ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 

 

ΜΑΡΜΑΡΟΣΚΟΝΗ

Και οι παρεξηγήσεις συνεχίστηκαν.

 

«...είχαμε παρατηρήσει ότι κατά την περίοδο των έργων είχαν αυξηθεί σε τεράστιες ποσότητες τα απορρίμματα μαρμάρων γύρω από τη Σπηλιά και σε όλο το μήκος του χωματόδρομου που οδηγεί σ' αυτή». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 338)

 

Αρχικά υπέθεσε σωστά ότι δράστες ήταν οι παράνομοι νταμαρτζήδες με την κάλυψη της αστυνομίας (βλ. αυ. σ. 338).[27] Όμως, αμέσως άλλαξε γνώμη σε συνδυασμό με μια νέα απροσδόκητη παρατήρηση.

 

«...πολλά εκτεταμένα κοιλώματα του εδάφους (...) γέμισαν από μια κατάλευκη σκόνη (...) Ήταν φανερό ότι το λευκό υλικό είχε φτάσει εκεί σε υγρή μορφή, σαν παχύρρευστη λάσπη (...) Ο μόνος συμβατικός τρόπος για να φτάσει εκεί (...) θα ήταν με φορτηγά (...) Όμως πουθενά δεν υπήρχαν ίχνη από όλα αυτά τα φορτηγά (...) από τις βαριές ρόδες που θα πηγαινοέρχονταν, ως τα αναπόφευκτα σταξίματα και πιτσιλίσματα στην όλη διαδρομή (...) ...οι λευκές λίμνες υπήρχαν και σε σημεία που ήταν μάλλον απρόσιτα για  φορτηγά. (...) ...έμοιαζε όντως με μαρμαρόσκονη, αλλά ήταν περιέργως λεπτή πούδρα, σχεδόν σαν ταλκ − αλλά το ανθρακικό ασβέστιο με αυτή τη λεπτή μορφή δεν είναι η κοινή μαρμαρόσκονη, αλλά το λεγόμενο "κατακρημνισμένο" ή PPC». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 335, 336-7)

 

Παρότι είχα δει στην εκπομπή Μυστήρια της Ελλάδας (ΕΤ2, 22/1/95) πλάνο χωρίς σχόλιο από το λατομείο (του Παΐδα) που βρίσκεται στα αριστερά μας πριν από την τελική ανηφόρα για τη Σπηλιά (λ41 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), υπέθεσα ότι το τράβηξαν επειδή στο βάθος του εν λόγω λατομείου υπήρχαν κάποιες "βραχογραφίες", αλλά τα μπέρδεψαν στο μοντάζ. Πού να φανταστώ ότι το αντικείμενο ήταν το «λευκό υλικό»!

Πράγματι το υλικό μεταφέρθηκε σε φορτηγά υπό μορφή αραιού πολτού. Όμως δεν ήταν χύμα στις καρότσες αλλά σε βυτία που άδειαζαν με το άνοιγμα βάνας. Γι' αυτό δεν υπήρχαν απώλειες στη διαδρομή,[28] γι' αυτό δε χρειαζόταν να προσεγγίζουν όλα τα σημεία. Αρκούσε να χύνουν το "ζουμί" από ψηλά κι εκείνο απλωνόταν. Ο χρόνος εμφάνισης συμπίπτει με την έναρξη της εντατικής παράνομης λατόμησης  (η ασύδοτη περίοδος 1989 - 92) και δράστες ήταν οι ίδιοι άνθρωποι. Τα φορτηγά που μετέφεραν τους όγκους στα σχιστήρια στο Μαρούσι και στα Βριλήσσια, για να μην έρχονται στο βουνό κενά, έφερναν σαβούρα των εργοστασίων και την πετούσαν εκατέρωθεν των διαδρομών τους. Γι' αυτό υπάρχουν οι άφθονοι σωροί απ' τις σπασμένες μαρμαρόπλακες. Αφού το πεδίο ήταν πρόσφορο,[29] άρχισαν να φέρνουν και τη λάσπη, δηλαδή το προϊόν τριβής των τελάρων που σχίζουν τους όγκους σε πλάκες, με συνεχή ροή νερού στα σημεία κοπής για να ψύχονται οι λάμες.

Από τέτοιες τομές προέρχεται η "λευκή λάσπη". (Από το σχιστήριο των λατομείων Παρθενών στη βόρεια πλευρά της Πεντέλης).

Τίποτε το περίεργο δηλαδή, την ίδια τακτική ακολουθούν ύστερα από 25 χρόνια και οι τωρινοί παράνομοι λατόμοι (η μόνη διαφορά είναι ότι αφήνουν να στραγγίσει ο πολτός ώστε να μεταφέρεται στις καρότσες χωρίς να διαρρέει).

Το εικονιζόμενο φορτίο της λευκής λάσπης ρίχτηκε σε αρχαίο δρόμο (βλ. εδώ) από τον ίδιο άνθρωπο που 1,5 μήνα πριν είχε πληρωθεί από το ελληνικό κράτος για να τον ...συντηρήσει!

Η «πούδρα» λοιπόν είναι όντως ανθρακικό ασβέστιο (αφού είναι μαρμαρόσκονη), λίγο "καμένη" λόγω της θερμοκρασίας που αναπτύσσεται κατά την κοπή. Φαντάζομαι ότι το υλικό ήρθε από διάφορα εργοστάσια, σίγουρα όμως είδα κατ' επανάληψη φορτηγά των αδελφών Μαρή (μάλιστα το ΧΗ 6056 άδειασε τα ληγμένα αναψυκτικά και τις μπίρες μπροστά στα καλύβια του εργοταξίου στις αρχές Αυγούστου '91).

Ό,τι απέμεινε από ολόκληρο φόρτωμα με "κουτάκια". Όσο κι αν ακούγεται εξωφρενικό, κάποιοι με διαβεβαίωσαν ότι σε κάθε τους επίσκεψη στη Σπηλιά έπιναν από αυτά! (Η ένθετη εμφιαλωμένη μπίρα αποκαλύφθηκε σε άριστη κατάσταση 18 χρόνια μετά! Όχι, δεν τη δοκίμασα).

Στο νταμάρι της φωτογραφίας (βλ. αυ. σ. 337, είναι το λ41 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ)  έριξαν τη λάσπη το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του '91.

Σε πρώτο πλάνο η λευκή λίμνη. Μιας και έχουμε μιλήσει για πτώσεις βράχων [βλ. εδώ, σημ. 46], οι τεράστιοι όγκοι πίσω από τον άνθρωπο έπεσαν στα μέσα Δεκεμβρίου 2001, όταν κατέρρευσε η χαρακτηριστική "στέγη" του λατομείου (συμπαρασύροντας και την αναρριχητική διαδρομή, που δεν πρόλαβε να ελευθερωθεί). Δηλαδή, κατέρρευσε ένα τέταρτο του αιώνα μετά την υπονόμευσή της και την πυροδότηση των εκρηκτικών. Νέα βραχόπτωση αριστερά της "στέγης" συνέβη στις αρχές Ιανουαρίου 2004.

Οι μεγαλύτερες ποσότητες του υλικού αυτού είχαν ήδη ριχτεί (από το 1989) στο λατομείο βορειοανατολικά του πέτρινου πυροφυλακίου (η μαρμαρόσκονη καλύφθηκε από τα μπάζα της Αττικής Οδού το 2000). Αλλά να τονίσουμε (το αυτονόητο) πως η περίφημη λευκή λάσπη παράγεται όταν τα σχιστήρια κόβουν σε φέτες λευκό μάρμαρο. Υπάρχουν ακόμη διάσπαρτες μικρότερες αποθέσεις λάσπης διαφόρων χρωμάτων από μη πεντελικά έγχρωμα μάρμαρα ή γρανίτες. Στη δική μου πρώτη φορά, όταν στις 19/12/78 είδα βυτίο να αδειάζει στη χωματερή Μουζάκη, έτυχε το υλικό να είναι ροζ! (κι αναρωτιόμουν τι είδους "θανατηφόρο χημικό απόβλητο" ήταν αυτό).

Η υπόνοια του Μπαλάνου ότι το σπαστηροτριβείο Περράκη 250 μ. ανατολικά της Σπηλιάς ήταν

 

«...ο χώρος μετατροπής της λατύπης σε κατακρημνισμένο ασβέστιο», (αυ. σ. 354)

 

προσμετρείται στις ανάλογες (εξίσου σφαλερές) του προηγούμενου κεφαλαίου. Την επίμαχη περίοδο εμφάνισης του «λευκού υλικού» το εργοστάσιο είχε κλείσει πια (1989), αλλά και όσο λειτουργούσε δεν παρήγε τίποτε πέρα από αδρανή οικοδομικά υλικά, κατάλοιπα των οποίων υπάρχουν ακόμη κι έχουν μετατραπεί σε στοιχεία πίστας για μοτοσικλέτες και τζιπ. Δυστυχώς, η (ανύπαρκτη) σύνδεση έργων Σπηλιάς - εγκαταστάσεων Περράκη θεωρείται πια από πολλούς δεδομένη.

(π.χ. βλ. http://www.trekearth.com/gallery/Europe/Greece/photo486566.htm)

  

Αριστερά, το τριβείο πρόσφατα στεγασμένο (είχε ξεκινήσει ως υπαίθριο). Στη μέση, άποψη από το εσωτερικό του. Δεξιά, η αρχικά αυτοσχέδια πίστα όταν άρχισε να σχεδιάζεται πιο επαγγελματικά.

Η γειτνίαση του τριβείου με τη Σπηλιά δεν το καθιστά σε τίποτε διαφορετικό από τα άλλα τριβεία της Πεντέλης, στα οποία μάλιστα δεν υπήρχε καμία μονάδα παραγωγής πούδρας ανθρακικού ασβεστίου (filler) παρά μόνο στα λατομεία Διονύσου (από το 1975). Περιττεύει λοιπόν ο σχολιασμός για τις εικασίες χρήσης του «κατακρημνισμένου» ανθρακικού ασβεστίου (βλ. αυ. σ. 336-9).[30] Μόνο, επί τη ευκαιρία, να σημειώσουμε ότι κατά κανόνα «ο ζητών ευρίσκει», και δεν το λέω με χιουμοριστική διάθεση· είναι πραγματικά κάτι το μαγικό: όταν καταστρώσουμε μια υπόθεση που μας συναρπάζει, κάποιος "κοσμικός φαρσέρ" βρίσκει την ευκαιρία να παίξει μαζί μας και πλήθος ετερόκλητων και άσχετων μεταξύ τους ευρημάτων, παρατηρήσεων και πληροφοριών ενορχηστρώνονται επιβεβαιωτικά, μόνο που συνήθως ακολουθεί απογοήτευση. Διότι κατά την αριστοτέλεια λογική διαπράττουμε το κλασικό σφάλμα της εκ των προτέρων λήψεως του ζητουμένου, θεωρώντας δεδομένο αυτό που δεν έχει αποδειχθεί ακόμη, οπότε μετά εύκολα πέφτουμε στην επιλεκτική προσοχή και οδηγούμαστε στην αποτύφλωση. Πρόκειται για μια γενική ανθρώπινη τάση:

 

«Όποτε μας έρχεται μια έμπνευση, αντί να αναζητούμε τρόπους για να την αποδείξουμε εσφαλμένη, συνήθως προσπαθούμε να αποδείξουμε την ορθότητά της». (Leonard Mlodinow, The drunkard’s walk, p. 189)

 

Όταν λοιπόν δούμε κάποιον να βράζει φασόλια, σέλινο, καρότα, κρεμμύδια, πιπεριές, ντομάτα ευλόγως θα οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται να φάμε φασολάδα. Όμως, αν εκκινούμε με τη βεβαιότητα πως αυτός ασχολείται με κάτι το μυστηριώδες, παραβλέπουμε το προφανές και επικεντρωνόμαστε στο χρώμα της κατσαρόλας και στο σχήμα της κουτάλας που "σαφώς" παραπέμπουν σε αλχημιστή, άρα..., κ.λπ., κ.λπ. Δεν υπερβάλλω· στο θέμα των έργων της Σπηλιάς έγιναν χειρότερες κυριολεκτικά έκλογες διασυνδέσεις.

Οπότε ευτυχώς που το κτήμα Σαραντόπουλου στα Βριλήσσια και η ομώνυμη στάση λεωφορείων (πού αλλού, στη λεωφόρο Πεντέλης φυσικά!) δεν έγιναν αντιληπτά τότε που ο Σαραντόπουλος ξεκίνησε τα έργα στη Σπηλιά.

Δυστυχώς, όταν εδέησα να φωτογραφίσω τη στάση, η αυλόπορτα του κτήματος με τη μεταλλική πινακίδα του ιδιοκτήτη δεν υπήρχε πια.

Να προσθέσω πως η αρχαία οδός που συνέδεε την Πεντέλη με την Αθήνα, και τμήμα της βρέθηκε κοντά στη Φραγκοκλησιά, περνά και από αυτό το κτήμα. (βλ. http://www.hellinon.net/Aneotera/Pentelikon.htm, επίσης Ορεσίβιου, Πεντέλη - Από την ανάδυση της Αιγαίας γης έως τους ρωμαϊκούς χρόνους, σ. 139-40, βιβλίο που βρίσκεται εδώ:  https://www.iranon.gr/PO/penteli.pdf, και http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=252930)

 

ΠΕΥΚΑΚΙ, ΘΑΜΝΟΙ, ΒΡΑΧΟΙ

Όταν στην ίδια εκπομπή του Μπαλάνου είδα το πευκάκι έξω από τη Σπηλιά (συμπεριελήφθη κι αυτό στο μοντάζ, όμως δεν υπήρχε χρόνος για το σχόλιο), απόρησα. Η απορία λύθηκε 9 χρόνια αργότερα:

 

«...το πεύκο αυτό δεν υπήρχε εκεί την προηγούμενη φορά! (...) Είχαμε πολλές παλιότερες φωτογραφίες της εισόδου από την κατάλληλη απόσταση και −πράγματι− κανένα πευκάκι δεν υπήρχε εκεί!» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 393)

 

Οι δημοσιευόμενες φωτογραφίες του απέχουν χρονικά 2-3 δεκαετίες, οπότε τίθεται το ερώτημα πότε ήταν η «προηγούμενη φορά» − και φυσικά δεν υπάρχει κανένα πευκάκι στην παλαιά (δημοσιεύτηκε το 1982 στο Αίνιγμα της Πεντέλης), αφού αυτό υπολογίζω πως εμφανίστηκε κάνα δυο χρόνια πριν από το 1990. Δεν υπήρχε λόγος να προσέξει κανείς ένα μικροσκοπικό πεύκο λίγων εκατοστών, είτε ήταν αυτοφυές είτε το έφερε κάποιος από φυτώριο. Πάντως, η πρώτη φορά που το αναφέρω είναι την 1/4/93 (όταν είχε πια υπερβεί το ένα μέτρο ύψος), αν και ήδη μας ήταν από καιρού γνωστό,[31] αφού του ρίχναμε συστηματικά τα φλούδια απ' τα φρούτα μας ως λίπασμα. Αφορμή για τη γραπτή αναφορά στάθηκε η παρατήρηση ότι τα φλούδια έλειπαν την 1/4/93, και αναρωτηθήκαμε αν τα έφαγε πάλι κάνα ζώο (όπως είχαμε δει να κάνει στις 4/2/93 η προβατίνα [βλ. εδώ, σημ. 55]) ή κάποιος τα θεώρησε σκουπίδια και τα μάζεψε.

Το πευκάκι σε 2 στιγμιότυπα που απέχουν 9 χρόνια. Αριστερά, διακρίνονται μερικά φλούδια. (Στο μεταξύ, δεξιά, χάρις στην αναστύλωση [βλ. εδώ, σημ. 65], αφαιρέθηκε ο κισσός και προστέθηκε η ξερολιθιά).

Αν υπάρχει πραγματικά κάτι άξιο μνείας δεν είναι η "θαυμαστή" του εμφάνιση [32] αλλά το πώς εν έτει 2008, δηλαδή σε ηλικία τουλάχιστον 20 χρόνων, παραμένει τόσο καχεκτικό. Η εξήγηση όμως είναι τετριμμένη: απλώς έχει υποστεί τα πάνδεινα από τα γνωστά δίποδα τύπου ΚΔΟΑ, που μοιάζουν με ανθρώπους,[33] οπότε το ζήτημα μετατρέπεται σε απορία για τη θαυμαστή του διατήρηση.[34]

Σε αντίθεση με την "εμφάνιση" του πεύκου, άλλα πράγματα εξαφανίστηκαν:

 

«Εντελώς ξαφνικά, βράχοι και θάμνοι έπαψαν να υπάρχουν εκεί! (...) «...δεν υπήρχε κανένα ίχνος ανθρώπινης παρέμβασης». (αυ. σ. 394)

 

Αν υπήρχαν περισσότερες πληροφορίες (ειδικά με φωτογραφίες) για το ποια συγκεκριμένα βράχια μετακινήθηκαν, θα μπορούσα να παραθέσω για το καθένα ξεχωριστά το πότε, το γιατί (συχνά και από ποιους) μετακινήθηκε. [Όχι πάντα! Βλ. εδώ, σημ. 33, προσθήκη]

Για παράδειγμα, στα 24,5 χρόνια που χωρίζουν τις δύο απόψεις λίγες πέτρες έμειναν αμετακίνητες. Πού είναι οι δύο βράχοι που δείχνουν τα βέλη στην πρώτη φωτο; Όμως, προσοχή: ενίοτε οι φωτογραφίες αντί να είναι αξιόπιστα ντοκουμέντα γίνονται πρόξενοι παρανοήσεων. Οι δύο αυτοί βράχοι ισορροπούσαν επικίνδυνα, οπότε συνεπικουρούμενος από τη Μ.Μ. έριξα τον πρώτο στις 18/4/94, και τον δεύτερο μόνος (χρειαζόταν ελάχιστη δύναμη) μια βδομάδα αργότερα.

Εδώ έχουμε το αντίθετο: εμφάνιση βράχων (αυτοί με τα βέλη· το κοκκινισμένο τμήμα ανήκει στο τοίχωμα του λατομείου, και είναι κοντά στο φακό). Στις 20/2/14 αποκολλήθηκε τμήμα όγκου, και κατά την προσγείωση έσπασε σε 3 κομμάτια (μην υποτιμήσετε το μέγεθος· το μεγαλύτερο ζυγίζει πάνω από 1 τόνο).

Πάντως, εκεί που δείχνει το βέλος αριστερά (βλ. αυ. φωτογραφία σ. 403), όπως ξέρουμε από το προηγούμενο κεφάλαιο [βλ. εδώ, σημ. 50], θρυμμάτισαν βράχους με φουρνέλα την άνοιξη του '81 για να περάσει το ερπυστριοφόρο διατρητικό. Το ίδιο είχαν κάνει τον Αύγουστο του '80 μπροστά στο "πηγάδι". Όπως είπαμε, από εκεί πήρε φορτωτής του Περράκη μεγάλο βράχο για να φτιάξει φράγμα στη μέση του λιθόστρωτου στις 4/4/89. Ίσως, έτσι δικαιολογείται και η εντύπωση ότι (για το "πηγάδι")

 

«...τώρα, η πρόσβαση ήταν αρκετά άνετη...» (αυ. σ. 394)

 

Οι δε θάμνοι είναι βρομοκλάδια. [35] Το μεγάλο τους μέγεθος έδειχνε ηλικία μάλλον αιώνων, όμως ήρθε κάποτε η εποχή που οι επισκέπτες της Σπηλιάς άλλαξαν προς το χειρότερο. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί το γεγονός ότι πρώτη φορά έκοψαν κλαριά απ' τα βρομοκλάδια για ν' ανάψουν φωτιά μόλις το 1991; Έκτοτε, η τακτική αυτή καθιερώθηκε με αποτέλεσμα σήμερα ν' απομένουν δείγματα μόνο των αρχικών θάμνων.[36] Ειδικά, στις 9/9 και 1/11/93 η ίδια παρέα που προσπάθησε να σπάσει το πευκάκι έκοψε τόσα πολλά βρομοκλάδια, ώστε και τις δύο φορές έχω σημειώσει ότι «τα ρήμαξαν». Κι εκεί που κάποτε καθόμαστε στη σκιά τους, τώρα ψάχνουμε να βρούμε πού ήταν!

Το μέγεθος των θάμνων προκύπτει από τη σύγκριση με το ρυμουλκούμενο βυτίο νερού του Σαραντόπουλου.

 

Στην πρώτη φωτο (παρόλο που αριστερά είναι προχωρημένο καλοκαίρι κι έχουν ρίξει τα φύλλα, εν αντιθέσει με δεξιά όπου είναι πρασινισμένα) η σμίκρυνσή τους είναι σαφής. Το ίδιο και στη δεύτερη φωτο, όπου δεξιά υστερούν εμφανώς παρότι βρίσκονται πιο κοντά στο φακό.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι σε όλες τις περιπτώσεις έχουμε εξακριβωμένη την αιτία, που δεν είναι άλλη από τον ανθρώπινο παράγοντα. Υπάρχει όμως και κάτι που (αν αλήθευε) αποκλείει ανθρώπινη ανάμειξη.

 

«Θυμάσαι που η παλάμη είχε εξαφανιστεί μυστηριωδώς και μάταια ψάχνατε όλοι στην παρέα να την εντοπίσετε. Όταν αρκετούς μήνες αργότερα την ξαναβρήκατε, αυτή είχε αλλάξει θέση και κλίση».

(Τα φαινόμενα, https://www.iranon.gr/PENTELI/PENTELI4TEXT.htm#1)

 

«Το περίεργο εδώ είναι ότι το χέρι αυτό μετακινείται διαρκώς στο βράχο σε μια απόσταση λίγων μέτρων. (...) Εξάλλου, κατά περιόδους χάνεται για να εμφανιστεί αργότερα και πάλι». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 397)

 

Η σκαλισμένη παλάμη ουδέποτε άλλαξε θέση στο τοίχωμα (στο δικό μου σύμπαν, εννοείται). Αντιθέτως, μεταβλήθηκε αρκετές φορές το έδαφος από κάτω της με αποτέλεσμα πολλοί να την ψάχνουν σε λάθος σημείο.[37] Το να μη τη βλέπει κάποιος, δε σημαίνει ότι δεν είναι εκεί.[38] Όμως, πράγματι η παλάμη εξαφανίστηκε μερικές φορές: την κάλυψαν με λάσπη παρμένη από τη σήραγγα ΙΙΙ στις 17/7/94 (5-6 νεαροί, που με την ίδια λάσπη έγραψαν και τα ονόματά τους), άλλοι την καθάρισαν στην 1/10/94 και στις 4/8/95, στις 16/10/95 τη μαύρισαν με καπνιά, την καθάρισαν στις 13/11/95, ενώ στις 8/1/98 την κάλυψαν με τσιμέντο για τις ανάγκες της ταινίας Ούλοι εμείς, εφέντη του Λεωνίδα Βαρδαρού [39] (προβλήθηκε στην ετ1 στις 17/5/05). Λόγω της επαγγελματικής δουλειάς των τελευταίων δραστών, έχω την εντύπωση πως έμεινε αφανής επί χρόνια (αφού λησμόνησα να καταγράψω το πότε την είδα και πάλι καθαρισμένη).

Η παλάμη προτού γίνει διάσημη.

«Δεν μπορεί καν ν' αποφασίσει αν είναι αριστερό ή δεξί!» (αυ. λεζάντα, σ. 397)

 

Ομολογώ πως η δημοσίευση των δύο φωτογραφιών του με προβληματίζει, αφού η δεύτερη είναι απλώς τυπωμένη το πάνω κάτω, κι έτσι η παλάμη εμφανίζεται ως αριστερή.[40]

 

«...κατά τη γνώμη μου, το τοπίο άλλαζε από μόνο του». (αυ. σ. 395)

 

Το τοπίο συγκροτείται από αναρίθμητα στοιχεία, που είναι αδύνατον να γίνουν όλα αντιληπτά και να ελέγχονται διαρκώς, ώστε δεν μπορώ ν' αποκλείσω αυθόρμητες (και ανεξήγητες) μεταβολές. Επιμένω όμως ότι όσα επικαλείται δεν ανήκουν στην κατηγορία αυτή. Αλλά, αφού είμαι πρόθυμος να δεχτώ πως μπορεί να συμβαίνει και το πιο απίθανο πράγμα, ας υποθέσουμε ότι το τοπίο στη Σπηλιά αλλάζει: βράχοι μετακινούνται, δέντρα εμφανίζονται, θάμνοι εξαφανίζονται, μονοπάτια μετατρέπονται, σκαλισμένες παλάμες πηγαίνουν πέρα-δώθε. Όμως, αν δεχτούμε ότι δεν είναι άσκοπα καπρίτσια δεν ξέρω ποιων δυνάμεων,  αυτό τι νόημα έχει για μένα; Αν δεν είναι ικανό να με αλλάξει άρδην, δεν έχει κανένα νόημα. Παραμένω τουρίστας, φιλοθεάμων του απόκοσμου βαριετέ, συλλέκτης μυστηρίων. Αν λοιπόν δε μου μιλάει προσωπικά, δεν απευθύνεται σ' εμένα, δε με αφορά. Μένω απέξω.

Οι παρατηρήσεις μου δεν ενέχουν μομφή. Απλώς προσπαθώ να ερμηνεύσω −και, ει δυνατόν, να πείσω και άλλους−  το πώς φτάσαμε εδώ. Αν ο Μπαλάνος παρουσίασε ανακρίβειες,[41] υπερβολές, παρανοήσεις, όσο τον αφορά έζησε ευτυχής σ' ένα μαγικό κόσμο κι είναι αξιοζήλευτος. Και κάτι σημαντικό: αν με τις υπερβολές, τις ανακρίβειες και τα λάθη έχει την πρόθεση να συντηρήσει την αίσθηση ότι κάτι θαυμαστό συμβαίνει στην Πεντέλη, τότε το πράγμα αλλάζει.[42] Όταν ένας κρίσιμος αριθμός ανθρώπων πιστέψει, δεν αποκλείεται ν' αρχίσουν να συμβαίνουν πολλά και διάφορα περίεργα. Αυτό είναι επιθυμητό και χρήσιμο − αν και πρόσκαιρο. Διότι, ακόμη και τότε, η εξοικείωση σιγά-σιγά αντικαθιστά το άγνωστο με το γνωστό, το απροσδόκητο με το αναμενόμενο, την επαγρύπνηση με τη χαλάρωση, την όξυνση με την άμβλυνση. Τότε ο κόσμος ξαναγίνεται βαρετός.

Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας τόπος, όπως και τίποτε άλλο, που να μπορεί να μας αλλάξει μόνιμα με αυτόματο τρόπο. Το μόνο που μπορούμε να αποκομίσουμε μετά τη συνάντησή μας με το παράδοξο είναι η βεβαιότητά μας ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου όπως τα νομίζαμε, κι εναπόκειται σ' εμάς ν' αντιληφθούμε ότι δε γίνεται ν' αλλάξουμε μόνιμα επίπεδο όντας οι ίδιοι ανεξέλικτοι. Αντί της ομολογουμένως ψυχαγωγικής ατέρμονης αναζήτησης περαιτέρω μυστηρίων, ή παράλληλα μ' αυτή, να στραφούμε στα εσωτερικά μας παράξενα και να βρούμε λύσεις, γιατί αυτά είναι που συσκοτίζουν τη θεώρησή μας. Για να το πούμε πιο ξεκάθαρα, δε γίνεται να είμαι εξαρτημένος, πολυδιασπασμένος, αντιφατικός, ετεροκινούμενος −γενικά δηλαδή ένας συνηθισμένος προβληματικός άνθρωπος− και να πάω μακριά, έστω κι αν αλήθευαν όλα όσα λέγονται για την Πεντέλη. Αν είχα γεννηθεί τυφλός και πίστευα ότι καθόλου δεν εμποδίζομαι από το να είμαι σινεφίλ ή και κριτικός κινηματογράφου, θα σας έπειθα;

Όταν ο Μπαλάνος (όπως και άλλοι) διατείνεται ότι συμβαίνουν παράδοξες αλλαγές στο τοπίο, ναι μεν διαφωνώ ως προς τους συγκεκριμένους ισχυρισμούς, όμως πιστεύω ότι διαισθητικά απηχούν μια εντελώς δυσδιάκριτη πτυχή της πραγματικότητας, που όλοι την έχουμε βιώσει αλλά και δεν ξέρουμε τίποτε γι' αυτή. Ο Καστανέντα υποστήριξε ότι κάποια από τα αντικείμενα ή τα πρόσωπα που βλέπουμε στα όνειρά μας δεν είναι δικά μας πλάσματα αλλά παρεισδύουν. Μάλιστα, έδινε χαρακτηριστικές οδηγίες για να μπορούμε να τα εντοπίσουμε.[43] Προϋπόθεση είναι βέβαια να έχουμε τη συνείδησή μας της εγρήγορσης ενεργοποιημένη κατά τη διάρκεια του ονείρου και να θυμηθούμε τι πρέπει να κάνουμε.

Αν αυτό σας φαίνεται ακατόρθωτο, το ίδιο εξωφρενικά δύσκολο είναι και κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης να είμαστε παρόντες, «να θυμόμαστε τον εαυτό μας», όπως έλεγε ο Γκουρτζίεφ. Αλλιώς, όσα περίεργα και να συμβαίνουν είναι μάλλον αδύνατον να τα αντιληφθούμε. Ορισμένα πάλι που τυχαίνει να φθάσουν στο κατώφλι της συνείδησης παραμένουν εκεί, μετέωρα, σ' ένα προσυνειδητό στάδιο, και χρειάζονται κάτι παραπάνω για να πέσει πάνω τους όλη μας η προσοχή και να εγκατασταθούν στη συνείδηση προτού χαθούν. Όσα είναι στην κατηγορία αυτή τα ξέρουμε και ταυτόχρονα τα αγνοούμε.

Για παράδειγμα, είναι δεδομένο ότι με απασχολούν τα σκαλισμένα σύμβολα της Πεντέλης, κι ένα από αυτά περιλαμβάνει το στυλιζαρισμένο περίγραμμα ενός ιχθύος (βλ. κεφ. Σιβυλλικά λαξεύματα). Λοιπόν, χρειάστηκαν πολλοί μήνες για να "ξυπνήσει" η συνείδησή μου και να έχω την πλήρη επίγνωση ότι κάθε πρωί που περίμενα το λεωφορείο της Πεντέλης έβλεπα το ίδιο σχήμα φτιαγμένο με μαρκαδόρο πάνω στον κάδο απορριμμάτων δίπλα μου! Θυμόμουν ότι το έβλεπα διαρκώς, θυμόμουν ότι γνώριζα πως είναι ψάρι, αλλά... Δεν ήταν πραγματική γνώση, και θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ακόμη πως αυτές ήταν ψευδο-αναμνήσεις και ανήκαν στο μέλλον κι όχι στο παρελθόν. Μόνο αν είχα μια παλαιότερη φωτογραφία θα βεβαιωνόμουν (όσο είναι δυνατόν) ότι πράγματι το σχήμα ήταν εκεί και πριν από την ημέρα που στάθηκα μπροστά του απορώντας γιατί δεν το είχα συνειδητοποιήσει νωρίτερα.

Αν λοιπόν υποθέσουμε πως όχι από χέρι ανθρώπινο αλλά από άλλες άγνωστες δυνάμεις συντελούνται εκ προθέσεως επεμβάσεις στο περιβάλλον μέσα στην καθημερινότητά μας (δηλαδή κάτι "υποδύεται" −είτε σκοπίμως είτε λόγω δικής μας αδυναμίας− ένα αναγνωρίσιμο αντικείμενο), πόσο ικανοί είμαστε να τις αντιληφθούμε; Κι αν αυτό συμβεί, πόσο είμαστε ικανοί να αδράξουμε τη φευγαλέα παρατήρηση και να τη μεταβάλουμε σε μόνιμο κτήμα μας; Κι αν το καταφέρουμε και τούτο, πόσο ικανοί είμαστε ν' αποδείξουμε το αντικειμενικό της αντίληψής μας; Ό,τι δεν ανήκει στο συνηθισμένο πλαίσιο που έχει παγιωθεί εντός μας μέσω της πολυποίκιλης κοινωνικής εκπαίδευσης, στην καλύτερη περίπτωση παραμένει στη "ζώνη του λυκόφωτος" (ας βρει κάποιος με ποιον τρόπο εκτελεί ο επαγγελματίας θαυματοποιός τα νούμερά του).

Η περίπτωση με το σχεδιασμένο ψάρι δεν ήταν η μοναδική· το ίδιο συνέβη και μ' ένα μεγάλο Φ φτιαγμένο με μαύρη μπογιά πάνω στη μάντρα της Μονής Πεντέλης, ακριβώς δίπλα από τη στάση των λεωφορείων (βλ. φωτο εδώ, από την ιστοσελίδα iranon.gr Η Αδελφότητα της Σπηλιάς (μέρος ΚΓ΄). Μου χρειάστηκαν χρόνια για να συλλάβω το γεγονός ότι αντιστοιχούσε με αρκετά σκαλισμένα Φ στο βουνό. Μιλάμε για προφανή συνάφεια, (έστω και απλώς συμπτωματική, αφού μαρκάρει την ύπαρξη φρεατίου). Γιατί όμως δεν μπορούσα να κάνω τη σύνδεση;

Νομίζω πως τα παραδείγματα είναι αποκαλυπτικά των περιορισμών του συνηθισμένου επίπεδου συνείδησής μας. Αυτή λειτουργεί μηχανικά και παθητικά, γιατί λείπει ο απαιτούμενος βαθμός παρουσίας μας, το ζητούμενο επίπεδο αυτο-συνείδησης, η εναργής επίγνωση. Κάπου-κάπου, για λόγους αδιευκρίνιστους, συμβαίνει κάποια αναλαμπή και τότε ακολουθεί η κατάπληξη.

Όπως στις 2/9/04, όταν πρόσεξα σε βράχο που είχε σκιστεί κατά τη λατόμηση να έχει μείνει κολλημένο μέρος της αποσπασμένης μάζας σε σχήμα σχεδόν κανονικού πενταγώνου!

Εδώ, ήταν αδύνατον να μην κάνω αμέσως τη σύνδεση με το πλήθος των λαξευμένων πενταγώνων. Όμως, πέρα από το πόσες πιθανότητες είχε να δημιουργηθεί τυχαία το οπωσδήποτε ασυνήθιστο πενταγωνικό σχήμα (κανονικά το μάρμαρο αφήνει πλάγια παραλληλόγραμμα ή τραπέζια), γιατί δεν το είχα δει, δεδομένου πως από τις 21/9/78 περνούσα συστηματικά δίπλα του κυριολεκτικά; (Τουλάχιστον από 20 Αυγούστου ως 20 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο, αφού πήγαινα για τα ώριμα σύκα της κοντινής συκιάς). Ακόμη κι αν δεν είχα δει τα διάφορα σκαλισμένα πεντάγωνα, πάλι έπρεπε να καταγράψω το εμφανές σχήμα. Και, φυσικά, κανείς από όσους περνούσαν μαζί μου από εκεί −ή όσους ξέρω να είχαν πάει μόνοι τους− δεν το είχε αντιληφθεί, παρότι η θέση του λες κι είναι επίτηδες διαλεγμένη για να φαίνεται ευχερώς. Όλα δείχνουν ότι πρέπει να ήταν εκεί το λιγότερο από τότε που έκλεισε το λατομείο (1977), δυστυχώς όμως η μοναδική τυχαία φωτογραφία που έχω της περιοχής (1979) αφήνει για λίγο το σημείο απέξω. Αν όμως υποθέσουμε ότι καλυπτόταν από άλλον όγκο, τότε το αργότερο ήρθε στην επιφάνεια τον Απρίλιο 1990, όταν για τελευταία φορά έγινε εκεί παράνομη απόληψη παλαιών μαρμάρων. Έτσι, παραμένει το πρόβλημα: γιατί επί 14 τουλάχιστον χρόνια δεν το έβλεπα, ενώ περνούσα δίπλα του;[44]

Ώστε περιστασιακά κάτι θα τραβά την προσοχή μας, όμως αν πραγματικά ανήκει σε άλλο επίπεδο θα παραμείνει άπιαστο στην ουσία του, κι αυτό που θα καταγράψουμε δε θα είναι παρά το χνάρι του στο δικό μας επίπεδο. Ορισμένα από αυτά τα φαινόμενα παρατηρούνται την κατάλληλη στιγμή, και η θεωρία της συγχρονικότητας του Γιουνγκ αποπειράται να ερμηνεύσει το νόημά τους παρά το μηχανισμό που τα παράγει. Δηλαδή, αν δείξω με το χέρι την κορφή ενός γκρεμού λέγοντας «Μη ζυγώνετε, γιατί μπορεί να πέσει κάνας βράχος», κι ακριβώς τότε πέσει ένας βράχος, τι θέλει να πει η σύμπτωση;

Κάποτε με ρώτησε κάποιος τι νομίζω πως εννοεί ο Καστανέντα με τη λέξη δύναμη. Αυτοσχεδιάζοντας του απάντησα: «Αν τώρα βγεις από την πόρτα και βρεις ένα νόμισμα στο πεζοδρόμιο, στο οποίο θα αναγνωρίσεις κάποιο μήνυμα για σένα, που θ' αποτελέσει την απαρχή για τον αναπροσανατολισμό της ζωής σου, αυτό είναι εκδήλωση δύναμης». Μου είπε ότι δεν τον φώτισα κι έφυγε. Σε ένα λεπτό χτύπησε η πόρτα μου. 'Ανοιξα κι ήταν αυτός. Κρατούσε ένα τάλιρο εντυπωσιασμένος. Αν λοιπόν δεν είχε προηγηθεί η συζήτηση, η εύρεση του νομίσματος δε θα είχε κανένα νόημα. Τώρα όμως, το πράγμα άλλαζε. Και πρώτα-πρώτα είχε πυροδοτήσει ένα ειδικό αίσθημα μέσα του, που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως κινητήρια δύναμη για να ξεκινήσει μια σημαντική μεταβολή στη ζωή του.

Επανερχόμαστε λοιπόν: αν πιστέψω (έστω λανθασμένα) πως ένα πεύκο ξεφύτρωσε εκεί όπου χθες δεν υπήρχε, και το συνακόλουθο αίσθημα με αλλάξει οδηγώντας με προς ένα αυξημένο βαθμό αυτοσυνείδησης, τότε ο σκοπός επετεύχθη και δεν έχει σημασία η αφορμή.

Όσο για την αντίληψη των υποτιθέμενων αλλαγών του τοπίου, νομίζω πως οφείλεται σε "μετακινήσεις" του παρατηρητή. Αν θυμηθούμε πως η εικόνα του περιβάλλοντος κτίζεται από τον εγκέφαλό μας, ο οποίος χρησιμοποιεί μικρό μόνο μέρος των πληροφοριών που του στέλνουν οι αισθήσεις, και πως αυτές μικρό μόνο μέρος της υφιστάμενης πραγματικότητας μπορούν να συλλάβουν, τότε ας φανταστούμε το τοπίο σαν μία από εκείνες τις "μαγικές εικόνες" που παίζουν τα παιδιά, μεταβάλλοντας τη γωνία ώστε να αλλάζει και η παράσταση.  Οπότε, άλλοτε υπάρχουν αλλαγές που δεν αντιλαμβανόμαστε και άλλοτε δεν έχει αλλάξει τίποτε, όμως παρατηρούμε πρώτη φορά κάποια πράγματα και νομίζουμε ότι κάτι άλλαξε (όταν έχει μεσολαβήσει η πρώτη εκδοχή, έχουμε δίκιο αλλά σφάλλουμε ως προς το χρόνο του συμβάντος).[45] 'Αλλωστε, μην ξεχνάμε πως όταν κάποιος πάει μια φορά στη Σπηλιά, η πιθανότητα να του συμβούν διάφορα εξωφρενικά πράγματα είναι πολύ χαμηλή. Όμως, όταν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων πάει στη Σπηλιά, έστω για μια φορά ο καθένας, σε κάποιον από αυτούς είναι βέβαιο ότι θα συμβούν από σκέτη τύχη ανεξήγητα πράγματα φαινομενικά συνδεόμενα.

 

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ

Αναγκαστικά λοιπόν, αφού τα όσα χειροπιαστά στοιχεία κρίνονται από ανύπαρκτα έως αδύναμα και άσχετα, η έμφαση καταλήγει στη συμπεριφορά των επισκεπτών της Σπηλιάς, που παρουσιάζεται σαν μη κανονική.

Η συνηθισμένη γενική ανθρώπινη ανεπάρκεια −που οφείλεται σ' αυτό που ονομάζουμε "συνείδηση", και μόνο τέτοια δεν είναι, αφού πρόκειται για νεφελώδη κατάσταση η οποία διακόπτεται πού και πού από εκλάμψεις προσοχής−, γεννάει πολλά εξοργιστικά φαινόμενα. Τα εξαρτημένα ανακλαστικά και οι αυτοματοποιημένες ανταποκρίσεις μας στα ερεθίσματα ρουτίνας του οικείου μας περιβάλλοντος είναι απρόσφορα σε διαφορετικές συνθήκες. Φταίνε οι συνθήκες ή εμείς που δεν μπορούμε να κρατήσουμε ένα αξιοπρεπές επίπεδο εγρήγορσης για ικανό χρόνο; Τυπικό παράδειγμα:

    

«Δυστυχώς δεν μπορούσα να εξακριβώσω αν είχε μείνει κανένα άνοιγμα στο σημείο αυτό, όπως  είχαν αναφέρει άλλοι ερευνητές.  Είχαμε... ξεχάσει  το φακό στο αυτοκίνητο κι όταν τον θυμηθήκαμε ήμαστε ήδη μακριά για να γυρίσουμε πίσω». (αυ. σ. 101)

 

Όχι μόνο δεν είχαν το μυαλό τους σ' αυτό που έκαναν, όχι μόνο δε γύρισαν πίσω (όσο μακριά κι αν ήταν), αλλά και το γεγονός αφήνεται στην προαίρεση του αναγνώστη: να το μετατρέψει σε  εξαιρετικό και αφύσικο, αποδεικτικό στοιχείο δηλαδή για τον υποτιθέμενο επηρεασμό των ανθρώπων από το συγκεκριμένο χώρο, ή να το εκλάβει ως ειλικρινή ομολογία για το πώς διεξάγεται μια έρευνα. Όμως αυτή η συμπεριφορά είναι τυπικά ανθρώπινη,[46] είναι ο κανόνας, και θέλει πολλή δύναμη να υπερνικηθεί η εγγενής νωθρότητα. Πόσες φορές δεν έχουμε μετανιώσει που δε γυρίσαμε πίσω! Όμως, τα παθήματα δε γίνονται μαθήματα.

 

«Εκείνη τη στιγμή δεν ήξερα ότι αυτή ήταν και η τελευταία φορά που είχα μπει στο τεχνητό τούνελ. Αν το ήξερα, είμαι σίγουρος ότι θα γύριζα πίσω για μία τουλάχιστον ακόμη προσπάθεια». (αυ. σ. 66-7)

 

Δυστυχώς, αν δε θυμόμαστε σε κάθε περίπτωση ότι πιθανότατα δε θα υπάρξει άλλη φορά, είμαστε καταδικασμένοι να επαναλαμβάνουμε τα ίδια.

Ώστε τα περίεργα φερσίματα [47] στη Σπηλιά οφείλονται σε δύο παράγοντες: στην αυξημένη ετοιμότητα να καταγραφεί κάθε τι που σε άλλες συνθήκες θα περνούσε έτσι, και στην πράγματι λίγο-πολύ τροποποιημένη συμπεριφορά.[48]

 

«...ο φίλος κυριολεκτικά λυσσούσε να κατέβει το κάθετο πηγάδι χωρίς κανένα βοηθητικό μέσο». (αυ. σ. 55)

 

Μου έτυχε κι εμένα να θέλει ο Α.Σ. να κατέβει χωρίς σκοινί απ' την κορφή του βράχου πάνω απ' την είσοδο της Σπηλιάς ως το πρώτο μεγάλο πατάρι (μέσα Δεκεμβρίου, πυκνή ομίχλη), όπου βρισκόμουν για να εξετάσω από κοντά μερικές παλιές επιγραφές. Το έβλεπε πολύ εύκολο, και μόλις που τον συγκράτησα λέγοντάς του (όχι βέβαια ότι θα είναι θανατηφόρο), «Εντάξει, αλλά δεν έχει κανένα ενδιαφέρον», ενώ ταυτόχρονα βιάστηκα να ανέβω.

Όταν κάποια μέρα έθιξα το θέμα, ήταν της γνώμης πως υπερέβαλλα. Έτσι, το επόμενο καλοκαίρι, με στεγνό το βράχο, τον ασφάλισα με σκοινί για να κατέβει. Φυσικά, μετά τα πρώτα 2 μέτρα τα χρειάστηκε κι ήθελε να ματαιώσει την προσπάθεια. Να πώς ασυνήθιστες συνθήκες παραμερίζουν από λίγο ως πολύ τον καθημερινό μας εαυτό και φερόμαστε ανάρμοστα, είτε απερίσκεπτα είτε πλέον επιφυλακτικά.

Αλλά κι εγώ δεν ήμουν καλύτερος· μόλις ένα μήνα έπειτα από το αρχικό περιστατικό, βρήκα εντελώς ακίνδυνη την ανασφάλιστη ανάβαση σε μια εκτεθειμένη σούδα από θρυμματισμένο σχιστόλιθο [49] εν μέσω ψιλόβροχου, και την πραγματοποίησα! Φαντάζομαι πως αν ήταν παρών ο Α.Σ. θα είχε τώρα να διηγείται τη δική μου απερισκεψία.

Αριστερά, η καταρρίχηση που ήθελε να κάνει ο Α.Σ. Δεξιά, η αναρρίχηση που έκανα.

 

«Σε τι οφείλονταν τα φαινόμενα της Σπηλιάς; Γιατί διαφωνούσαμε όλοι στις περιγραφές μας; Γιατί πολλοί αρνούνταν ότι είχαν πει πράγματα που όλοι οι άλλοι τους είχαν ακούσει να λένε; Γιατί υπήρχαν τόσα κενά μνήμης και τι συνέβαινε στις περιόδους που κανείς δε θυμάται τίποτε; Πού πήγαιναν και τι έκαναν όλοι όσοι απομακρύνονταν αδικαιολόγητα και μετά ισχυρίζονταν ότι δεν είχαν λείψει στιγμή;» (αυ. σ. 127)

 

Μου έχουν συμβεί κι εμένα όλα τα παράξενα που οδηγούν στα εύλογα ερωτήματα, όμως η άποψή μου είναι αυτή: συμβαίνουν παντού και πάντα! Αν διατηρήσουμε την "κατάσταση Σπηλιάς" (που είναι μια ελαφρά τροποποιημένη εκδοχή του καθημερινού μας εαυτού), θα δούμε πως ακόμη και στο σπίτι μας έχουμε τα ίδια φαινόμενα, απλώς δεν τα προσέχουμε. Αν τώρα στην Πεντέλη η συχνότητα εμφάνισης παράδοξων είναι αντικειμενικά (;) μεγαλύτερη −πράγμα που δεν μπορώ να αποκλείσω− δεν είναι εύκολο να το ελέγξουμε. Θα χρειαζόμαστε κι ένα μόνιμο κάτοικο της Σπηλιάς να μας πει τι του συμβαίνει όταν επισκέπτεται την πόλη, όπου έχει ακούσει ότι γίνονται θαυμαστά πράγματα.

Όταν κάποιος εμπλακεί σε συνθήκες εντελώς πρωτόγνωρες γι' αυτόν, όταν για οποιονδήποτε λόγο διακοπεί η συνέχεια της καθημερινής του αντίληψης, στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει το άγνωστο με όρους του γνωστού παραποιεί ακούσια όσα αντιλαμβάνεται, και τα υπόλοιπα −τα πιο απομακρυσμένα από οτιδήποτε οικείο− απλώς δεν τα καταγράφει. Αν παραμερίσουμε την όχι αμελητέα εκδοχή ότι κάποιος ψεύδεται ("κάνει τον τρελό") δημιουργώντας ζήτημα, επειδή θέλει να αποκρύψει κάτι άλλο χειρότερο κατά τη γνώμη του, τότε όντως δε θυμάται πού πήγε και τι έκανε. Όπως δηλαδή κατά την υπνοβασία ο άνθρωπος μπορεί να εκτελέσει πολύπλοκες δραστηριότητες που αποσκοπούν σε συγκεκριμένο στόχο, χωρίς να διατηρήσει την παραμικρή ανάμνηση, έτσι υπάρχουν και άλλες συνειδησιακές καταστάσεις (άλλες ανήκουν σε διαφορετικό επίπεδο και άλλες σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου επιπέδου), με αντίστοιχα μνημονικά προβλήματα. Η απουσία δηλαδή ξεκάθαρης ανάμνησης θεωρώ πως δεν οφείλεται σε αναστολή της λειτουργίας απομνημόνευσης αλλά στο απρόσιτο της καταγραφής από τη συνείδηση εγρήγορσης. Αν ο άνθρωπος ξαναβρεθεί στην ίδια συνειδησιακή κατάσταση θα θυμηθεί, όμως επιστρέφοντας και πάλι θα ξεχάσει ό,τι θυμήθηκε (και θα ξεχάσει ότι ξέχασε).

Τα παραπάνω παρατηρούνται εντονότερα και καθαρότερα σε περιπτώσεις ανθρώπων που χαρακτηρίζονται ως πάσχοντες από συγκεκριμένες ψυχικές διαταραχές. Κατά τη νευρολογία:

 

«Πρώτα απ' όλα, το πρόβλημα κατά την αποστασιοποίηση είναι ότι δεν προσέχουν οι άνθρωποι τις πληροφορίες, επειδή η πυκνή ομίχλη μέσα στην οποία βρίσκονται αναπόφευκτα επιφέρει προβλήματα στην εναποθήκευση νέων στοιχείων στη μνήμη. Η πληροφορία που δεν είναι αντικείμενο προσοχής δεν κωδικοποιείται. Αντίθετα, το ζήτημα κατά το διαχωρισμό [διαμερισματοποίηση] είναι ότι ναι μεν σχηματίζονται νέες καταχωρίσεις στη μνήμη αλλά είναι προσιτές σε ανάσυρση μόνο σε μια όμοια κατάσταση του εαυτού (δηλαδή είναι εξαρτώμενες από τις καταστάσεις). Επομένως, στα δύο άκρα της επεξεργασίας πληροφοριών και σχηματισμού στοιχείων μνήμης υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη αποσυνδετικών προβλημάτων μνήμης: προβλήματα κωδικοποίησης (αποπροσωποποίηση) από τη μια και ανακλητικά προβλήματα (αποσυνδετική αμνησία) από την άλλη». (Daphne Simeon - Jeffrey Abugel, Feeling unreal, p. 100)

 

Όπως και να 'χει, είπαμε ότι κανείς απ' τους νταμαρτζήδες δεν έτυχε να μου αναφέρει κάτι αξιοπερίεργο (κατά τις δικές μας προσδοκίες). Οι ιστορίες που διάλεγαν να πουν (χωρίς να τους το ζητήσει κανείς) ήταν όλες σχετικές με την κακοπέραση και τα δυστυχήματα στα νταμάρια. Δεν είναι περίεργο, αφού η ασυνήθιστη για εμάς παραμονή στο βουνό για εκείνους ήταν καθημερινή σκληρή ρουτίνα που τους κρατούσε δέσμιους και συγκεντρωμένους στις απαιτήσεις της.

Και το ποιος είναι ο καθένας μας καθορίζει όχι μόνο αυτό που αντιλαμβάνεται, αλλά και το πώς το χρωματίζει. Το 1979 επέστρεψε στην καλύβα του στην Πίριζα για να ξεκαλοκαιριάσει ο μπαρμπα-Γιάννης ο τροτσκιστής.

Τα ερείπια της καλύβας.

Σύχναζε εκεί από τις αρχές της δεκαετίας '30, αλλά μετά τον πόλεμο έφυγε μετανάστης στη Γερμανία. Ο άνθρωπος αυτός, που κυριολεκτικά είχε ζήσει κατά διαστήματα στο βουνό της Πεντέλης, κατά τις συζητήσεις μας δεν είχε τίποτε μυστηριώδες να αναφέρει. Και δεν ήταν μόνο η κοσμοθεωρία του που δεν είχε χώρο για τέτοια. Σκεφτείτε: σε ηλικία 72 ετών να ξεκινά από Αγία Παρασκευή για την Πίριζα στις 9 το βράδυ, φορτωμένος με σακίδιο πλάτης και από μία μεγάλη τσάντα σε κάθε χέρι (όσες προμήθειες δηλαδή μπορούσε να κουβαλήσει). Έφτανε στη μισογκρεμισμένη καλύβα του τα μεσάνυχτα, χωρίς εννοείται να έχει χρησιμοποιήσει φακό (για λόγους οικονομίας, αλλά και γιατί δεν έβλεπε το λόγο), κι έπεφτε να κοιμηθεί τον ύπνο του δικαίου.

Συγκρίνετε:

 

«Όσους φακούς και να κουβαλάς, προτιμάς να μη σε βρει η νύχτα στην ερημιά, κυρίως μάλιστα όταν δεν έχεις μεταφορικό μέσο. (...) αντίκρισε ένα γεράκο με μαγκούρα που ανέβαινε στο βουνό. (...) Ο γεράκος ούτε στιγμή δε σήκωσε το βλέμμα του από το χώμα, καθώς μέσα από το αυτοκίνητο ακούστηκαν και μερικές τσιρίδες από την τρομάρα που πήραν οι επιβάτες του. (...) Τον προσπέρασαν σιγά-σιγά, καθώς αυτός συνέχιζε να περπατά αργά με τη μαγκουρίτσα του και χωρίς φακό (!) στην άκρη του δρόμου». (Γιώργος Αγγελόπουλος, Πεντελικό − παράξενα γεγονότα, σ. 43, exoγήινο, τ. 1, Μάρτιος 2007)

 

Όσα δηλαδή για ένα φυσιολογικό άνθρωπο είναι, σε συνάρτηση με τον εκάστοτε χώρο, απολύτως φυσιολογικά, αναγορεύονται από τους εκτός τόπου και χρόνου σε τρομακτικά, παράξενα και αφύσικα. Με τους όρους της παραπάνω σύγκρισης δεν υπαινίσσομαι την υπεροχή της παλιάς γενιάς έναντι της νέας· εξαρτάται από το πρόσωπο. Π.χ. στις 6/11/06 συνάντησα την 23χρονη Δ., που είχε έρθει μόνη της να ερευνήσει τη Σπηλιά. Όταν της είπα για την ύπαρξη της υπόγειας πηγής, δε δίστασε καθόλου να μπει στο λαγούμι μόνη της.

Αυτά, λοιπόν, που συνέβαιναν στον Μπαλάνο και στους συνεργάτες του δεν είναι παρά μαρτυρίες για το πώς οικοδομεί την πραγματικότητα ο εγκέφαλος ενός συνηθισμένου ανθρώπου, οπουδήποτε και οποτεδήποτε.

 

«Ας ακούσουμε προσεκτικά δύο ανθρώπους που δέχθηκαν από κοινού εξωτερικές εντυπώσεις, που έκαναν π.χ. ένα ταξίδι μαζί, να ανταλλάσσουν λίγο αργότερα τις αναμνήσεις τους. Αυτό που εμπεδώθηκε στη μνήμη του ενός, πολλές φορές ο άλλος το έχει ξεχάσει, σαν να μην είχε συμβεί, χωρίς να μπορούμε μάλιστα να ισχυριστούμε πως η δεδομένη εντύπωση υπήρξε για τον ένα σημαντικότερη απ' όσο για τον άλλον. Πολλά στοιχεία, καθοριστικά  για τη μνημονική επιλογή, παραμένουν προφανώς ακόμη άγνωστα». (Σ. Φρόιντ, Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, εκδ. Επίκουρος, σ. 167-8)

 

Αλλά και ο ίδιος ο Μπαλάνος, έχοντας πολύχρονη εμπειρία, έκανε λόγο για όλες τις παραμέτρους που ανέφερα κοιτάζοντάς τες υπό διαφορετική γωνία.

 

«Η ΙΔΙΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΞΕΝΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΠΡΟΣΘΕΤΑ, ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ. Συνεπώς, αν ποτέ καταπιαστείτε με την πρακτική έρευνα, να είστε προετοιμασμένοι για πολλά παράξενα φαινόμενα που, ωστόσο, δεν είναι παρά τα "απόνερα" της δικής σας κίνησης! (...) Αν τα φαινόμενα συμβαίνουν σε χώρους και χρόνους άσχετους με την έρευνα, σχεδόν πάντα οφείλονται στο εσωτερικό micro-nimbus του ερευνητή. (...) Αν ακολουθούν εσάς [τα φαινόμενα], είναι σχεδόν σίγουρα αποτέλεσμα της δικής σας αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον». (Γ. Μπαλάνος, Αινίγματα σε Γκρίζο φόντο, Ανεξήγητο, τ. 51, 1989, σ. 288, 290)

 

Υπό το φως των παραπάνω, αναρωτιέμαι αν απομένει κάτι που δεν ανήκει σ' αυτή την κατηγορία. Αφού ακόμη και όσα παρατηρούνται επιτόπου, κατά την ώρα της έρευνας, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι συμβαίνουν όπως τα αντιλαμβανόμαστε. Προς τι, λοιπόν, ο προβληματισμός;

 

«Σε μερικές από τις περιπτώσεις αυτές, κανένας δεν ξανάβρισκε τα πράγματα αυτά, και αναρωτιόμαστε πού και πώς τα είχε δει ο άλλος. 'Αλλες φορές, πάλι, υπήρχαν μεν κανονικά και σύμφωνα με την περιγραφή − αλλά έτσι έμενε αναπάντητο το ερώτημα του πώς δεν τα είχαμε δει ως τότε όλοι οι άλλοι στις τόσες και τόσες επισκέψεις μας, με δεδομένο ότι πολλά από αυτά ήταν πολύ φανερά για να μας έχουν διαφύγει...» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 389-90)

 

Νομίζω πως έχουμε ήδη απαντήσει, αλλά ας αφήσουμε να το κάνει ο ίδιος με τα δικά του λόγια:

 

«...έχοντας πλέον ξυπνήσει κανονικά αυτά τα προανθρώπινα στοιχεία μέσα του (...), το πρώτο, άμεσο, βασικότερο και χρησιμότερο απ' όλα είναι ότι πλέον "βλέπει" τον κόσμο με 'Αλλα Μάτια. Αυτό σημαίνει ότι βλέπει ένα πλήθος πραγμάτων που δεν τα έβλεπε προηγουμένως, αν και ήταν απολύτως ορατά, ακριβώς σαν τα χνάρια που δε βλέπει ένας απλός επισκέπτης στο δάσος, αλλά τα διακρίνει ένας έμπειρος κυνηγός ή ιχνηλάτης. Τα χνάρια είναι εκεί, εντελώς ορατά, αλλά μονάχα ο κυνηγός τα βλέπει, τα διακρίνει, τα γνωρίζει. Έτσι και ο Κυνηγός που μας απασχολεί τώρα. Δε βλέπει οράματα. Απλώς βλέπει πολλά που οι άλλοι δε βλέπουν − κι επίσης, μυρίζει, αγγίζει, γεύεται και γενικά βιώνει και αντιλαμβάνεται έναν κόσμο που είναι εντελώς αθέατος και απρόσιτος για τους άλλους, αν και ήταν εξαρχής και παραμένει απολύτως μέσα στα πλαίσια των κοινών αισθήσεων». (Γ. Μπαλάνος, Απαγορευμένες Γνώσεις: Κανένας δε με κατηγόρησε ποτέ ως πολιτισμένο, Strange, τ. 10, 1999, σ. 26)

 

«Αλλά τι πραγματικά αλλάζει όταν βλέπεις με 'Αλλα Μάτια; Σε πρώτη φάση, αλλάζει η μορφοδιάταξη των πραγμάτων, δηλαδή ο τρόπος που τα επιμέρους στοιχεία τα οποία συνθέτουν την όποια πραγματικότητα γίνονται αισθητά και ερμηνεύονται από τη συνείδηση. Μην ξεχνάτε ότι, ακόμη και για την πλέον ορθόδοξη επιστήμη, είναι αποκλειστικά ο τρόπος που αντιλαμβάνεσαι και ερμηνεύεις τα πράγματα αυτό που ορίζει το εκάστοτε "πραγματικό"». (Γ. Μπαλάνος, Εσείς, Εγώ... και ο Ντοκ Ελ Λούπο, Ανεξήγητο, τ. 165, 2002, σ. 84)

 

Γιατί λοιπόν να προσφύγουμε π.χ. στην υπόθεση των αλλαγών του τοπίου, εφόσον όλα εξηγούνται κάλλιστα από την εσωτερική αλλαγή του παρατηρητή; Τι απαιτείται γι' αυτή την αλλαγή;

 

«Θεωρητικά οποιοδήποτε είδος σοκ −από ένα απρόσμενο χαστούκι ως μια βουτιά σε παγωμένο νερό− μπορεί να πετύχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, τη μεταπήδηση από ένα επίπεδο στο άλλο, από το ένα Locus στο άλλο. Μάλιστα, τα τυχαία συμβάντα του είδους που διαβάζουμε σε βιβλία με παράξενα γεγονότα οφείλονται συνήθως σε τέτοια τυχαία σοκ που, κατά κάποιο τρόπο, ανοίγουν μια πύλη προς ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο Locus». (Γ. Μπαλάνος, Αινίγματα σε Γκρίζο φόντο, Ανεξήγητο, τ. 53, σ. 111, 1989)

 

Αν δε θέλουμε να περιμένουμε το τυχαίο σοκ, αλλά επιθυμούμε να έρθουμε με τον ευκολότερο τρόπο στην επιθυμητή κατάσταση, τι πρέπει να κάνουμε;

 

«Αν εξαιρέσουμε τα ακραία και τα παράλογα πράγματα, τι είναι εκείνο που δε θα τολμούσατε να κάνετε; Ε − αυτό ακριβώς θα έπρεπε να κάνετε». (αυ. 111)[50]

 

Έχει απόλυτο δίκιο. Όπως έχουμε πει, κάθε εμπλοκή μας με οποιαδήποτε ασυνήθιστη για εμάς κατάσταση μας διαφοροποιεί έστω και ανεπαίσθητα· πόσο μάλλον όταν σκοπίμως εκτεθούμε στους μεγαλύτερούς μας φόβους! Η απομάκρυνση από το γνωστό μας εαυτό ίσως να είναι δραματική, οπότε πολλά μπορεί να συμβούν. Χρειάζεται βέβαια να έχουμε την επίγνωση ότι δεν είμαστε οι ίδιοι, αλλιώς θα παρερμηνεύσουμε την εμπειρία.

Υπάρχει τρόπος διάκρισης, γιατί έχουμε σχετική πείρα. Όλοι ονειρευόμαστε και κατά κανόνα νομίζουμε ότι βρισκόμαστε στην πραγματικότητα της εγρήγορσης. Όμως, συχνά συμβαίνει κάτι παράδοξο, που μας αναγκάζει να κάνουμε τη σκέψη: «Αυτό μόνο σε όνειρο μπορεί να γίνει», και τότε συνειδητοποιούμε ότι κοιμόμαστε και ξυπνάμε. Αντιστοίχως, λοιπόν, όταν κατά την εγρήγορση γινόμαστε μάρτυρες φαινομένων που η λογική μας αδυνατεί να πραγματευτεί, πρέπει να θυμόμαστε πως αυτό σημαίνει ότι βρισκόμαστε σε διαφορετική πραγματικότητα. Αυτή η συνειδητοποίηση ενδέχεται να ενεργήσει ως σοκ και να επιστρέψουμε πάραυτα στη συνηθισμένη μας κατάσταση, οπότε το όλο συμβάν μπορεί να διαγραφεί από τη μνήμη ή να θυμόμαστε μια παραποίησή του. Είναι κρίμα να χαθεί τέτοια ευκαιρία, όμως όσο δύσκολο είναι να μην ξυπνήσουμε από το όνειρο διατηρώντας ταυτόχρονα την αντίληψη ότι κοιμόμαστε (να περάσουμε δηλαδή σε lucid dream), άλλο τόσο είναι να διατηρήσουμε την παραλλαγμένη κατάσταση κατά την εγρήγορση. Κι αυτό, επειδή δεν ξέρουμε πώς να το κάνουμε − ή, αν ξέρουμε, δεν έχουμε την απαιτούμενη ενέργεια.

Κάποια εξαιρετικά άτομα ανακαλύπτουν για λογαριασμό τους τον τρόπο, όμως για τους πολλούς χρειάζεται εκπαίδευση, και να σε τι χρησιμεύουν οι σχετικές σχολές. Αλλά κι εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα: σχολή με διεύθυνση και τηλέφωνο δεν είναι σχολή, είναι απομίμηση σχολής. Κι αυτό, επειδή ακόμη και μια καταρχάς αυθεντική σχολή είναι αδύνατον να σταθεί στον κόσμο της καθημερινότητας χωρίς σύντομα να γίνει πλήρες μέρος του.

Πολλοί κατά καιρούς στράφηκαν κατά της λογικής κηρύσσοντάς την περιοριστική. Δεν αντιλέγω σ' αυτό. Αλλά σκεφτείτε: όταν έχω ναυαγήσει και βρίσκομαι πάνω σε μικρή σχεδία στη μέση του απέραντου ωκεανού, δεν έχω δίκιο να τη χαρακτηρίζω περιοριστική; Πόσο με συμφέρει όμως να την εγκαταλείψω; Οι καρχαρίες καιροφυλακτούν και ξερογλείφονται! Επομένως, δε θα εστιάσω στην περιοριστική της ιδιότητα αλλά στη σωστική. Ξέρουμε πόσο ωφελήθηκαν όσοι ακολούθησαν τους κήρυκες της ψυχεδέλειας. Παραμέρισαν τη λογική (όση είχαν) και βούτηξαν στα βαθιά για να κερδίσουν τη σοφία με χημικό τρόπο, δυστυχώς όμως ατύχησαν.

'Αλλωστε, τα επιχειρήματα των διαφόρων μουρλαπατεώνων, για να πουλήσουν στο “νοήμον” κοινό την άχρηστη πραμάτεια τους, είναι του τύπου: «Τιιι; Πίνεις κάθε μέρα νερό; Θες, δυστυχισμένε, να πάθεις καρκίνο; Τελευταίες έρευνες μεγάλων επιστημόνων κατέδειξαν πως ΟΛΟΙ οι καρκινοπαθείς είχαν αυτή την κακή συνήθεια! Όμως, έχω αυτό που θα σε σώσει!»

Και οι ακροατές τους συνήθως απορούν πώς δεν είχαν αντιληφθεί και οι ίδιοι αυτή την οφθαλμοφανή αλήθεια... Στη θέση ότι το 100% των καρκινοπαθών έπινε καθημερινά νερό δεν μπορούν να αντιτάξουν τον απλό συλλογισμό: και πόσοι από το 100% του γενικού πληθυσμού που πίνει καθημερινά νερό παθαίνουν καρκίνο;

Θέλω να πω ότι πρέπει να έχουμε πολύ σοβαρούς λόγους για να εγκαταλείψουμε τη λογική μας (π.χ. να μοιραζόμαστε τη σχεδία με μερικούς πεινασμένους κανίβαλους). Διαφορετικά υποχρεούμαστε όχι μόνο να χρησιμοποιούμε τη λογική μας, αλλά και να την καλλιεργούμε διαρκώς. Αρκεί να μην επεμβαίνει εκεί που δεν έχει αρμοδιότητα. Στο όνειρο η λογική πάει περίπατο. Αν στον ξύπνο μας έχουμε παρόμοια εμπειρία, καλό είναι η λογική να σωπάσει. Αλλά είτε βουτήξαμε θεληματικά είτε μας έριξε το κύμα, η σχεδία πρέπει να είναι εκεί: κοντά (για να την αρπάξουμε) και σε καλή κατάσταση (για να μας κρατήσει).

 

Αριστερά, πάνω στη δορυφορική φωτογραφία σημειώνω τις θέσεις ολίγων από όσα συναντήσαμε στην περιοχή της Σπηλιάς. Δεξιά, η ίδια περιοχή ευκρινέστερα σε αεροφωτογραφία. Το σχέδιο περίφραξης της βάσης [βλ. εδώ, σημ. 20] περιλάμβανε όλη αυτή την έκταση (εκτός από το λατομείο Μπάνου κάτω δεξιά), συν μη προσδιοριζόμενη περιοχή προς ανατολάς.

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ