«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα μεγάλο μέρος από τα όσα αναφέρονται από ή για την Πεντέλη και που κυκλοφορούν "στην πιάτσα" είναι είτε συνειδητά ψέματα είτε απλές παρερμηνείες ή ψευδαισθήσεις [1] που οφείλονται στην εξημμένη φαντασία. Η ιστορία αυτή με τις αστήρικτες φήμες και ιστορίες έχει γίνει πλέον ανατροφοδοτούμενη και αυτοενισχυόμενη, και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη να σταματήσει ποτέ». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 328)

 

Ακριβώς έτσι έχουν τα πράγματα, και δε θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά. Και παρότι καταρχήν είμαι πρόθυμος ν' ακούσω τον καθένα, αν αρχίσει με: «Κάποιος μου είπε ότι του είπαν ότι... μπήκαν επτά αξιωματικοί στην "κατακόμβη" για να δουν πού βγαίνει, και χάθηκαν όλοι!»[2] ομολογώ πως παίρνω δρόμο. Ο συνδυασμός της ευπιστίας με την ελαφρομυαλιά δύσκολα αντιμετωπίζεται. Αλλά χειρότεροι είναι εκείνοι οι κακόπιστοι  και προπέτες που, όταν τους πεις ότι τα πράγματα δεν έγιναν ακριβώς έτσι, ρωτούν με το ανάλογο ύφος: «Κι εσύ, πού το ξέρεις;» Κατόπιν έχουν την αξίωση να αποδείξεις ακόμη και το πλέον προφανές και αυτονόητο, ενώ δεν αισθάνονται την ίδια ανάγκη για όσα εξωφρενικά τους έχει "αποκαλύψει" κάποιος, κάπου, κάποτε. Αλίμονο, γιατί όπως είπε και ο σοφός Σολομών: «Ας απαντήση τον άνθρωπον άρκτος στερηθείσα των τέκνων αυτής, και ουχί άφρων εν τη μωρία αυτού», (Παρ. ιζ΄ 12).

Όμως, ακόμη κι όταν απορρίπτω τις πλέον πρόδηλες τερατολογίες, εξυπακούεται (για λόγους οικονομίας δεν την επαναλαμβάνω διαρκώς) η δήλωση: αυτό δεν συνέβη στον κόσμο της καθημερινότητας, όπως τον ξέρουμε και τον μοιραζόμαστε οι πολλοί. Αν έλαβε χώρα κάτω από έκτακτες συνθήκες, είναι ματαιοπονία, και αναρμόδιο, να αποφαίνομαι τελεσίδικα από την εδώ πλευρά για ενδεχόμενα ζητήματα μιας άλλης απρόσιτης. Ώστε, οι όποιες αντιρρήσεις μου περιορίζονται στον κόσμο αυτό.

Είδαμε ότι τα απομεινάρια των έργων κατάντησαν να αποτελούν το ιδανικό υπόβαθρο, ένα καμβά πάνω στον οποίο στεριώνουν τα ψεύδη, οι παρανοήσεις και οι παλαβομάρες, όπως και οι εύλογες απορίες και εκτιμήσεις. Βέβαια, τα περί φαινομένων της Σπηλιάς προηγήθηκαν των έργων, αλλά τι θ' απογίνονταν χωρίς αυτά; Ας υποθέσουμε ότι ποτέ δεν έγιναν έργα· τι απομένει;

Όσο αληθοφανές και ν' ακούγεται κάτι, χωρίς κάποιος να διαθέτει διορατικές ικανότητες, πρέπει να είναι ιδιαίτερα "κουμπωμένος". Έχουν λεχθεί πάρα πολλά σε τηλεοπτικές εκπομπές [3] κι έχουν γραφτεί περισσότερα σε βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Όμως δεν έχει νόημα να τα παραθέσω μεθοδικά, γιατί όλα έχουν σαν κοινή αφετηρία και πρότυπο −για να μην πούμε και πηγή, απ' την οποία αντλούν τις βασικές τους πληροφορίες− τον Μπαλάνο.

Συνοπτικά, τα προτασσόμενα είναι: ακαθόριστα οπτικά φαινόμενα, προβλήματα με φωτογραφικές μηχανές, φανάρια, μετρητές Γκάϊγκερ, ανιχνευτές μετάλλων, κ.λπ., αντικείμενα που ήταν παράλογο να βρίσκονται εκεί, αδυναμία να τηρηθεί το πρόγραμμα της έρευνας, περίεργη συμπεριφορά, νευρικά γέλια, τούνελ που τη μια βρίσκονταν και την άλλη χάνονταν, διαφωνίες γύρω απ' την περιγραφή ενός σημείου, ψυχολογικά προβλήματα ως επακόλουθο της έρευνας, ανεξήγητες αλλαγές του τοπίου, πράξεις αγνώστων χωρίς προφανή αιτιολόγηση.

 Όλα αυτά είναι εμπειρίες του ίδιου του Μπαλάνου, τον οποίο θεωρώ αξιόπιστο και ειλικρινή, υπό την έννοια πως έπειτα από 4 δεκαετίες παρουσίας στο χώρο έχει επιδείξει συνέπεια και σταθερό ήθος.[4] Πιστεύω λοιπόν ότι δεν παραμυθιάζει κανένα, απλώς εκθέτει τα γεγονότα όπως αυτός τα βίωσε. Όσα όμως έχουν σχέση με πληροφορίες τρίτων, όπως αναφορές για περίεργα ελικόπτερα, για συμβάν με τον οδηγό και την μπουλντόζα του, για απειλητικά τηλεφωνήματα στην Τσουδερού, για μυριάδες γάτες,[5] για παράξενα πλάσματα, για ΑΤΙΑ (Αγνώστου Ταυτότητος Ιπτάμενα Αντικείμενα), για κινούμενους βράχους, για τριχωτές σφαίρες, για παράξενους ταξιτζήδες, είναι όλα του γνωστού τύπου: «κάποιος μου 'πε ότι κάποιος του 'πε»! Δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθούν και είναι εντελώς άσκοπο και μάταιο να τα συζητήσουμε (παρότι δεν αποκλείεται εκ των προτέρων συλλήβδην η βασιμότητά τους, ο σχετικός κανόνας λέει «όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα μικρό καλάθι» − και, προπαντός, μην τα δημοσιεύεις).

Με επιφύλαξη αναφέρει περιστατικό που υποτίθεται ότι συνέβη στα τέλη Αυγούστου 1997: έξω από τη Σπηλιά ανθρωπόμορφο πλάσμα με ύψος πάνω από δύο μέτρα και τεράστια φτερά νυχτερίδας τρόμαξε αστυνομικούς που περιπολούσαν με το τζιπ. Στην προσπάθειά τους ν' απομακρυνθούν εσπευσμένα, κατέστρεψαν το αυτοκίνητο [6]  (βλ. Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 371, 377-9. Επίσης, βλ. Βασίλης Στάμος, Υπόγεια Αθήνα; Η Συνομωσία ενός μύθου, σ. 154).

Το βιβλίο του Μπαλάνου κυκλοφόρησε το φθινόπωρο 2004. Λίγες ημέρες πριν είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο του Ζήση. Ας δούμε λοιπόν τι γράφει αυτός για το ίδιο περιστατικό:

 

«Ήταν αληθινά εντυπωσιακός ο τρόπος και η ταχύτητα που μπόρεσε να διαδοθεί ένα πλαστό συμβάν και να παγιωθεί σαν γεγονός». (Ευάγγελος Ζήσης, Τα Μυστήρια της Πεντέλης, σ. 176)

«Κατασκευάστηκε μια νέα ιστορία καταδίωξης ενός αστυνομικού περιπολικού τζιπ που συνήθιζε να περιφέρεται στο βουνό, από τεράστιο φτερωτό ζώο κάπου στην περιοχή της Σπηλιάς, με κατάληξη τη σχεδόν ολοσχερή καταστροφή του οχήματος. Ακολούθως, η "συνταρακτική είδηση" διοχετεύτηκε ως αληθινή στο κατάλληλο "κανάλι". (...) σε διάστημα μόλις μιας εβδομάδας, το σύνολο του γνωστού (...) κύκλου των Αθηναίων ερευνητών ήταν ενήμερο για το δήθεν αληθινό συμβάν. Το αποκορύφωμα της φάρσας ήταν το τηλεφώνημα που έλαβε ο αρχικός εμπνευστής της, για να ενημερωθεί από τρίτο άτομο για το "συγκλονιστικό περιστατικό" που ο ίδιος είχε κατασκευάσει!» (αυ. σ. 177)

 

Αν όντως τα πράγματα έγιναν έτσι, δεν εντυπωσιάζομαι. Συχνά (για να μην πω πάντοτε) κάτι που κοινολογείται κάνει κύκλο κι επανέρχεται στην πηγή. Αν έχει διασκευαστεί και εμπλουτιστεί, η επάνοδος λειτουργεί "επιβεβαιωτικά", και ο κίνδυνος πλάνης ενεδρεύει. Μάλιστα, κατά τον Ζήση, αυτός που έπλασε την ιστορία εμπνεύστηκε το περιεχόμενό της παίρνοντας υλικό από παλαιότερο βιβλίο του Μπαλάνου (βλ. αυ. 176-7).

Το πόσο ακριβή είναι τα αποδεικτικά στοιχεία, πόσο αντικειμενικά και πραγματικά ανεξήγητα, θα το δούμε αμέσως (εννοείται, των μη κατασκευασμένων αναφορών).

Πρέπει να τονίσω ότι στην προ Μπαλάνου εποχή, (δηλαδή, πριν από το 1969), η Σπηλιά ήταν ένας τόπος που δεχόταν πολλούς επισκέπτες, ειδικά από τον 18o αιώνα και μετά, οπότε είχαμε ρεύμα φιλελληνισμού και αρχαιολατρίας. Στα πολλά που γράφτηκαν από ξένους και Έλληνες δεν υπάρχει αναφορά για οτιδήποτε ανεξήγητο παρόμοιο με όσα μας απασχολούν εδώ.[7]  Αντιθέτως τα κείμενά τους έβριθαν από λεπτομέρειες για τα τότε ενδιαφέροντα του αναγνωστικού κοινού, δηλαδή για τη θέα, το πανόραμα από την κορυφή, και... την ηχώ! Οπότε δεν έχει νόημα να υποθέσουμε πως υπήρχαν ανάλογα φαινόμενα, αλλά ποτέ δεν έγιναν ευρέως γνωστά, γιατί έτσι δεν αποδεικνύεται τίποτε. Το βέβαιο είναι ότι κυκλοφορούσαν διάφορες ιστορίες μεταξύ των περιοίκων, που όμως δε διέφεραν σε τίποτε από όσες λένε ξωμάχοι και βοσκοί σε όλα τα μέρη της Ελλάδας, και αποτελούν υλικό της λαογραφίας και της ανθρωπολογίας. Και βέβαια, οι περισσότερες δεν αναφέρονταν στη Σπηλιά, αλλά στις τοποθεσίες όπου είχαν τις δραστηριότητές τους.

Ειδικά για τη Σπηλιά έχω μιλήσει με πολλούς λατόμους και απλούς επισκέπτες που καλύπτουν την περίοδο από το 1932 ως το 1969, και κανείς δεν έτυχε να πει κάτι το αξιοπερίεργο.[8] Ας μην ανατρέξουμε στην αρχαία εποχή (700 χρόνια παρουσίας λατόμων και τουλάχιστον άλλα 900 ασκητών) γιατί, πέρα απ' το ότι δεν υπάρχουν διαφωτιστικές γραπτές μαρτυρίες, και μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, είναι τόσο απομακρυσμένη που «άλλο τότε, άλλο τώρα». Η ιστορική έρευνα έχει μεγάλο ενδιαφέρον, όμως είναι εύκολο να προβάλουμε αναδρομικά τρέχουσες θεωρίες για να ερμηνεύσουμε ευρήματα.

Όμως, για τη νεότερη εποχή υπάρχουν στοιχεία για το τι γινόταν στη Σπηλιά: στην ακουαρέλα Lange του 1836 [9] διακρίνονται εργάτες πίσω από τις στέρνες να έχουν βάλει καζάνι σε φωτιά και να μαγειρεύουν.

Λεπτομέρεια από το έργο.

Αυτό συνεχίστηκε εφόσον υπήρχαν λατομεία στη γύρω περιοχή, τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεκαετίας '60,  οπότε οι Πομάκοι −που διαβιούσαν στο κοντινό "Σπίτι των Νάνων"[10]− είχαν στήσει μαγειρείο στην εσοχή αμέσως μέσα από την είσοδο της Σπηλιάς. Αλλά και τις πολύ ψυχρές νύχτες του χειμώνα έβαζαν τους φορτωτές και τα σόβελ [11] μέσα στη Σπηλιά για να μην παγώσουν. Όλοι αυτοί έχοντας άλλα πράγματα στο μυαλό τους να τους απασχολούν, δεν είχαν προσέξει κανένα μυστήριο.

Θα εξετάσουμε λοιπόν ορισμένες αναφορές, βάσει των οποίων διαμορφώθηκε και στηρίχτηκε η όλη υπόθεση. Το μέγιστο επιχείρημα, όσον αφορά αντικειμενικά φαινόμενα, είναι η περίεργη συμπεριφορά πάσης φύσεως συσκευών, διότι υπάρχουν πολλοί που το επιβεβαιώνουν μέσα από τις δικές τους εμπειρίες. Είναι αδύνατον να πάρουμε και να εξετάσουμε την κάθε περίπτωση χωριστά· άλλωστε, ο ίδιος ο Μπαλάνος δίνει τη λύση:      

 

«...αυτά τα λάθη ήταν αφύσικα πολλά. Ένα ένα θα μπορούσε πολλές φορές να εξηγηθεί. Όλα μαζί ήταν το πρόβλημα. (...), τίποτε το μυστηριώδες από μόνο του, αλλά οι συμπτώσεις παρατραβούσαν». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 37)

 

Ας πάρουμε όμως και την άλλη εκδοχή, ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ούτε μία περίπτωση. Τότε, όντως θα είχαμε κάτι στα χέρια μας, με μία προϋπόθεση όμως: όλα τα περίεργα να συμβαίνουν μόνο στο συγκεκριμένο χώρο και πουθενά αλλού! Κάτι τέτοιο δεν αληθεύει· οι εκνευριστικές συμπεριφορές των συσκευών συμβαίνουν παντού και πάντοτε, γι' αυτό και δεν καταγράφονται. Όταν, όμως, η προσοχή μας εστιαστεί λόγω προϊδεασμού, ανακαλύπτουμε πολλά, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες μέσα στην καθημερινότητά μας περνούν προς στιγμήν από τη συνείδησή μας και χάνονται αμέσως χωρίς ίχνη.

 

«...ο ερευνητής ευαισθητοποιείται, κι έτσι προσέχει φαινόμενα που, αν και αληθινά, σε κάθε άλλη περίπτωση θα περνούσαν σχεδόν ή εντελώς απαρατήρητα». (Γ. Μπαλάνος, Αινίγματα σε Γκρίζο φόντο, Ανεξήγητο, 1989, τ. 51, σ. 289)

 

Το πιο εντυπωσιακό από τα αναφερόμενα είναι:

 

«...ήρθε με μια μηχανή Pentax και την έβαλε σε θέση πόζας, δηλαδή με το φακό συνέχεια ανοιχτό. Μετά άναψε ένα φλας που δεν ήταν συνδεδεμένο με τη μηχανή. (...) Βέβαια, αυτό σε απόλυτο σκοτάδι. Η μηχανή δούλεψε κανονικά, όπως και το φλας. Και φωτογραφία δεν βγήκε! Αυτό ήταν αδύνατο, όποια εξήγηση κι αν προσπαθούσε να βρει κανείς. Αν ξέρετε από φωτογραφία, εύκολα θα καταλάβετε ότι η φωτογραφία έπρεπε οπωσδήποτε να βγει. Η τουλάχιστο να φωτιστεί το φιλμ. Κι όμως το φιλμ έμεινε αφώτιστο!» (αυ. σ. 31-2)

 

Όταν αντιμετωπίζεις κάτι που είναι αδύνατον να συμβεί, φυσικό είναι να μην έχεις να πεις τίποτε. Πώς μπορείς να ερμηνεύσεις με όρους του παραδεκτού κοσμοειδώλου ένα γεγονός που σαφώς το υπερβαίνει; Δύο τινά ενδέχεται να ακολουθήσουν: πρώτον, η κατάρρευση του γνωστικού πλαισίου να συμπαρασύρει την ίδια την αντίληψη του παρατηρητή, οπότε θα έχει μια μεταφυσική εμπειρία ικανή να επιφέρει αναθεώρηση και συνακόλουθη διεύρυνση της συνείδησης ή να αποτελέσει καταλυτικό παράγοντα για την εκδήλωση ψυχωτικού επεισοδίου. Δεύτερον, μένοντας αμέτοχος και ανέγγιχτος, να πει: δεν μπορώ να το χειριστώ τώρα· το βάζω στην άκρη μέχρι να έρθει η ώρα του. Αλλιώς κινδυνεύει να εκτραπεί σε ψευδοερμηνείες που εξηγούν το άγνωστο με νέο άγνωστο. Επομένως, εγώ που δεν έζησα το παραπάνω συμβάν, το διαβάζω ως έχει και παραμένω ψύχραιμος, αμετακίνητος και σιωπηλός. Βέβαια, το πράγμα αλλάζει, όταν η εμπειρία είναι προσωπική.

Το παράπονό μου, λοιπόν, ήταν που όλα τα συγκλονιστικά συνέβαιναν στους άλλους και όχι σ' εμένα. Τα πρώτα χρόνια δε μου παρουσιάστηκε το παραμικρό πρόβλημα, με αποτέλεσμα (ενδίδοντας στον πειρασμό) να ειρωνεύομαι παρόμοιες ιστορίες, χαρακτηρίζοντάς τες ως αποκυήματα αχαλίνωτης φαντασίας.[12] Μέχρι που συνέβη και σ' εμένα κάτι, και κατάπια τη γλώσσα μου!

Ένα φιλμ με 36 πόζες, τραβηγμένες σε διαφορετικές ημέρες, άλλες με φλας και άλλες στο φως του ήλιου, γύρισε από το εργαστήριο με την ένδειξη: αφώτιστο! Το πρώτο πράγμα που έκανα, ήταν να πάω τη μηχανή (κι εδώ είχαμε μια Pentax Κ 1000), για τεχνικό έλεγχο. Όλα λειτουργούσαν κανονικά. Ρώτησα και άλλους ειδικούς πώς κατά τη γνώμη τους μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, και η μόνη παρατραβηγμένη εκδοχή ήταν ότι το φιλμ δεν είχε πιαστεί κι έτσι ποτέ δε γύρισε. Η υπόθεση αυτή απαιτούσε τυχαίο μπλοκάρισμα του μηχανισμού μετά την 36η φωτογραφία, ώστε να νομίσω ότι τελείωσε το φιλμ, και μάλιστα να μην προσέξω ότι στο ξανατύλιγμα δεν υπήρχε ούτε αντίσταση ούτε χαρακτηριστικός ήχος. Όταν διαμαρτυρήθηκα, λέγοντας πως είχα δοκιμάσει την τάση του φιλμ έπειτα από τις αρχικές πόζες, με κοίταξαν με το βλέμμα που λέει «μήπως πουλάς τρέλα;»

Παιδεύτηκα πολύ, και παρά την καταφυγή στην υπόνοια ότι το φιλμ είχε καταστραφεί ή υπεξαιρεθεί στο εργαστήριο,[13] κόντευα να παραδεχτώ πως είχα ένα αναμφισβήτητο αποδεικτικό στοιχείο, το οποίο δικαίωνε τη φήμη της Σπηλιάς. Φανταστείτε έκπληξη, όταν έπειτα από 9 μήνες, βρήκα μια μέρα τις χαμένες φωτογραφίες να με περιμένουν στο σπίτι! Η εξήγηση ήταν απλούστατη, διότι πράγματι το φιλμ ήταν αφώτιστο αφού δεν είχε μπει ποτέ στη μηχανή! Το χρησιμοποιημένο φιλμ είχε μείνει όλο αυτό το διάστημα στη βιβλιοθήκη της φίλης Σ.Π. που είχε αναλάβει να το πάει για εμφάνιση, διότι πήρε κατά λάθος το διπλανό κουτάκι με φιλμ το οποίο ήταν αχρησιμοποίητο! Κάποτε, που πήρε μερικά δικά της φιλμ για εμφάνιση, έπιασε και το δικό μου μαζί, κι έτσι λύθηκε το μυστήριο.

Παρότι το περιστατικό ήταν απατηλό φαίνεται ότι διατάραξε το απυρόβλητό μου, γιατί σύντομα ακολούθησαν πολλά προβλήματα [14]: φωτόμετρα υποδείκνυαν αδιανόητες ρυθμίσεις, καινούργιες μπαταρίες βρίσκονταν αδειασμένες, αλλά και τύχαιναν απτές μηχανικές βλάβες φωτογραφικών μηχανών.[15] Ήταν πολύ εκνευριστικό, όχι μόνο να χάνεις κόπο και χρήμα, αλλά και συχνά να μην μπορείς να επαναλάβεις τη φωτογράφηση του θέματος. Με την πάροδο του χρόνου όμως, διαπίστωσα ότι συνέβαιναν οπουδήποτε [16] και το ζήτημα ήταν πια ποσοτικό· μήπως δηλαδή στη Σπηλιά είχαμε αυξημένο αριθμό τέτοιων περιστατικών. Αλλά ούτε κι αυτό λέει τίποτα, διότι, πού θα χαλάσει ο φακός μας; Στο σπίτι μας που κάθεται ή στη Σπηλιά όπου τον χρησιμοποιούμε (και μάλιστα σε τόσο υγρό περιβάλλον); Θέλω να πω ότι δεν μπορούμε αβασάνιστα να καταλήγουμε σε συμπεράσματα, παραβλέποντας σημαντικούς παράγοντες. Όπως όταν βιαζόμαστε να ντυθούμε, κάνουμε αδέξιες κινήσεις και συμβαίνουν όλα τα λάθη στα κουμπιά και στα κορδόνια, με αποτέλεσμα να κάνουμε περισσότερο χρόνο απ' όσο θα κάναμε αν δε βάζαμε τα δυνατά μας, έτσι συμβαίνει και με το είδος των φαινομένων που εξετάζουμε. Πηγαίνοντας στη Σπηλιά γεμάτοι προσμονή, απ' τη μια είμαστε οι κυρίως υπεύθυνοι για τα περισσότερα λάθη, κι απ' την άλλη τα προσέχουμε και τα θυμόμαστε. Δεν είναι κακό· αρκεί να το κάνουμε κάθε μέρα όπου κι αν βρισκόμαστε. Γιατί είναι γνωστή η ψυχολογική τάση να συγκρατούμε τις λίγες φορές που κάτι συνέβη και μας αναστάτωσε παρά τις πολλές που όλα ήταν ανιαρά. Ώστε, αν δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, ακόμη και η ακλόνητη πεποίθησή μας ότι "κάθε φορά κάτι συμβαίνει" είναι εσφαλμένη.

Μιλώντας πιο συγκεκριμένα, οι αριθμοί στη δική μου εμπειρία είναι (μετά τις πρώτες 470 επισκέψεις μου στη Σπηλιά θέλησα να ελέγξω την εντύπωσή μου): χρησιμοποίησα φωτογραφική μηχανή 44 φορές. Στις 22 από αυτές υπήρχε φωτόμετρο, που παρουσίασε πρόβλημα τις 2 φορές (δηλαδή 9%). Παρότι χρησιμοποίησα φλας μόνο 5 φορές, υπήρξε πρόβλημα στις 2 (40%). Δεν προέκυψε, λοιπόν, σαφής ένδειξη για αυξημένη συχνότητα προβλημάτων στη Σπηλιά, πέρα από τη φυσιολογικά αναμενόμενη. Βέβαια, οι αριθμοί δεν είναι μεγάλοι για να στηρίξουν τη μία ή την άλλη άποψη, όμως τους δίνω ως μέτρο σύγκρισης.

Παρατήρησα ακόμη πως ορισμένα άτομα ήταν ιδιαίτερα επιρρεπή σε παρόμοια φαινόμενα γενικά στη ζωή τους. Επόμενο ήταν η κακοτυχία τους να συνεχίζεται και όταν πηγαίναμε στη Σπηλιά.

Στην κατηγορία των αντικειμενικών δυσλειτουργιών υπάγονται και οι κάτωθι:

 

«...μέσα στη Σπηλιά συχνά καταγράφονται μέχρι και σήμερα παρεμβολές (...), ενώ τα προβλήματα ραδιοεπικοινωνιών στην περιοχή είναι πασίγνωστα στους επαΐοντες». (αυ. υποσ. σ. 326)

 

Αυτό μάλλον αληθεύει, αλλά δε γνωρίζω κάποια τεκμηριωμένη ερμηνεία. Βέβαια, η ύπαρξη διαφόρων τύπων κεραιών εκπομπής στην Πεντέλη θα μπορούσε να ευθύνεται για ορισμένα προβλήματα. Όμως, στις 17/2/81 (τότε δεν υπήρχαν κεραίες ιδιωτών) μόλις γυρίσαμε με τον Χ.Λ. και τον Χ.Γ. στο αυτοκίνητο που είχαμε αφήσει πάνω από τη Σπηλιά, ο πρώτος άνοιξε το ραδιόφωνο. Δεν έπιανε κανένα σταθμό στην μπάντα των FM, κι ακουγόταν ένα δυνατό συνεχές μπιιι. Έπειτα από λίγο, κατηφορίζοντας το βουνό, αποκαταστάθηκε η λειτουργία του.

'Αλλη μια μαρτυρία προερχόμενη από έγκυρη πηγή:

 

«Ένα πρωί, καθημερινή γύρω στις 11 η ώρα, είχα ανέβει στο σπήλαιο με ένα πεδιόμετρο μέτρησης έντασης πεδίου για συχνότητες από 47 MHZ έως 860 MHZ και 950 έως 2150 MHZ με οθόνη. Είναι ένα όργανο, για όσους δε γνωρίζουν, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση ηλεκτρομαγνητικών πεδίων για την εγκατάσταση κεραιών τηλεόρασης και δορυφορικών κατόπτρων. Έξω από τη σπηλιά η λήψη όλων των τηλεοπτικών καναλιών ήταν κανονική χωρίς πρόβλημα· μέσα στη σπηλιά, και λίγο πριν το τέλος στο βάθος, στο πεδιόμετρο εμφανιζόταν μια συνεχής παρεμβολή παλμική σε όλο το φάσμα των συχνοτήτων και στην οθόνη έβλεπα οριζόντιες μπάρες και τίποτα άλλο. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε ισχυρότατη πηγή παρεμβολών στο όργανο άγνωστο από πού». [Απόσπασμα από την ιστοσελίδα του Θανάση Ξανθόπουλου (Πάνειου),

http://homepages.pathfinder.gr/paneios/davel1.htm Σπήλαιο (Νταβέλη) Πεντέλης. Επαναλαμβάνεται και εδώ:

http://www.esoterica.gr/forums/topic.asp?TOPIC_ID=2441&whichpage=4]

 

Τέτοια περιστατικά συμβαίνουν απρόσμενα και κατά κανόνα δεν είναι επαναλήψιμα κατά βούληση.

 

«"Την πρώτη μέρα των γυρισμάτων στην Πεντέλη, ο ηχολήπτης μού είπε πως παράσιτα ενοχλούσαν τα μηχανήματά του και δεν μπορούσε να εξηγήσει το πού ακριβώς οφειλόταν αυτό. Επηρεασμένοι από το σενάριο, το αποδώσαμε στα παράδοξα της σπηλιάς και φυσικά γελάσαμε πολύ. Μετά από λίγο, τα παράσιτα σταμάτησαν", θυμάται ο σκηνοθέτης [Αντώνης Κόκκινος [17]]». (7 ΜΕΡΕΣ TV, τ. 576, 17-23 Μαρτίου 2001, σελ. 25)

 

Αντιθέτως, άλλοι, κυρίως φορτηγατζήδες, υποστηρίζουν ότι στην Πεντέλη αυξάνεται πολύ η εμβέλεια των CB τους. Μπορεί να είναι κι έτσι, αλλά από μόνο του δε λέει τίποτε το ιδιαίτερο. Τα καπρίτσια της μετάδοσης συχνοτήτων είναι γνωστά. Γύρω στο 1980 συνομιλήσαμε (για λίγο βέβαια) με νταλικέρη εν κινήσει, εμείς από Αγία Παρασκευή κι εκείνος έξω από Τεχεράνη![18]

Μερικές, ερασιτεχνικές κυρίως, απόπειρες για εντοπισμό πεδίων υπεύθυνων για παρόμοια φαινόμενα δεν είχαν αποτέλεσμα.

Η συσκευή κάποιου που έψαχνε ηλεκτρομαγνητικά πεδία στις 28/11/04 (το εύρημα θα έχει κι αυτό τη δική του μικρή ιστορία, αφού αλλού βρήκα τη συσκευή κι αλλού τη θήκη της).

Το μόνο που έχει ακουστεί ήταν όταν κάποιος πήρε τηλέφωνο σε σχετική εκπομπή (Αληθινά ψέματα, Extra 3, Φίλιππος Καμπούρης, 27/7/04), και δήλωσε ότι το 1989 ήταν τεχνικός rf του αντ1. Είπε ότι έστησαν την κεραία του σταθμού στην Πεντέλη, αλλά (μαζί με 902 και 9,84) έφυγαν σε 2-3 μήνες, κατά σύσταση Ιταλού ειδικού, γιατί το σήμα είχε μεγάλη απορρόφηση λόγω ισχυρών μαγνητικών πεδίων του εδάφους.[19] Ίσως το παρακάτω απόσπασμα να είναι σχετικό:

 

«Το 1970 ήρθε στην Αθήνα από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ ένας τεχνικός, επειδή ο σταθμός εντοπισμού που είχαν στήσει στο Πεντελικό δεν μπορούσε να πιάσει το δορυφόρο του Πανεπιστημίου, την ώρα που στην Ισπανία λάμβαναν ισχυρά σήματα από αυτόν». (Norman F. Joly, The dawn of amateur radio in the U.K. and Greece: a personal view, 1990)

 

Δεν ξέρω αν αυτά αληθεύουν, πάντως, στις 18/11/93 που συναντήθηκα στη Σπηλιά με Ιταλό τεχνικό της κεραίας του Παπανικόλα (Ράδιο Υγεία - Οικολογία) έτυχε να συζητήσουμε πολύ για αναρρίχηση και καθόλου για προβλήματα στη μετάδοση του σήματος. Το ζήτημα παραμένει ανοιχτό.

 

ΒΑΡΥΤΙΚΕΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ;

Ένα μάλλον επικουρικό θέμα είναι εκείνο των εικαζομένων βαρυτικών ανωμαλιών στο γνωστό δρόμο (βλ. Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 107-9, 333-4).

Στην ευθεία ανάμεσα στις 2 στροφές, τα αυτοκίνητα κυλούν προς το βάθος.

«...τα φαινόμενα της "αρνητικής βαρύτητας" που εκδηλώνονται στο δρόμο προς τη Νέα Μάκρη, και σε ελάχιστη απόσταση από τη Σπηλιά, μπορούν να ενταχθούν στα φαινόμενα του τοπικού πεδίου...» (αυ. σ. 242).

 

Να σημειώσουμε ότι το κάπως υποκειμενικό «ελάχιστη απόσταση» είναι πάνω από 2 χλμ. (επ' ευθείας κατά Google Earth), αλλά μεσολαβούν "βουνά και λαγκάδια". Ακόμη, υπάρχουν και άτομα που δεν αντιλαμβάνονται να συμβαίνει κάτι αφύσικο, δηλαδή (οφθαλμαπάτη ή μη) βλέπουν τα αυτοκίνητα, που αφήνονται να κυλήσουν από θέση στάσης χωρίς ταχύτητα στο κιβώτιο, να κινούνται όπως αναμένεται.

 

Το καλύβι του Δασαρχείου στο τέλος της ευθείας τότε και 28 χρόνια μετά. Το λευκό αντικείμενο μέσα στην έλλειψη είναι το εικονοστάσι στην πηγή της Πουρνάρας, την οποία αργότερα κατέβασαν στην άκρη του ασφάλτινου δρόμου.

Κατά τα λοιπά, ο Μπαλάνος έχει δίκιο όταν λέει ότι το φαινόμενο δεν είναι σταθερό. Στις δεκάδες φορές που το δοκίμασα το 1978 δεν υπήρξαν δυο φορές όμοιες. Αλλ' αυτό δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: η ένταση του ανέμου και η φορά του, η θερμοκρασία, το ύψος της ατμοσφαιρικής πίεσης, ο τύπος, η πίεση και η φθορά των ελαστικών, το βάρος του οχήματος, η ακριβής επανάληψη πάνω στην ίδια τροχιά, ακόμη και οι θέσεις σελήνης και ηλίου, πράγματα δηλαδή που μόνο εντός εργαστηρίου μπορούν να ελεγχθούν απολύτως, και μετά να σημειώσουμε τις τυχόν διαφορές.

Στις 28/4/78 σε 5 αλλεπάλληλες δοκιμές, με εκκίνηση όσο το δυνατόν από το ίδιο σημείο, το αυτοκίνητο σταμάτησε σε 5 διαφορετικές αποστάσεις άτακτα κατανεμημένες μεταξύ 20 και 25 μέτρων. Πού θα καταλήξουμε; Ότι η ένταση του φαινομένου μεταβάλλεται τουλάχιστον ανά 2 λεπτά; Ή ότι το εύρος των 5 μέτρων οφείλεται στις μικροδιαφορές τριβών κάθε επανάληψης, αφού πρακτικώς ήταν αδύνατον να γίνουν όλες ακριβώς πάνω στην ίδια ροδιά;

Ο δρόμος τότε ήταν ημιτελής και ερημικός. Η απλή παρουσία εκεί, με την υποψία ότι πρόκειται για "άλλον" τόπο, σε έκανε "άλλον" άνθρωπο.

Σημειωτέον πως η ανεύρεση παρόμοιων σημείων στην Πεντέλη, στον Υμηττό, και κοντολογίς οπουδήποτε, δεν είναι δύσκολη όπως απέδειξαν συνεχείς δοκιμές. Το ότι πρόκειται για οφθαλμαπάτη είναι πιθανότατο. (Αν κάποιος πιστεύει απόλυτα σε αυτό που βλέπουν τα μάτια του, ας βρει μια ιστοσελίδα με οφθαλμαπάτες − ή, πιο σωστά "εγκεφαλαπάτες", αφού το πρόβλημα βρίσκεται στις ερμηνείες που δίνει ο εγκέφαλος π.χ. http://www.brainbashers.com/showillusion.asp?55). Κι ενώ το γνωστό «Αν δεν το έβλεπα, δε θα το πίστευα» δεν είναι καθόλου ασφαλές, μεγάλο ρόλο παίζει και το αντίστροφο: «Αν δεν το πίστευα, δε θα το έβλεπα».

Τα αυτοκίνητα κυλούν όπως δείχνει το βέλος, δηλαδή προς τη σαφή ανωφέρεια που βλέπουν τα μάτια μας. Στην ένθετη, εκ των άνω ορώμενοι οι τρεις συγκλίνοντες δρόμοι, που λες και τους έφτιαξαν επίτηδες έτσι για να δημιουργήσουν οπτική απάτη.

Όμως, οφείλω να ομολογήσω πως όταν στις 7/4/79 χρησιμοποίησα αυτοσχέδιο όργανο [20] από σημείο που απείχε 700 μέτρα, και διαπίστωσα αμέσως πως η επίμαχη ευθεία είναι πολύ κοντά στο οριζόντιο επίπεδο, τόσο που η μη ακριβής διάταξη δεν μπορούσε να διακρίνει την ελάχιστη κλίση, αν έπρεπε να διαλέξω οπωσδήποτε θα έλεγα πως ο έλεγχος δε συνηγορούσε υπέρ της οφθαλμαπάτης. Στο ίδιο συμπέρασμα είχαμε καταλήξει τη νύχτα 7/10/78, χωρίς δηλαδή να μας επηρεάζει η θέα του τοπίου, όταν από την ίδια θέση είδαμε να κινείται  αυτοκίνητο στην ευθεία, και στο φως τον προβολέων του (άγνωστο το πού ήταν ρυθμισμένη η δέσμη τους) είδαμε το δρόμο να κατηφορίζει αντίθετα προς τη φορά κύλισης των αυτοκινήτων.

Ο δρόμος από απέναντι (με τη φωτογραφική μηχανή περίπου στο ίδιο επίπεδο). Τα αυτοκίνητα κυλούν όπως δείχνει το βέλος, αλλά από αυτή τη γωνία θέασης η "ανωφέρεια" φαίνεται ελάχιστη.

Αν όμως θέλουμε και τεκμηρίωση, οι μετρήσεις πρέπει να γίνουν με τα όργανα ακριβείας τοποθετημένα σε μεγαλύτερη απόσταση [21] (όπου υποτίθεται η βαρύτητα θα είναι αξιόπιστη για την οριζοντίωσή τους) ή πρέπει να διαθέτουμε βαρυτόμετρο. Βέβαια, ακόμη κι ο δορυφόρος που παρέχει τα στοιχεία στο Google Earth (αναντίρρητα βρίσκεται αρκετά μακριά) δίνει για τα 270 μέτρα της ευθείας υψομετρική διαφορά 2 μέτρων (709 - 711) συμφωνώντας προς τη φορά κύλισης των αυτοκινήτων.

 

ΠΕΡΙΕΡΓΟΙ ΗΧΟΙ

Πολλά που κυκλοφορούν, ιδίως στο διαδίκτυο, για περίεργους ήχους στη Σπηλιά, σαν γυναίκα που θρηνεί ή μωρό που κλαίει, οφείλονται στους χουχουριστές που επί πολλά χρόνια φωλιάζουν στη Σπηλιά,[22] όπως και σε πολλά σπηλαιώδη ανοίγματα των λατομείων. Όμως υπάρχουν και άλλα νυχτοπούλια στην περιοχή που παράγουν ήχους για θρίλερ! (όπως η Τυτώ, το κατεξοχήν κλαψοπούλι).  'Αλλο ένα σημείο από το οποίο έρχονται οι ολολυγμοί, ιδίως το σούρουπο, είναι η συστάδα των πεύκων ακριβώς πάνω από το στόμιο της Σπηλιάς, όπου συχνά λημεριάζουν τα πουλιά.[23]

Επίσης μέσα στη Σπηλιά φωλιάζουν και άλλα μικρά πουλιά σε τρύπες που βρίσκονται κοντά στην είσοδο και παράγουν διάφορους ήχους, όπως κάνουν και οι νυχτερίδες.

Ένας διαφορετικός ήχος, που μπορεί να ακουστεί στο βουνό, μοιάζει με άγριο κρώξιμο πουλιού που το σφάζουν και προέρχεται από αλεπούδες! Αν μπορείτε, φανταστείτε κάτι ανάμεσα σε γαλοπούλα, κοράκι και κίσσα, αν και το ρέκασμα εξατομικεύεται αρκετά. (Οι παλαιότεροι θα περιορίζονταν να πουν ότι "η αλώπηξ εκβάλλει απαισίας κραυγάς").

Όμως, κατά το γνωστό «τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται», ακόμη και πολύ γνώριμοι ήχοι δεν προέρχονται απαραίτητα από ό,τι νομίζουμε. Κοτσύφια και διάφοροι κορακίδες αρέσκονται να μιμούνται οτιδήποτε τους αρέσει, συνήθως φωνές άλλων πουλιών. Αλλά στις παρυφές της πόλης, όπως είναι η Πεντέλη, το ρεπερτόριό τους έχει εμπλουτιστεί. Έχω ακούσει από νιαουρίσματα μέχρι συναγερμό αυτοκινήτου! (Ειδικά μια κίσσα στην περιοχή της Σπηλιάς το 2014 πετυχαίνει τη γάτα που ουρλιάζει απειλητικά στο 100%!).

 

ΤΟ "ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΝΑΝΩΝ"

«Αλλά εκτός από τη σπηλιά, ένα ακόμη κτίσμα είχε τραβήξει την προσοχή μου εκεί.

Ήταν και είναι ένα παράξενο και γραφικό ερειπωμένο κατασκεύασμα χωρίς στέγη, στην κορυφή ενός μικρού γκρεμού, αντίκρυ και λίγες εκατοντάδες μέτρα από την είσοδο της σπηλιάς. Το κτίσμα αυτό μας είχε αρχικά τραβήξει το ενδιαφέρον λόγω της γραφικής όψης του: περιβαλλόμενο από έναν γκρεμό δεκάδων μέτρων και με μόνη πρόσβαση την πλευρά του που βλέπει προς τον αρχαίο δρόμο της σπηλιάς, δεν άφηνε χώρο ολόγυρα ούτε για να βαδίσει μια γάτα. Αν εξαιρέσουμε ένα ψηλό δέντρο στην άκρη του βράχου, σχεδόν όλοι οι τοίχοι του έπεφταν κάθετα προς τα γύρω φαράγγια σαν ν' αποτελούσαν συνέχεια του φυσικού βράχου. Θα καταλάβετε καλύτερα πώς είχε το πράγμα αν σας πω ότι η όλη εμφάνισή του μας έκανε να το βαφτίσουμε... "Πύργο του Δράκουλα".

Αλλά οι διαστάσεις του δεν ήταν καθόλου διαστάσεις πύργου −κάθε άλλο− αλλά εκείνες ενός μικροσκοπικού διαμερίσματος, με δύο ή τρία δωμάτια ελαχίστων τετραγωνικών το καθένα. Ήταν μικρό στο καθετί: ακόμη και οι πόρτες έφταναν ως τη μέση μας, και γενικά θα έλεγε κανείς ότι ήταν σπίτι φτιαγμένο μάλλον για νάνους παρά για φυσιολογικούς βρικόλακες με το σεβαστό μπόι του Κρίστοφερ Λη. Έτσι, εδώ θα το ξαναβαφτίσουμε απλώς, αποκαλώντας το πλέον "Σπίτι των Νάνων".

Στην αρχή δεν είχαμε δώσει άλλη σημασία πέρα από μια φευγαλέα ματιά, κι αυτό γιατί ένα μέρος της όλης μπροστινής κατασκευής ήταν από σύγχρονους τσιμεντόλιθους και από αυτό υποθέσαμε ότι ήταν κάποιο αρκετά πρόσφατο κατασκεύασμα: παλιό φυλάκιο, σπιτάκι δασοφύλακα, βοσκού ή κάτι τέτοιο. Έτσι, το αντιμετωπίζαμε μάλλον αδιάφορα, ως απλό σημείο αναφοράς για κάποια περίεργα γλυπτά που υπήρχαν πιο κάτω παρά ως σημείο έρευνας.

Αλλά, κάποτε μας τράβηξαν την προσοχή αυτές οι ίδιες οι παράξενα μικρές διαστάσεις του και η περίεργη εσωτερική αρχιτεκτονική του. Μάλιστα, το ενδιαφέρον μας εντάθηκε όταν ανακαλύψαμε ότι, αντίθετα απ' ό,τι νομίζαμε ως τότε, το κτίσμα υπήρχε εκεί από αιώνες και ότι το τσιμεντένιο τμήμα της πρόσοψης δεν ήταν παρά κάποια σύγχρονη προσθετική εργασία. Το ότι το κτίσμα ήταν αναμφισβήτητα παλιό το ανακαλύψαμε μ' έναν πολύ απλό τρόπο:

Υπήρχε σε μια παλιά γκραβούρα του 1836 που βρήκαμε δημοσιευμένη στο σχετικό με τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και τη Σπηλιά της Πεντέλης βιβλίο του καθηγητή του ΕΜΠ Μανόλη Κορρέ. (...) Τέλος, το "Σπίτι των Νάνων", αυτό είχε ίσως το πιο παράξενο τέλος. Μέσα σ' ένα καλοκαίρι, οι τοίχοι του άρχισαν να πέφτουν στη σειρά, ο ένας μετά τον άλλο, αλλά σε διαφορετικές μέρες ο καθένας −μονοκόμματα, χωρίς καν να καταρρέουν διαλυόμενοι ή να σπάζουν− σ' ένα κομμάτι, και από τα έξω προς τα μέσα −σαν να τους είχε σπρώξει ολόκληρους κάποιο βαρύ μηχάνημα από την έξω μεριά− αλλά από την έξω μεριά υπήρχαν μόνο κάθετοι γκρεμοί!» (Γ. Μπαλάνος, Κάτι που έρπει... σαν σκιά, Εκδ. Locus-7, 2000, σ. 39-40, 42-43)

 

Για το παραπάνω θέμα δεν γίνεται καμία μνεία −όπως θα περίμενε κανείς− στο Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης. Εικάζω πως άλλαξε γνώμη, ότι πείστηκε για την πλάνη, αλλά και πάλι ποιος ξέρει, ίσως μας αιφνιδιάσει στο μέλλον. Το συμπεριέλαβα όμως, επειδή είναι εξόχως ενδεικτικό. Δεν είναι πολύ περίεργο που πιθανολογεί τι θα μπορούσε να είναι το κτίσμα, χωρίς ν' αναφέρει το ασφαλές; Στην είσοδο του λατομείου βρίσκεται (λ10 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ)· δεν είναι φανερό πως ήταν καλύβι των νταμαρτζήδων; (!) Το παλαιότερο τμήμα του ήταν το ανατολικό με την πέτρινη τοιχοποιία, και οι μεταγενέστερες προσθήκες έγιναν όντως με τσιμεντόλιθους. Το πέτρινο γκρεμίστηκε από τους ίδιους τους λατόμους λόγω επέκτασης των εργασιών. Γι' αυτό, ορισμένοι τοίχοι του παλαιού εντάχτηκαν στο νέο κτίσμα, αλλάζοντας από εξωτερικοί σε εσωτερικούς και το αντίθετο. Όμως, ακόμη και το παλαιό δεν ήταν του 19ου αι. αλλά του δεύτερου μισού του 20ού!

Διότι το κτίσμα του 1836 που επικαλείται ήταν άλλο: χτίστηκε στις αρχές της βαυαροκρατίας, όταν επαναλειτούργησε το λατομείο της Σπηλιάς (τα μάρμαρα προορίζονταν για την ανέγερση των ανακτόρων του Όθωνα, της σημερινής Βουλής). Τα ερείπιά του βρίσκονται ΝΝΔ της Σπηλιάς, σε απόσταση  ~100 μέτρων από αυτή, στην άκρη του πλατώματος που είχε στηθεί το εργοτάξιο του 1990,[24] και που σήμερα χρησιμοποιείται ως πάρκινγκ από τους επισκέπτες.

Η υδατογραφία του Lange με το καλύβι.

Το "Σπίτι των Νάνων" απέχει άλλα ~106 μέτρα προς την ίδια κατεύθυνση (ΝΝΔ), ευρισκόμενο και 20 μέτρα χαμηλότερα, αφού ανήκει στο από κάτω λατομείο (λ10 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ). Κατά πληροφορίες, τη δεκαετία του '60 ήταν ο μόνιμος τόπος διαμονής Πομάκων εργατών. Το ότι βρίσκεται πάνω σε έπαρμα οφείλεται στην πρόοδο των εργασιών του λατομείου, κατά τις οποίες αφαιρέθηκε το περιβάλλον πέτρωμα. Όμως οι «κάθετοι γκρεμοί» δεν ξεπερνούν τα 4-5 μέτρα ύψος.

Δεν ήταν το μοναδικό στην Πεντέλη. Εδώ το καλύβι Δεσποτόπουλου στη βόρεια πλευρά του βουνού. Το θυμάμαι εν χρήσει τουλάχιστον μέχρι το 1984, να μένει σιγά-σιγά στη νησίδα που βλέπουμε.

Η αρχιτεκτονική του και οι διαστάσεις του δεν ήταν καθόλου περίεργες, απλώς ήταν υπαγορευμένες από τις ανάγκες οικονομίας χώρου, χρόνου, υλικών. Για τους ίδιους λόγους ανοίχτηκε σε μεσότοιχο μεταξύ παλαιού δωματίου και νεότερης προσθήκης η μοναδική πόρτα που δεν είχε κανονικές διαστάσεις. Όμως ήταν περισσότερο στενή παρά χαμηλή· και πάλι όχι ότι έφτανε μέχρι τη μέση κανενός, εκτός κι αν αυτός ξεπερνούσε τα 3 μέτρα ύψος!

Το βέλος δείχνει τη μικροσκοπική πόρτα (για σύγκριση ο άνθρωπος στην έλλειψη). Το μεταγενέστερο πρόχειρο άνοιγμά της αποδεικνύεται από το λοξό της επάνω κόψιμο. Επίσης, δεν μπήκε ποτέ κάσα.

Συγκριτικά με άλλα καλύβια νταμαριών ήταν πραγματικό αρχοντικό: 3 δωμάτια και κουζίνα (με νεροχύτη παρακαλώ), επιχρισμένο και βαμμένο, αντί του τυπικού παλαιού μονόσπιτου από ξερολιθιά (αρκετά των οποίων πράγματι είχαν εισόδους που φτάνουν μέχρι τη μέση μας, αλλά αυτά ήταν αποθηκευτικοί χώροι).[25]

Είχα περάσει πολλές ώρες εκεί, είχα διανυκτερεύσει μερικές φορές,[26] και τούτο επειδή βρισκόταν σε περίοπτη θέση. Γι' αυτό γνωρίζω καλά το πώς κατέρρευσε: δεν εδραζόταν μόνο σε συμπαγή βράχο, αλλά περιμετρικά υπήρχαν τμήματα που ήταν χτισμένα πάνω σε μπαζώματα παλαιών φάσεων του λατομείου. Αέρας, βροχή, χιόνι σιγά-σιγά γκρέμισαν τα μπάζα, η πλάκα έμεινε στον αέρα, κρέμασε, και φυσικά ήρθε η στιγμή που οι τοίχοι σωριάστηκαν άλλοτε μόνοι τους κι άλλοτε με λίγη βοήθεια κάποιων που χαίρονται να καταστρέφουν. Στις 4/4/81 έπεσε ο πρώτος τοίχος κι ακολούθησαν οι άλλοι: 8/1/88, 17/6/93, 29/10/01, 31/7/03, 16/8/04, 20/9/04, 25/5/09, 28/5/09, 12/3/10.

 

Από δύο διαφορετικές γωνίες φάσεις των καταρρεύσεων.

Η πύκνωση καταρρεύσεων που παρατηρούμε μετά το 2000 −και μάλιστα σε τοίχους που εδράζονταν αρκετά καλά− προφανώς οφείλεται στα όσα έγραψε τότε ο Μπαλάνος  − αφού κάποιοι φρόντισαν να βάλουν το χέρι τους (μάλλον το πόδι τους, γιατί συχνά υπήρχαν αποτυπώματα από κλοτσιές στους πεσμένους τοίχους). Είναι φανερό ότι κάτι ανάλογο συνέβη και μετά την εμφάνιση του παρόντος το 2008. Όσο για το πού θα πέσει ένας τοίχος δύο ενδεχόμενα υπάρχουν: να πέσει προς τα μέσα ή προς τα έξω. Όλοι οι εξωτερικοί τοίχοι έπεσαν προς τα έξω, φυσιολογικά,  αφού το τσιμέντο της βάσης μόνο προς τα έξω μπορούσε να γείρει μετά την υποχώρηση των μπάζων. Οι δε εσωτερικοί, ε, αυτοί δεν είχαν επιλογή· όπου και να 'πεφταν πάλι μέσα θα ήταν!

 

Αριστερά, πεσμένοι μεσότοιχοι. Δεξιά, οι σκορπισμένοι εξωτερικοί τοίχοι. Ίδια εικόνα αντικρίζουμε και στις άλλες πλευρές.

Δεξιά, σε πρώτο πλάνο 5 από τους "νάνους" και στο βάθος το "σπίτι" τους (η φωτο υπάρχει στο βιβλίο Πεντέλη, τόμ. Β΄, σ. 87, του Τιμόθεου Κιλίφη, αρχιμανδρίτη της Μονής Πεντέλης, και πρέπει να είναι από το δεύτερο μισό της δεκαετίας '60). Αριστερά, η ίδια βορινή άποψη σήμερα (μέσα σε έλλειψη σημείο για την ταύτιση), αλλά χωρίς σπίτι, αφού κάποιοι κοπιάζοντας πολύ φρόντισαν να μην αφήσουν να εξέχει τίποτε από το επίπεδο του πατώματος.

Ένα από τα δεκάδες σκαψίματα.

Το αίτιο για όλα αυτά τα λαθάκια είναι το αίσθημα του μυστηρίου που προβάλλεται δοθείσης ευκαιρίας σε οτιδήποτε. Αυτό βέβαια δεν είναι κακό· αντιθέτως, είναι το ζητούμενο. Διότι αυτό το αίσθημα χωρίς καμία διάκριση πρέπει να έχει ως αντικείμενο εφαρμογής τα πάντα, οπότε θα ζούμε σ' ένα αινιγματώδη κόσμο που δε θα ερμηνεύσουμε ποτέ τελειωτικά, όμως για καθαρά διαχειριστικούς λόγους οφείλουμε να θέτουμε αυθαίρετα, αλλά ευρέως αποδεκτά, όρια για το τι θα θεωρούμε γνωστό και τι άγνωστο (μέχρι νεοτέρου απολογισμού). Η διαφωνία μου είναι η εξής: να προβάλλεται σ' εκείνο που υπάρχει, όχι στο σαφώς ανύπαρκτο. Γιατί τότε ο αναζητητής του παράδοξου, που αποσκοπεί στην προώθηση και στη διεύρυνση της γνώσης, πέρα από το ξεστράτισμα σε λαβυρινθώδη αδιέξοδα κινδυνεύει να γίνει απλώς εθισμένος στο συνοδευτικό αίσθημα, επιζητώντας το άκριτα, και πέραν τούτου ουδέν. Βέβαια κι εγώ, ως «άνθρωπος ομοιοπαθής», υπόκειμαι στις ίδιες αδυναμίες, και εύχομαι τα λάθη του παρόντος βιβλίου να είναι λίγα και επουσιώδη.