Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

 

 

 

 

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 

 

 

Σημειωτέον ότι εντωμεταξύ κατάχωσαν την αποτυχημένη σήραγγα, όπως και όλο το κάτω μέρος του λατομείου, ώστε να περάσει δρόμος από πάνω,[46] πάλι κατά τροποποίηση των αρχικών σχεδίων, ενώ πρώτα ανατίναξαν και μεγάλο μέρος του τοιχώματος.

   

Στο αριστερό τμήμα της πρώτης φωτο σημειώνεται με τις κουκκίδες το ύψος του μπαζώματος που έχει συντελεστεί στο δεξιό. Η περιοχή του τοιχώματος που δείχνει το κόκκινο βέλος ανατινάχτηκε. Στη δεύτερη φωτο (πάνω) το κοκκινισμένο τμήμα είναι αυτό που ανατινάχτηκε (για τον όγκο του μαρτυρούν τα πεύκα στην κορυφή του), η στικτή γραμμή ορίζει το ύψος της κατάχωσης στο επίπεδο του σημερινού δρόμου,  το κιτρινισμένο τμήμα είναι αυτό που υπάρχει σήμερα (κάτω), ενώ το βέλος δείχνει τη στροφή που έκανε ο δρόμος μετά την πύλη για να μπει στο λατομείο. Στην τρίτη φωτο βλέπουμε (από την κάτω μεριά του δρόμου) το θαμμένο τμήμα του τοιχώματος (κοκκινισμένα τμήματα βράχου), πάνω από το οποίο περνάει ο δρόμος (διακεκομμένα βέλη). Όπως είπαμε, το πάνω από το σημερινό δρόμο τμήμα ανατινάχτηκε. Τα βέλη δείχνουν το δρόμο που μέχρι το 1982 έμπαινε στο ταφροειδές λατομείο.

  

Αριστερά, στην Α και στη Β φωτο μέσα σε ελλείψεις αναγνωρίσιμο σημείο για την ταυτοποίηση. Στη Δ ο φακός έχει σηκωθεί λίγο, επειδή στο μεταξύ ψήλωσαν πολύ τα πεύκα. Δεξιά, η ίδια περιοχή φωτογραφισμένη από την αντίθετη κατεύθυνση, και μέσα στις ελλείψεις το ίδιο αναγνωρίσιμο σημείο.

  

Οι χοντρές μπετόβεργες εκατέρωθεν του δρόμου. Οι αριστερές μισοθαμμένες και στρεβλωμένες από τα βράχια των ανατινάξεων του απέναντι τοιχώματος (από κάτω τους βρίσκεται η σήραγγα Ια), οι δεξιές απείραχτες (πάνω από τις ενδιάμεσες περνάει ο σημερινός δρόμος). Λείπει το συρματόπλεγμα που στήριζαν οι βέργες (για προστασία των εργαζομένων από λιθοπτώσεις).

   

Αριστερά, το εργοτάξιο του Σαραντόπουλου. Ήδη έχει πάρει τα μηχανήματα (είναι η περίοδος των γεωτρήσεων) και δε θα επιστρέψει ποτέ. Το αριστερό βέλος δείχνει μερικά τόξα των χαλύβδινων πλαισίων που προορίζονταν για τη σήραγγα Ια, αλλά δεν τοποθετήθηκαν ποτέ. Με το δεύτερο κίτρινο βέλος δείχνεται το shovel που αρχικά βρισκόταν παρατημένο έξω από την πύλη του "φαραγγιού". Το κόκκινο βέλος δείχνει (προσπαθήστε λίγο) την οροφή του διασκευασμένου εκ νέου σε κατάλυμα λεωφορείου (στα τέλη της δεκαετίας '50 ήταν καλύβι του λατομείου Παπαπέτρου, μεταξύ λ41 και Λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ, και φαίνεται καθαρά πριν από την ανακαίνισή του σε φωτο που δημοσιεύει ο Θ. Βέμπος εδώ: http://www.vembos.gr/pendeli.htm), δίπλα από το οποίο κατέληγε ο δρόμος  (κατασκευής 1980) που κατέβαινε πάνω στα παλαιότατα μπάζα. (Για τη φωτογραφία αυτή απαιτήθηκε έκθεση 45 λεπτών, όμως χρειάζονταν άλλα 15!) Στη μεσαία φωτο βλέπουμε το εγκαταλειμμένο εργοτάξιο των Ελληνικών Τεχνικών Έργων, δηλαδή το ίδιο ακριβώς σημείο όπως τροποποιήθηκε. Δεσπόζει ο δρόμος πάνω στο μπάζωμα, ενώ το βέλος δείχνει την είσοδο της σήραγγας Ι, που δε φαίνεται από αυτή τη γωνία. Και στη δεξιά φωτο βλέπουμε τις επεμβάσεις των λαθρολατόμων με τα απορρίμματα των σχιστηρίων που σκόρπισαν, αλλά και της φύσης που γέμισε την περιοχή με πεύκα.

Η σήραγγα προχώρησε με ταχείς ρυθμούς αυτή τη φορά (διπλοβάρδια).[47] Η διάνοιξη [48] άρχισε στα τέλη Ιουλίου του 1982, δύο χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα. Παράλληλα, δημιούργησαν μέτωπο 90 μ. νοτιοανατολικά του στομίου της Σπηλιάς, δηλαδή έξω από το λατομείο, και τον Οκτώβριο ξεκίνησαν εκεί τη σήραγγα ΙΙΙ κι ένα μήνα αργότερα την ΙΙ.[49]

   

Τα στόμια των σηράγγων Ι, ΙΙΙ και ΙΙ αντίστοιχα.

Τον Μάρτιο '83, η Ι είχε μήκος ~72 μ., η ΙΙΙ ~38 μ. και η ΙΙ ~35 μ. Βρίσκονταν στο σημείο όπου δια της σήραγγας VI [50] έπρεπε να ενώσουν τις ΙΙΙ και ΙΙ σε σχήμα Π, εκ των οποίων μόνον η ΙΙ, το δεξί σκέλος δηλαδή,[51] θα συνέχιζε επί ~33 μ. ακόμη για να βγει μέσα στη Σπηλιά. Ακόμη και σήμερα φαίνεται στο βάθος της Σπηλιάς το αντίστοιχο τοπογραφικό μαρκάρισμα (ΙΙ και 2).[52]

Κάτω αριστερά το βάθος της Σπηλιάς. Με τα αντίστοιχα βέλη σημειώνονται οι θέσεις των τοπογραφικών σημείων που εικονίζονται στις πάνω και κάτω δεξιές φωτο. Το σημάδι Ο5 εμφανίστηκε σε μεταγενέστερες τοπογραφικές εργασίες.

Η σήραγγα Ι είχε στραφεί δεξιά (ανατολικά) πλησιάζοντας κι αυτή τη Σπηλιά.

   

Είναι εμφανείς οι διαδοχικές αλλαγές κατεύθυνσης της σήραγγας. Η τελική, μάλλον απότομη, στροφή φαίνεται στην τελευταία φωτο, η οποία είναι τραβηγμένη πάνω στον άξονα της σήραγγας κάθετα στο μέτωπο με αντίθετη φορά, δηλαδή προς την είσοδο.

Έπρεπε τώρα να τρυπήσουν διαμπερώς τον μεταξύ των δύο λατομείων "διαχωριστικό" τοίχο βράχου, ώστε σε κάποιο σημείο του δαπέδου της στοάς ν' ανοιχτεί φρέαρ εξαερισμού προς τη σήραγγα Ι. Τα τοπογραφικά σημάδια για το αρχικό στόμιο αερισμού (ΦΙΙ) διακρίνονται ακόμη 20 μ. έξω από τη Σπηλιά, όμως μεταφέρθηκε κι αυτό άλλα 16 μέτρα μακρύτερα (νοτιοδυτικά).[53]

Με το βέλος δείχνεται το σημείο όπου διακρίνεται ακόμη το ΦΙΙ της ένθετης φωτο.

Σώζεται το στόμιο της «στοάς κεφαλής φρέατος ΙΙ» (το ΙΙ ανήκει στα παλιά σχέδια) με την τσιμεντένια αντηρίδα του,

Το βέλος δείχνει την αρχική θέση της στοάς του εξαερισμού, αλλά...

και διακρίνονται οι αγκυρώσεις για τη σταθεροποίηση του μετώπου προσβολής, παρά τις οποίες ήταν πολύ πιθανόν με τις δονήσεις των εκρήξεων να κατέρρεε και άλλο μέρος του "μεσότοιχου", (όπως είχε συμβεί τμηματικά αρκετές φορές σε παλαιότερους χρόνους.[54]

Μέσα σε κύκλους επισημαίνονται ορισμένες από τις αγκυρώσεις. Δεξιά βλέπουμε 2 από αυτές (η πάνω ολίγον αποτυχημένη). Στην ένθετη βλέπουμε κεφαλή αγκυρίου (τη βρήκα στις 2/12/10 στο σημείο όπου ακριβώς πριν από 28 χρόνια προετοίμαζαν τις ράβδους).

Οι διάφορες φήμες πως η επιλογή του σημείου έγινε επειδή υπήρχε εκεί σπηλαιώδες φυσικό άνοιγμα είναι ανυπόστατες.

Στην πάνω φωτο (από αρχές δεκαετίας '50) διακρίνεται πολύ καλά το σημείο. Δεν είναι παρά το υπόλειμμα της αρχαίας αντηρίδας που λατόμησαν οι Βαυαροί [βλ. εδώ, σημ.75].

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 


[46] Έργο Δ-583: κατασκευή οδού προσπελάσεως και περιφράξεως χώρου αποθήκης υλικού Τ-Η, με ημερομηνία εγκρίσεως 22/2/82. Γι' αυτό η κατασκευή του δρόμου ήταν βάσει προδιαγραφών: σε 3 σημεία υπάρχουν από κάτω μεγάλοι αγωγοί για τα νερά και σε ένα ακόμη πραγματική σήραγγα.

   

Η σήραγγα και ένα φρεάτιο.

Να πώς η μοιραία για την τύχη των έργων αποτυχημένη διάνοιξη της σήραγγας Ια, επέφερε τελικά τη μεγαλύτερη καταστροφή για τη Σπηλιά: την άνετη οδική πρόσβαση μέχρι το εσωτερικό της.

Ανάλογα καταστρεπτικά αποτελέσματα είχε επιφέρει από τη δεκαετία του '50 και ο ασφαλτόστρωτος δρόμος προς τον FS της κορυφής: έκτοτε παρείχε εύκολη πρόσβαση στους λατόμους, ειδικά για την περιοχή των αρχαίων λατομείων.

[47] Όσοι κοιτούσαν νύχτα την Πεντέλη έβλεπαν μέχρι τα μεσάνυχτα το φως των ισχυρών λαμπτήρων που είχαν τοποθετηθεί πάνω από τα στόμια των σηράγγων.

Μία τυπική σελίδα από το ημερολόγιο που κρατούσε ο υπεύθυνος της κοινοπραξίας με την καθημερινή αναγραφή των ωρών λειτουργίας διαφόρων μηχανημάτων. Βλέπουμε το διατρητικό, μπουλντόζα, αεροσυμπιεστές, φορτωτές, κ.λπ.

[48] Η νέα κοινοπραξία είχε πιο επαγγελματική πρακτική από την πρώτη. Απομάκρυνε τις αποθήκες εκρηκτικών και καψυλλίων - θρυαλλίδων [βλ. εδώ, σημ. 25] που ήταν έξω από την πύλη που οδηγούσε στη σήραγγα Ια (δίπλα στο αμάξωμα λεωφορείου που είχε διασκευαστεί σε καλύβι!) και τις πήγε μέσα στο προς βορρά λατομείο (του Παΐδα, λ41 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), στέγασε τα παραπήγματα του εργοταξίου με πλάκες τσιμέντου (έτσι εξηγείται η ύπαρξη ελλενίτ από κάτω), και κατασκεύασε αρκετά καινούργια.

Η νέα στέγη πάνω στην παλιά.

Έφτιαξε σε μικρό αρχαίο λατομείο (λ42 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) μεγάλη δεξαμενή νερού (χωρητικότητας άνω των 60 κυβικών μέτρων) αντί των περιφερομένων ντεπόζιτων και βυτίων.

 

Η δεξαμενή. Κάποιοι που δεν τους άρεσε η συλλογή του νερού, φρόντισαν να σπάσουν το τοίχωμα, κι έτσι το νερό φτάνει μόνο σε ύψος 2 τσιμεντόλιθων (αντί των αρχικών 5).

Επίσης, χρησιμοποίησε ειδικό για τη διάνοιξη σηράγγων αυτοκινούμενο μηχάνημα της Tamrock (Jumbo) με 3 διατρητικά στελέχη (μπούμες), ενώ επί Σαραντόπουλου η διάτρηση γινόταν χειρωνακτικά με αερόσφυρες.

(Επειδή η επωνυμία Κ. Ι. Σαραντόπουλος Α.Ε. παραπέμπει σε πρόσωπο, ιδού ο άνθρωπος:

http://www.pantechniki.gr/grk/news/archive/photos/photos_con_sarantopoulos.htm)

[49] Η πρόοδος της διάνοιξής τους:

Σήραγγα ΙΙΙ: 30/10/82: 10 μ. 6/11: 16 μ. 27/11: 30 μ. 25/12: 38 μ.

Σήραγγα ΙΙ: 27/11/82: 2 μ. 22/1/83: 25 μ. 12/2: 35 μ.

Έκτοτε οι ημιτελείς σήραγγες ΙΙΙ και ΙΙ δέχονται τα νερά που έρχονται από ψηλά, αφού οι μπούκες τους φτιάχτηκαν ακριβώς στην κοίτη τους. Αντί να λύσουν πρώτα το πρόβλημα αυτό, το άφησαν για το τέλος.

[50] Διατηρείται το μαρκάρισμα με κόκκινο σπρέι για τη διάνοιξη της VI (από την οποία θα ξεκινούσε το φρέαρ αερισμού ΙΙΙ). Προσέξτε στο σημείο αυτό την ενίσχυση των δοκών με εγκάρσιες τραβέρσες, ώστε ν' αντέξουν την τομή τους και την καταπόνηση από τις εκρήξεις.

[προσθήκη] Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι τα μόνα πλαίσια που υπάρχουν ακόμη (10/7/13) μετά την αφαίρεση της υποστήριξης (βλ. εδώ) είναι αυτά, καθώς η τεχνική βίαιης απόσπασης (ένα ένα) δεν μπορεί να εφαρμοστεί εδώ.

[51] Είναι η ανατολικότερη, πλήρως θαμμένη απ' τα μπάζα του Περράκη που έφεραν τα βροχόνερα.

[52] Εδώ υπάρχει ένα ερώτημα: τον αριθμό της σήραγγας συνόδευε το σύμβολο ┴,  που ορίζει το επίπεδο − και μάλιστα από δύο τοπογραφικά συνεργεία (ΙΙ και 2). Όμως υπάρχει τουλάχιστον 10 μ. υψομετρική διαφορά από το επίπεδο της ΙΙ. Ή λοιπόν τα συνεργεία δεν ανέβηκαν με σκάλες να σημειώσουν στο τοίχωμα το ύψος του πραγματικού επιπέδου (το πιθανότερο) ή η σήραγγα ΙΙ έπρεπε να κατηφορίσει. Για τη σήραγγα Ι δε θυμάμαι να είχα δει σημάδια, όμως το επίπεδό της (όπως και της αντικαταστάτριάς της) αντιστοιχεί μ' εκείνο του πυθμένα της Σπηλιάς. Ώστε, μάλλον η Ι θα συνδεόταν με τη βάση των εγκαταστάσεων και η ΙΙ με το άνω μέρος τους (έτσι διευκολύνεται και ο αερισμός του υπογείου έργου).

[53] Στα αρχικά σχέδια το φρέαρ ήταν τοποθετημένο (για λόγους έξτρα προστασίας) κάτω από το μεσότοιχο, ακριβώς πάνω από τον άξονα της σήραγγας Ι. Δεδομένου πως η νέα σήραγγα Ι δε διέρχεται κάτω από τη μετατοπισμένη στοά του ΦΙΙ, αλλά ~35 μ. ΒΔ του βόρειου άκρου της, προκύπτει το ερώτημα: η σύνδεση φρέατος και σήραγγας πώς θα γινόταν; Χωρίς τα τροποποιημένα σχέδια, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, που προϋποθέτουν κι άλλη μια στοά, με πολλές πιθανότητες να είχαμε νέα λύση από αμφίβολη ως εξωφρενική.

[54] Μερικές ενδεικτικές φωτογραφίες:

   

Τα ελαφρώς χρωματισμένα τμήματα του σχεδίου και της παλαιάς φωτογραφίας δεν υπάρχουν στην τρίτη φωτο, επειδή έχουν καταρρεύσει. (Για όσα άλλα τμήματα λείπουν υπεύθυνοι είναι οι Βαυαροί).

Οι τεράστιοι ογκόλιθοι, πολλοί των οποίων ζυγίζουν εκατοντάδες τόνους, βρίσκονται στις θέσεις όπου έπεσαν, αριστερά της πύλης του φρέατος μέχρι και το "πηγάδι".

 

Οι περισσότεροι από τους boulders (κοκκινισμένοι). Εκατέρωθεν τα τμήματα του "μεσότοιχου" που δεν κατέρρευσαν, όπως κι ένα μικρό τμήμα στο μέσον, το οποίο συνεχίζεται ως αντηρίδα κάτω από τους ογκόλιθους. Ενώ οι σπηλαιώδεις χώροι που σχηματίζονται στα διάκενά τους χρησιμοποιήθηκαν κάποτε ως καταλύματα, εργαστήρια και στάνες, τώρα οι βράχοι έχουν μόνο αναρριχητικό ενδιαφέρον (δεξιά).

Ο Μανόλης Κορρές (Δρ. Αρχιτέκτων-Μηχανικός, ασχολήθηκε επί πολύ με τη συντήρηση και την αναστύλωση του Παρθενώνα, μελέτησε τα αρχαία λατομεία και προσπάθησε να σταματήσει τα έργα − εδώ καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο Μάκης Νοδάρος [βλ. εδώ, σημ.11]) έχει την άποψη πως η ύπαρξη των αγκυρώσεων θα επιταχύνει τη φυσική διάβρωση του πετρώματος, άρα και την κατάρρευση.

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ