ια καταργώντας τη (όπως και την Ιβ, την IV, και τη στοά IVα, τα παραρτήματα δηλαδή της κεντρικής μεγάλης σήραγγας Ι με προβλεπόμενο μήκος 144 μ.), και μεταφέροντας το στόμιο της νέας σήραγγας Ι έξω από το ταφροειδές λατομείο, 35 μ. βορειοδυτικά. Αυτή τη φορά έπρεπε να περάσει κάτω απ' τον πυθμένα του λατομείου και όχι μόνο κάτω απ' το μεσότοιχο. Σκοπός τους ήταν να παρακάμψουν τη λατύπη που σκεπάζει τα πάντα στο λατομείο της Σπηλιάς και να οδηγήσουν τη σήραγγα από ασφαλέστερη διαδρομή, πράγμα αμφίβολο. Διότι δεν έκαναν γεωτρήσεις στο άνω μέρος του ταφροειδούς λατομείου (επειδή δεν υπήρχε προσπέλαση [45]),  διακινδυνεύοντας νέες δυσάρεστες εκπλήξεις, αφού ο πυθμένας είναι εντελώς αφανής κάτω από ανυπολόγιστο όγκο παλαιών και νεότερων μπαζωμάτων. Έτσι, το πιθανώς επικίνδυνα λεπτό πάχος πετρώματος μεταξύ οροφής της σήραγγας και γειτνιάζοντος πυθμένος λατομείου είναι επιβαρυμένο με την πίεση που ασκούν τα υλικά του μπαζώματος.

   

Αριστερά, η επιφάνεια του μπαζώματος, κάτω από το οποίο ήταν σχεδιασμένη να περάσει η νέα σήραγγα Ι. Δεξιά, το ύψος του μπαζώματος (το τμήμα της προηγούμενης φωτο είναι ανάμεσα στα κόκκινα βέλη) φαίνεται στην τομή του που ορίζουν τα κίτρινα βέλη.

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ