ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 

 

Όπως είπαμε, τα απομεινάρια των έργων είναι στη διάθεση του καθένα [όχι όλα πια!]. Πώς όμως να βγουν σωστά πορίσματα στον 21ο αιώνα, δεδομένου ότι τα έργα έλαβαν τέλος την άνοιξη του 1983; Ο νέος επισκέπτης προσπαθεί να ανασυστήσει ένα παρελθόν που γίνεται όλο και πιο ασαφές. Ώστε οι παρερμηνείες είναι αναπόφευκτες.

Αλλά οι παρανοήσεις, οι ανακρίβειες, οι λανθασμένες εντυπώσεις υπήρχαν ανέκαθεν −φυσικά, και κατά τη διάρκεια των έργων−, ακόμη και στα πιο απλά ζητήματα. Για παράδειγμα, ποιες ήταν οι διαστάσεις της Σπηλιάς πριν και μετά τα έργα; Αν δεν υπάρχει ακρίβεια στις μετρήσεις, τι συμπεράσματα θα βγουν;

 

«Πολλά συμβάντα δεν είναι πια δυνατό ν' αποδειχτούν μετά τη μερική καταστροφή της σπηλιάς στα 1977 − αν και πιστεύω ότι τα πιο σημαντικά παραμένουν στο ανέπαφο τμήμα της σπηλιάς, για όποιον θα έχει την τόλμη να πάει εκεί. Το τμήμα αυτό είναι πολύ δυσπρόσιτο, αν όχι απρόσιτο, σήμερα και κανένας δεν ξέρει τι κρύβεται τώρα πίσω από το φράγμα των χωμάτων και των βράχων που δημιουργήθηκε το 1977. Τελικά, ίσως "τα μυστηριώδη έργα" ν' αναφέρονται στο αποκλεισμένο αυτό τμήμα κι όχι στον σχετικά προσιτό εξωτερικό θάλαμο». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 10)

«Το υπόλοιπο μισό και πίσω μέρος της σπηλιάς ήταν κλεισμένο από τα μπάζα που είχαν βγάλει σκάβοντας το μπροστινό τμήμα». (αυ. σ. 101)

 

Δεν υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ μετά τα έργα, ανέπαφο τμήμα της σπηλιάς ούτε φράγμα [1] ούτε αποκλεισμένο τμήμα![2] Πρόκειται για εσφαλμένη εκτίμηση του χώρου, και αυτό είναι κάτι το συνηθισμένο σε περιπτώσεις όπου στηριζόμαστε μόνο στη μνήμη.

Αν κάποιος μετρήσει σήμερα τη μεγαλύτερη διάσταση της Σπηλιάς θα βρει ότι, κατά τη μέτρηση του δικού μου τοπογράφου, είναι ~87 μέτρα, (94,5 μ. κατά τα σχέδια του Κορρέ και 92 σύμφωνα με τα σχέδια της Αεροπορίας).[3] Όμως, ο παλαιός χάρτης της Σπηλαιολογικής Εταιρείας διαφωνεί, δίνοντας μήκος 111 μέτρων. Αν ήταν σωστός, φυσικά θα υπήρχε θέμα αποκλεισμένου τμήματος, αφού το σημερινό μήκος υπολείπεται κατά 16,5 ως 24 μέτρα! Φυσικά, κάτι τέτοιο αποκλείεται για τον απλούστατο και αδιάσειστο λόγο πως αν παρατηρήσει κανείς τα τοιχώματα στο βάθος, θα διακρίνει τις αυλακώσεις (μακαπιές) των διατρημάτων για τα εκρηκτικά, που φθάνουν μέχρι την οροφή.

Με τα βέλη ορισμένες από τις μακαπιές των φουρνέλων (σε κύκλο η είσοδος του γνωστού μικρού πλευρικού θαλάμου).

Όχι μόνο, λοιπόν, ανατίναξαν ό,τι υπήρχε στο βάθος της Σπηλιάς, [4] εκβαθύνοντας τον κυρίως θάλαμο, αλλά και τον διεύρυναν μέχρι να φέρουν τα κατά τόπους ακανόνιστα πλευρικά τοιχώματα στο ενιαίο μέτωπο που αντικρίζουμε σήμερα.

Η νοτιοανατολική περιοχή όπου έχει ανατιναχτεί το μεγαλύτερο μέρος των τοιχωμάτων.

Να σημειώσουμε ότι σε καμία άλλη αναφορά προγενέστερη των έργων το μήκος δεν υπερβαίνει τα 62 μέτρα [5] (προφανώς είχαν μετρήσει από την είσοδο ως το βαθύτερο σημείο του πυθμένα, ενώ στο ύψος της οροφής το μήκος ήταν μεγαλύτερο (αφού πίσω από τους σταλαγμίτες στο βάθος υπήρχε κι άλλος χώρος).

Συγκρίνετε τα τρία πρώτα σχέδια με το τέταρτο. Είναι εμφανής η διεύρυνση στο βάθος της Σπηλιάς (και μικρή επιμήκυνση). Τα βέλη δείχνουν την περιοχή των τοιχωμάτων της προηγούμενης φωτο (κόκκινη γραμμή) όπου είναι εμφανή τα ίχνη των φουρνέλων. Το κοκκινισμένο τμήμα δείχνει την περιοχή όπου κατέρρευσε το τοίχωμα (διακεκομμένη κόκκινη γραμμή).

Αν λοιπόν ο Μπαλάνος είχε κάνει τότε σωστές μετρήσεις, θα διαπίστωνε πως οι τωρινές διαστάσεις της Σπηλιάς είναι κατά τι μεγαλύτερες.[6] Έτσι, δε θα εκλάμβανε την κατολίσθηση ως μπάζωμα!

Σ' αυτό το σημείο έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε το ότι δε σφάλλουν μόνον όσοι κατηγορούνται ως φαντασιόπληκτοι αλλά και οι "ορθολογιστές" κατήγοροί τους. Η μνήμη όμως λειτουργεί με τον ίδιο γνωστό τρόπο ένθεν κακείθεν.

 

«Η δεύτερη μεγάλη αίθουσα από την οποία και ξεκινούσαν τα τρία μικρά βάραθρα του σπηλαίου, εξαφανίστηκε εντελώς από τα μπάζα που "σπρώχτηκαν" και συσσωρεύτηκαν σ' αυτή, με αποτέλεσμα η ύπαρξή της και μόνο να ανήκει πια στην ιστορία». (Ν. Λελούδας, Η σπηλιά του Νταβέλη: η αλήθεια μιας "συνωμοσίας", Mystery, τ. 8, σ. 33, 2005)

 

Επαναλαμβάνω: η ονομαζόμενη «δεύτερη αίθουσα» υπήρχε εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κενό εμπρός από τα τοιχώματα. Δεν σπρώχτηκαν μπάζα· αντιθέτως κατέπεσαν, επεκτείνοντας ανεπιθύμητα ακόμη περισσότερο την υπό των έργων εκτελεσθείσα διεύρυνση.

Όμως υπάρχει και μια αυθόρμητη τάση να αλλοιώνουμε τις διηγήσεις μας. Έτσι, όταν αρχίζουμε να λέμε κάτι, μπορεί να ξεκινάμε καλά, όμως στην πορεία συνήθως κάτι μας πιάνει και παρασυρόμενοι χάνουμε τον έλεγχο. Ακούμε τον εαυτό μας να τα φουσκώνει, να λέει ανακρίβειες, κ.λπ. Π.χ. τελευταίως, με ρώτησε κάποιος κάθε πότε πηγαίνω στη Σπηλιά και του απάντησα αυθόρμητα τρις εβδομαδιαίως, παραβλέποντας το γεγονός πως ήδη γνώριζε πόσα χρόνια πηγαίνω και πόσες φορές. (Δηλαδή με μια διαίρεση θα διαπίστωνε ότι δεν του έλεγα την αλήθεια). Κι όμως, διάλεξα να του παρουσιάσω τις περιόδους κορύφωσης ως μόνιμη κατάσταση. Κι αν εδώ η ανακρίβεια προσέθετε στην "αξία" μου (όπως οι ιστορίες του κυνηγού ή του ψαρά [7]), υπάρχουν και στοιχεία υπερβολής που μάλλον απλώς νοστιμίζουν το θέμα, όχι μόνο για χάρη του ακροατή αλλά και προς ιδίαν τέρψιν.

Στις 22 Ιανουαρίου 1995, στη σειρά της ΕΤ2, Τα μυστήρια της Ελλάδας,[8] (βλ. εδώ, έναρξη 3:33:40), ο Μπαλάνος έδειξε τη σήραγγα Ι λέγοντας πως έχει μήκος 150 μέτρα, ενώ είναι μόλις 72! Αυτή η ροπή προς υπερβολή, συνδυαζόμενη με την τεμπελιά και την αδιαφορία για σωστή έρευνα και ακριβόλογες δηλώσεις, μπορεί να οδηγήσει στη διόγκωση όποιου αρχικού πυρήνα αλήθειας μέχρι πλήρους παραμορφώσεως. Όσοι τώρα μπαίνουν στον κόπο να μετρήσουν το μήκος της Ι, αντί να σκεφτούν ότι τα 150 μέτρα ήταν λάθος, βεβαιώνονται ότι με κάποιον τρόπο έχουν φράξει τη σήραγγα περίπου στο μέσο της! «Ποιος ξέρει τι να κρύβεται από πίσω;»

Την απάντηση έδωσε ο Φίλιππος Καμπούρης (27/7/04 Extra 3, Αληθινά Ψέματα [9]) επιμένοντας πως είχε έγκυρες πληροφορίες από Πεντάγωνο και ΕΥΠ ότι κάτω από τη Σπηλιά λειτουργεί μυστική στρατιωτική βάση και αντιπυρηνικό καταφύγιο. Διευκρίνισε πως υπάρχει κρυφή δίοδος. Όταν στην εκπομπή της επόμενης εβδομάδας (3/8/04) το επανέλαβε, πρόσθεσε ότι περίεργος τοίχος από άγνωστο υλικό κρύβει την πραγματική είσοδο. Μάλιστα, κάποιοι ερευνητές έχουν εξαφανιστεί!

Ακόμη μερικά παραδείγματα εσφαλμένων εντυπώσεων:

 

 «...πίσω ακριβώς από το εκκλησάκι, υπήρχε μια σειρά από τεράστια τσιμεντένια "σκαλοπάτια" που κατέβαιναν ως το δάπεδο της αίθουσας». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 101)

 

Κατά την επίσκεψή του (3/8/81) τα σκαλοπάτια δεν κατέβαιναν ως το δάπεδο,[10] αλλά βρίσκονταν αρκετά μέτρα ψηλότερα, εκεί ακριβώς όπου ήταν από τις αρχές του 1979, και παραμένουν μέχρι σήμερα.

«Η τρύπα βρισκόταν σε ύψος 10 μ. κι έπρεπε να σκαρφαλώσεις για να τη φτάσεις. (...) Φάνηκε τότε ένα δεύτερο κοίλωμα διαμέτρου 5 μ.». (αυ. σ. 90)

 

Το ύψος της τρύπας στο βάθος της Σπηλιάς δεν είναι 10 μέτρα αλλά 3, ούτε και το «κοίλωμα» έχει διάμετρο 5 μέτρα αλλά το μισό περίπου. Βλέποντας σήμερα τις διαφορές θα καταλήξουμε πως έγιναν μορφοδιατακτικές [11] τροποποιήσεις του χώρου ή πως απλώς οι εκτιμήσεις ήταν λαθεμένες; ('Αλλωστε, αυτές οι μετρήσεις έγιναν από εφήβους, αποφασισμένους μεν άπειρους δε).

Ακόμη κι αν προσθέσουμε το ύψος από το βαθύτερο επίπεδο της Σπηλιάς συν τη λάσπη που έχει "καθίσει", μετά βίας φτάνουμε τα 5 μέτρα.

'Αλλοτε υπάρχει συνδυασμός λανθασμένης εντύπωσης, ανεπαρκούς μνήμης και ανακριβούς μεταφοράς.

 

«...η είσοδος γίνεται ακόμη πιο μεγάλη...» (Μάκης Νοδάρος, Το Αίνιγμα της σπηλιάς του Νταβέλη στην Πεντέλη, Ανεξήγητο, τ. 30, σ. 16, Φεβρ. 1987)

 

Εννοεί ότι διευρύνθηκε με τα έργα, όμως το στόμιο της Σπηλιάς είναι το μόνο που δεν υπέστη καμία αλλαγή. Ποιος ξέρει από πού ξεκίνησε αυτή η πεποίθηση.

Όμως, τα παρακάτω υποτίθεται ότι τα είπε στον Μάκη Νοδάρο ο Μανόλης Κορρές (σε εποχή που δεν υπήρχε πρόσβαση για την υπόγεια συλλογή νερού):

 

«...ακολουθώντας μια τεθλασμένη κατηφορική πορεία, σε βάθος πάνω από 25 μέτρα, έφτανες σε ένα τούνελ με διαστάσεις 1 μέτρο πλάτος, 1,60 ύψος και 5 μήκος. Από εκεί προχωρώντας έβγαινες σε μια αίθουσα φανταστικής ομορφιάς, που στο κέντρο της υπήρχε μια μικρή λιμνούλα με πεντακάθαρο νερό. Ολόκληρος δε ο χώρος εκεί μέσα ήταν στρωμένος με ψιλό χαλίκι σε μέγεθος φακής. Η λιμνούλα εκείνη είχε βάθος έξω-έξω 30 εκ. και η αίθουσα διαστάσεις 5 επί 5 επί 4 μέτρα ύψος». (αυ. σ. 12)

 

Κι εγώ, αν δεν είχα προσωπική άποψη, δε θα είχα λόγο να αμφισβητήσω τα παραπάνω και, παίρνοντάς τα ως ντοκουμέντα, θα βασάνιζα το μυαλό μου εκτρεπόμενος ποιος ξέρει σε τι εκδοχές. Για όσους δεν έχουν ιδίαν αντίληψη: ~25 μέτρα είναι το σύνολο της διαδρομής. Η μικρή αίθουσα είναι πριν από το τούνελ (το γνωστό τριγωνικό − βλ. κεφ. Αρχαιοδίφες και Ανασκαφείς). Οι αναφερόμενες διαστάσεις της παρουσιάζονται υπερμεγεθυσμένες, ενώ πουθενά δεν υπάρχει ψιλό χαλίκι. Τη «φανταστική ομορφιά» μπορούμε να τη δεχθούμε ως «ανύπαρκτη ομορφιά», αφού μάλλον δεν υπάρχει τίποτε το όμορφο εκεί. Το νερό δεν είναι στο κέντρο καμίας αίθουσας, αλλά στο τέλος του τριγωνικού τούνελ όπου το μικρό κοίλωμα.

 

Η κατάληξη του τριγωνικού τούνελ και το νερό. Παρά την απατηλή αριστερή φωτο, δε χωράς όρθιος εκεί. (Όσο για τον πεντάκτινο στη σόλα μου, ουδέν σχόλιον).

Αλλά και η αντίπερα όχθη δεν είναι άμοιρη ανακριβειών:

 

«...από τότε [1971] είχαμε φτάσει και στην "περίφημη" μικρή λιμνούλα-δεξαμενή που βρίσκεται στο αριστερό μέρος της σπηλιάς, περνώντας από στενά περάσματα συνολικού μήκους σαράντα ή πενήντα (το πολύ) μέτρων».[12] (Ν. Λελούδας, Η σπηλιά του Νταβέλη: η αλήθεια μιας "συνωμοσίας", Mystery, τ. 8, σ. 32)

 

Όμως υπάρχουν και πλέον ακατανόητα:

 

«Λεπτομέρεια από την κατασκευή προτεταμένου μπετόν. Τ' άσπρα κυλινδρικά αντικείμενα δεν είχαν γίνει αντιληπτά από το μάτι, αλλά φάνηκαν στη φωτογράφηση υπερύθρων». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, λεζάντα φωτογραφίας, σ. 93)

 

Ο αναγνώστης που δεν έχει ειδικές τεχνικές γνώσεις, ή δεν έτυχε να δει πώς παράγονται οι κύλινδροι, εντυπωσιάζεται. Μπορεί και να υποθέσει πως  ήταν αφανείς κατά το ορατό φάσμα και εξέπεμπαν στο υπέρυθρο, άρα συμβαίνουν σημεία και τέρατα στη Σπηλιά!

Δυστυχώς, η αλήθεια είναι άλλη, πολύ πεζή μεν από τη σκοπιά των λατρών του μυστηρίου, αποκαλυπτική δε για τον τρόπο που ο άνθρωπος πλάθει την πραγματικότητα. Τα «άσπρα κυλινδρικά αντικείμενα» βρίσκονταν εκεί ήδη δυόμισι χρόνια πριν τραβηχτεί η φωτογραφία του  Μπαλάνου.[13] Αφού βρίσκονταν σε σωρούς κάτω από κάθε διάτρημα που χρησίμεψε για να περάσουν τις χαλύβδινες ράβδους των αγκυρώσεων, οι οποίες δένουν την κατασκευή που συγκρατεί τα εκκλησάκια και τις στέρνες, δεν ήταν δύσκολο να καταλάβει κάποιος πως ήταν οι πυρήνες (τα κοινώς λεγόμενα καρότα) που δημιουργούνται στα κοίλα στελέχη των διατρητικών μηχανημάτων με περιστροφικά κοπτικά.[14] Κι όμως! Συνεχίζουν να εμφανίζονται για τρίτη δεκαετία με την ίδια λεζάντα. Αν το υπονοούμενο ήταν η κατάδειξη του ανεπαρκούς του εγκεφάλου μας, που δεν καταγράφει το σύνολο των πληροφοριών από τις αισθήσεις, η λεζάντα θα έστεκε αλλά με την απαραίτητη διευκρίνιση.[15]

Από την αρχή τα έργα έδωσαν αφορμή για ποικίλες θεωρίες: από βάση πυρηνικών όπλων μέχρι αντιατομικό καταφύγιο υψηλών προσώπων, και από αντιπυραυλική προστασία της Αθήνας μέχρι εξωγήινους. Και ό,τι άσχετο συνέβαινε στην περιοχή της Πεντέλης, αμέσως συνδεόταν με τα έργα της Σπηλιάς.

 

«Λένε εδώ πέρα ότι το οροπέδιο έχει σχέση με ορισμένα έργα που γίνονται στη σπηλιά του Νταβέλη με πλήρη μυστικότητα!» (Βασίλης Καββαθάς, Κλείνουν την πληγή με άλλη πληγή! ΤΑ ΝΕΑ, Δευτέρα 30 Απριλίου 1979, σ. 3)

 

Όταν έκλεισαν τα λατομεία Μουζάκη (λ1, λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) στους πρόποδες του κυρίως όγκου της Πεντέλης (τέρμα οδού Περικλέους), κάποιος Έξαρχος (της οικογενείας των ιδιοκτητών, αν θυμάμαι καλά) μετέτρεψε το χώρο σε ιδιωτική χωματερή που δεχόταν μπάζα αντί αντιτίμου.

Τμήμα της χωματερής και μέρος των εγκαταστάσεων.

Ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια εντατικής λειτουργίας είχε δημιουργηθεί αυτός ο τεράστιος σωρός που βλέπουμε σήμερα («το οροπέδιο»), και τότε κατόπιν διαμαρτυριών των κατοίκων έκλεισε η χωματερή, και οι εγκαταστάσεις του τριβείου δε θάφτηκαν όπως ήταν προγραμματισμένο να γίνει.[16]

Τα κίτρινα βέλη ορίζουν τα δύο επίπεδα του μπαζώματος, ενώ το κόκκινο δείχνει την περιοχή της Σπηλιάς.

Επειδή κανείς δεν τολμούσε να γράψει για το θέμα των έργων της Σπηλιάς,[17] μπορούμε να κάνουμε την υπόθεση πως αναφέρθηκε από "σπόντα". Όμως για τους αναγνώστες έμεινε η πληροφορία πως υπήρχε σύνδεση, ο γρίφος μπερδευόταν αντί να λύνεται και το μυστήριο πύκνωνε.

Ανεξάρτητα από το τι ακριβώς έκαναν στη Σπηλιά, η φήμη πως ο στρατός τη φρουρούσε (πράγμα δηλαδή που ουδέποτε συνέβη), είχε γίνει πεποίθηση, για όσους βέβαια δεν είχαν μπει στον κόπο να κάνουν μία επίσκεψη. Το ζήτημα της φύλαξης προβλημάτισε πολλούς και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται για να στηρίξει ορισμένες υποθέσεις.

 

«Στις 29 Νοεμβρίου 1979 ήταν πάλι πίσω. [οι δύο νεαροί (ο Θ. Βέμπος και ο Κ.Γ.), που είχαν πάει και τον Ιούνιο.] Αν και ήταν Δευτέρα, [Πέμπτη ήταν η 29η], μέρα εργάσιμη, στη σπηλιά δεν υπήρχε ψυχή. Ούτε φύλακας, ούτε κλειδωμένη πόρτα στο περίφραγμα, ούτε τίποτε. Εδώ θέλω να προσέξετε αυτή την παράξενη κι ανεξήγητη λεπτομέρεια. Από τη μια τα έργα είναι "άκρως απόρρητα", κι από την άλλη συχνά δεν υπάρχει ούτε ένα σκυλί να φρουρεί μια κατασκευή που ήταν πολύ μυστική για να συζητηθεί ακόμη και στη Βουλή! Η περίπτωση της 29ης δεν είναι η μοναδική. Υπάρχουν  μέρες που η περιοχή φρουρείται σαν θησαυροφυλάκιο και υπάρχουν μέρες που δεν υπάρχει ψυχή και τα πάντα είναι ανοιχτά κι ελεύθερα. Η λεπτομέρεια αυτή είναι σημαντική». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 89-90)

 

Αφήνοντας κατά μέρος ότι ποτέ δε μαθαίνουμε γιατί η λεπτομέρεια είναι σημαντική, ας δούμε τι πραγματικά συνέβη. Η περίφραξη και οι πινακίδες υπήρχαν από το 1977, αλλά ποτέ δε φρουρήθηκε το μέρος «σαν θησαυροφυλάκιο».[18] Υπήρχε τυπική φύλαξη του εργοταξίου όσο ήταν ενεργό. Όπως έχουμε ήδη πει, υπήρξαν μεγάλες παύσεις των εργασιών μεταξύ των διαφορετικών φάσεων του έργου, άλλοτε λόγω οργανωτικών ζητημάτων της επόμενης φάσης, άλλοτε εξαιτίας τεχνικών απροόπτων που απαιτούσαν αναθεωρήσεις σχεδίων και νέες λύσεις, και άλλοτε ένεκα προκηρύξεων νέων διαγωνισμών. Ευνόητο είναι ότι στο μεσοδιάστημα, αφού τα μηχανήματα του εργοταξίου είχαν απομακρυνθεί, τι να κάθονται να φυλάξουν; Οι εταιρείες δε νοιάζονταν για τη μυστικότητα, το μόνο τους ενδιαφέρον ήταν να μην υπάρξουν κλοπές ή βανδαλισμοί.[19] Όποτε απομάκρυναν τον εξοπλισμό τους η περιοχή είχε ελεύθερη πρόσβαση, δεδομένου πως οι πινακίδες που έβαζαν δεν παρέμεναν πολύ στις θέσεις τους και οι πύλες παραβιάζονταν.[20] Αυτή η αλήθεια περιγράφεται επακριβώς από τον Βασίλη Στάμο (βασίστηκε στις πληροφορίες εκείνων των ερευνητών που δεν μπορούσαν να βγάλουν νόημα από τις ίδιες τους τις παρατηρήσεις):

 

«Ο ρυθμός των εργασιών ήταν ακανόνιστος, για παράδειγμα οι εργασίες διαρκούσαν 3 με 4 μήνες για να επαναληφθούν αργότερα μετά από 5 με 6 μήνες. Τον ίδιο ρυθμό ακολουθούσε και η φύλαξη της περιοχής, συνήθως από ανώνυμους πολίτες». (Υπόγεια Αθήνα; Η Συνομωσία ενός μύθου, σ. 143)

 

Στα τέλη Ιουνίου 1979 είχαν περατώσει και την τελευταία κατασκευή που έγινε ποτέ στη Σπηλιά, το γνωστό τοίχο που συγκρατεί το αρχαίο μπάζωμα της εισόδου.[21] Μέχρι τον Σεπτέμβριο είχαν πάρει όλα τα μηχανήματα και, ώσπου να ξεκινήσει τον Απρίλιο 1980 η φάση εγκατάστασης εργοταξίου σε νέα θέση (για τη διάνοιξη των σηράγγων), η περιοχή ήταν έρημη. Οπότε, στη συγκεκριμένη περίπτωση, στις 29/11/79 (που πήγαν οι Βέμπος και Κ.Γ.), δεν υπήρχε τίποτε εκεί, κι ως εκ τούτου κανείς λόγος για παρουσία φύλακα. Αυτό δε σημαίνει πως έφτασαν και στο σημείο να φύγουν αφήνοντας ξεκλείδωτες τις πύλες, αφαιρώντας ταυτόχρονα και τις απαγορευτικές πινακίδες. Ίσα-ίσα που τον Ιούνιο 1979 αντικατέστησαν την απαγορευτική πινακίδα που κάποιοι είχαν βγάλει στις αρχές Μαρτίου (την πέταξαν στο λατομείο Μπάνου από κάτω − λ12 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ).

 

«Η προσπέλαση ήταν απόλυτα ελεύθερη. Κανένας δεν υπήρχε εκεί και οι παλιές απαγορευτικές πινακίδες είχαν εξαφανιστεί». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 101)

 

Σωστά, γιατί όσον αφορά τη νέα πινακίδα, αυτή της κεντρικής πύλης, την είχα βγάλει στις 17/11/79 (δηλαδή 12 ημέρες πριν από την επίσκεψη Βέμπου και Κ.Γ.,[22] ενώ εκείνη του πίσω κιγκλιδώματος που υπήρχε στις 29/11, την αφαίρεσα 2 ημέρες μετά, την 1/12/79). Πρόθεσή μου ήταν να διευκολύνω εκείνους από τους επισκέπτες που θα είχαν ενδοιασμούς να αγνοήσουν την απαγόρευση, ενώ ουσιαστικά δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Σκεφτείτε, στις 3/8/81 που πήγε ο Μπαλάνος, δηλαδή 21 μήνες μετά την αφαίρεση των πινακίδων, αυτές δεν είχαν αντικατασταθεί, γιατί δεν υπήρχε λόγος. Ενώ όταν το εργοτάξιο μεταφέρθηκε σε άλλη θέση, το καλοκαίρι του 1980 οι πινακίδες μπήκαν εκεί (μία στην πύλη προς σήραγγα Ια και μία στο νέο δρόμο πρόσβασης − στο σημείο 3 της φωτο).

Εντωμεταξύ, από τις αρχές του 1979 έκανα και διάφορα με τα λουκέτα και τις αλυσίδες. Για παράδειγμα, έπαιρνα τα δικά τους κι έβαζα δικά μου, μ' αποτέλεσμα να έχουν τόσα προβλήματα (όταν ήθελαν ξεκλείδωτες τις πύλες τις έβρισκαν κλειδωμένες και το αντίστροφο),[23] ώστε αποφάσισαν να τις κλείνουν πιάνοντάς τες μόνο μ' ένα σύρμα. Με αυτή την τακτική έλεγχα αν είχαν μπει κατά την απουσία μου στο εργοτάξιο άνθρωποι των έργων ή απλοί επισκέπτες,[24] και αναλόγως κανόνιζα τις κινήσεις μου. Έτσι, είχα συμβάλει στη σύγχυση που επικρατούσε στις τάξεις των ερευνητών, οι οποίοι έβλεπαν το οτιδήποτε σαν ανεξήγητο, αφού πίστευαν πως οι υπεύθυνοι των έργων έβαζαν κι έβγαζαν λουκέτα και πινακίδες χωρίς καμία εύλογη αιτία! [25]

Όταν ξέμεινα από λουκέτα, μετήλθα άλλα μέσα και κάποιες φορές το παράκανα. Αυτό το δέσιμο του σύρτη στο παραπόρτι της κεντρικής πύλης παρέμεινε ως το 1990! (οπότε οι του εργοταξίου των Δομικών Έργων ξήλωσαν όλη την πύλη).

 

«Στο βάθος της σπηλιάς υπήρχε μια τρύπα  διαμέτρου μισού μέτρου με μια  μετάλλινη πινακίδα που έλεγε: ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ - ΚΙΝΔΥΝΟΣ». (αυ. σ. 90)

 

Η πινακίδα αυτή ήταν απ' τις παλιές που απαγόρευαν την είσοδο στη Σπηλιά. Όταν τελείωσε η εκσκαφή της Σπηλιάς, τη χρησιμοποίησαν ως απλή λαμαρίνα για να στοιβάξουν πάνω της μερικά τσουβάλια χλωριούχου ασβεστίου [26] κάτω απ' το ευρισκόμενο απέξω ρυμουλκούμενο βυτίο  νερού, και να τα προστατέψουν έτσι απ' τα νερά της βροχής. Επειδή λοιπόν, πολλοί που δεν είχαν φακό μαζί τους δε διέκριναν το άνοιγμα [27] στο σκοτεινότερο σημείο της Σπηλιάς, τοποθέτησα τη βαμμένη λευκή πινακίδα δίπλα του για να τραβά την προσοχή. Αυτό συνέβη στις 25 Νοεμβρίου 1979, δηλαδή 4 μόλις ημέρες πριν πάνε οι Βέμπος και Κ.Γ. που το ανέφεραν στον Μπαλάνο.[28] Φυσικά, η ενέργειά μου λειτούργησε ανάποδα: κάποιοι φοβήθηκαν να μπουν στην τρύπα, και πολλοί σιγουρεύτηκαν ότι πράγματι υπήρχε δεύτερος θάλαμος ή και φυσικό τούνελ που απομακρύνεται από τη Σπηλιά.

Με το βέλος επισημαίνεται η πινακίδα (έκθεση φιλμ 20 λεπτά).

Για να κλείσουμε το θέμα της φύλαξης, αρκεί να πούμε ότι από τις 21/6/80 οι πύλες, κλειδωμένες ή μη, είχαν μάλλον διακοσμητικό χαρακτήρα αφού ο Σαραντόπουλος έκοψε μέρος της περίφραξης (ενώ παράλληλα τη συντήρησε με βάψιμο των σκουριασμένων πασσάλων!)

Οι πάσσαλοι φρεσκοβαμμένοι.

και τοποθέτησε τα δύο ντεπόζιτα και το ρυμουλκούμενο βυτίο νερού ακριβώς πάνω από τη Σπηλιά· έτσι, οποιοσδήποτε μπορούσε να μπαίνει από αυτό το άνοιγμα.

Το άνοιγμα των συρμάτων. Το μπάζωμα έγινε από το τριβείο Περράκη στις αρχές Ιουνίου 1984, μόλις δηλαδή σιγουρεύτηκαν ότι τα έργα σταμάτησαν (εννοείται, πρώτα πήραν τα ντεπόζιτα και το βυτίο για τις δικές τους ανάγκες).

Επίσης, ύστερα από μία βδομάδα τελείωσε και ο δρόμος (ο 3 στη φωτο) που κατέβαινε από το σημείο της μετέπειτα δεξαμενής στις εγκαταστάσεις του εργοταξίου. Αυτή η περιοχή δεν περιφράχτηκε ποτέ, έτσι όχι μόνο πεζή, αλλά και με όχημα μπορούσες να κατεβείς στη σήραγγα Ια. Ώστε, οι μεταγενέστερες πινακίδες είχαν περισσότερο αποτρεπτικό χαρακτήρα παρά απαγορευτικό, όπως εκείνη στις 25/9/82: Επικίνδυνη περιοχή - Πτώσεις βράχων - Εκρήξεις φουρνέλων.

Ακολουθεί ένα υπόδειγμα του μηχανισμού που έχει γεννήσει πολλά από τα παραπάνω συμπεράσματα, και μάλιστα καλώς τεκμηριωμένο:

«Στο βάθος της σπηλιάς υπάρχει άνοιγμα ύψους ενός μέτρου και πλάτους κάτι λιγότερο, μέσα από το οποίο μπορεί να περάσει κανείς σκυφτός ή με τα τέσσερα. Με αυτό τον τρόπο κατεβαίνεις μέσα από ένα σωληνωτό πέρασμα το οποίο κάνει ολόκληρη στροφή και χώνεται στα έγκατα της γης, όπου ακούγεται μια υπόκωφη βοή. Φθάνεις έτσι σ' ένα τόσο κατηφορικό και γλιστερό επίπεδο, ώστε και τις τρεις φορές που επισκέφθηκα το σπήλαιο δεν έκρινα φρόνιμο να προχωρήσω πιο μέσα. Οι δαυλοί που κρατούσαμε φώτιζαν μόνο σε μικρή απόσταση, ο αέρας που αναπνέαμε όλο και γινόταν πιο πνιγηρός, το κρύο μάς περόνιαζε και έκανε επικίνδυνη την περαιτέρω αναμονή μας εκεί. Ο θόρυβος που ακούγαμε προκαλείται από τα νερά που στραγγίζουν μέσα από τα διάφορα πετρώματα του βουνού και ενώνονται σε δυνατό ρεύμα το οποίο πέφτει από ρωγμή σε ρωγμή, για να βγει τελικά κοντά στο μοναστήρι και να σχηματίσει την πλούσια πηγή που είχαμε δει το πρωί». (Henri Belle, Ταξίδι στην Ελλάδα 1861-1874, Μέρος Γ΄, σ. 86-87. Εκδ. ΙΣΤΟΡΗΤΗΣ)

Η μισή περιγραφή του περάσματος θυμίζει εκείνο προς τη γνωστή "λίμνη", όμως η υπόλοιπη δεν ταιριάζει. Αν, λοιπόν, πάρουμε τοις μετρητοίς τα λόγια του περιηγητή (και του μεταφραστή), και υπήρχε πράγματι αγωγός με πολύ νερό, φυσικό είναι να αναρωτηθούμε μήπως αργότερα στέγνωσε και χωρούσε να περάσει άνθρωπος, συνεπώς οι φήμες για τούνελ που φεύγει από τη Σπηλιά αληθεύουν.

Ας υποθέσουμε πως η φαντασία μας δεν καλπάζει, κρατούμε τις επιφυλάξεις μας και κλίνουμε στην εκδοχή ότι ο περιηγητής μάλλον υπερέβαλλε. Τι μπορεί όμως να συμβεί όταν διαβάσουμε και την επόμενη αναφορά;

«Η τεχνητή σήραγγα στα αριστερά της σπηλιάς του Νταβέλη, όπως ήταν στις 23.1.1983. Προσέξτε τον πλαστικό σωλήνα του εξαερισμού και τον (μόλις διακριτό) υδραυλικό σωλήνα που καταλήγει σε αντλιοστάσιο (το γκρίζο σπιτάκι), πάνω δεξιά».(http://www.vembos.gr/pendeli.htm)

Αντλιοστάσιο; 'Αρα η σήραγγα συνάντησε πολλά νερά που έπρεπε να αντληθούν. 'Αρα, ο περιηγητής είχε δίκιο!

Αν είχαμε πληροφορηθεί τις αναφορές με αντίστροφη σειρά, πάλι θα συνέβαινε η ίδια λειτουργία: δύο ανεξακρίβωτες αναφορές, που η κάθε μία από μόνη της μπορεί να αμφισβητηθεί, αλληλοστηρίζονται και ο βαθμός αξιοπιστίας τους αυξάνει.

Για την περιγραφή του Belle δεν μπορώ να πω περισσότερα. Όμως, για εκείνη του Βέμπου έχω άποψη. Δύο σωληνώσεις κατέληγαν σε κάθε σήραγγα: παροχής νερού και πεπιεσμένου αέρα.

   

Αριστερά, απομεινάρι της παροχής νερού Σαραντόπουλου στην αρχική του θέση. Στη μέση, σωλήνας της ίδιας παροχής που κάποιος (τα Χριστούγεννα του 1981) είχε την έμπνευση να πετάξει στο δεύτερο μεγάλο πατάρι πάνω από το στόμιο της Σπηλιάς. Δεξιά, σωλήνες παροχής πεπιεσμένου αέρα και σταυρός διανομής (οι συγκεκριμένοι δεν ανήκαν στο εργοτάξιο της Σπηλιάς, αλλά είναι πανομοιότυποι).

Και φυσικά δεν υπήρχε ούτε ανάγκη αντλιοστασίου για το νερό που χρειάζονταν, αφού η δεξαμενή ήταν σε μεγαλύτερο υψόμετρο και αρκούσε η βαρύτητα. Στη δε σήραγγα μπαίναμε και δεν υπήρχε ίχνος νερού, συνεπώς δεν υπήρχε και αντλιοστάσιο. Το περι ου ο λόγος καλύβι στις 23/1/83 (ημέρα επίσκεψης Βέμπου) είχε μόλις αντικαταστήσει (άρχισαν να το χτίζουν λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα και το ολοκλήρωσαν το πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου) το πρόχειρο μεταλλικό κουβούκλιο που είχαν στήσει στις 6/11/82. Επειδή η σωλήνα που κατέληγε εκεί ήταν του πεπιεσμένου αέρα, ο στεγασμένος κινητήρας προφανώς είχε να κάνει με την παροχή αέρα στα πνευματικά μηχανήματα διάνοιξης των σηράγγων ΙΙΙ και ΙΙ.

Από το καλύβι σήμερα απομένει μόνο η βάση του (ήδη στις 23/4/83 το είχαν αποστεγάσει, ενώ στις 4/2/86 το είχαν κατεδαφίσει για να πάρουν τους τσιμεντόλιθους).

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

 

---

[1] Ίσως ορισμένοι από τους επισκέπτες να θυμούνται μια σειρά πετρών να κλείνει το πέρασμα για τον πυθμένα, από το τοίχωμα της εσοχής −μετά την είσοδο για την υπόγεια πηγή− μέχρι την άκρη της ράμπας. (Σήμερα σώζεται το μισό προς το τοίχωμα).

 

Αριστερά, το φράγμα εκ των άνω. Δεξιά, από κοντά.

Αυτό το φράγμα φτιάχτηκε τον Δεκέμβριο του 1986. Προφανώς ως αστείο, ακριβώς επειδή είχαν διαβάσει τα περί φράγματος. Και όπως ήταν αναμενόμενο, αρκετοί επισκέπτες μού ομολόγησαν ότι δεν τόλμησαν να το δρασκελίσουν! Ο δε κήρυκας της ραδιενεργού Σπηλιάς Π. Παπάς υποστήριξε πως οι πέτρες χώριζαν τη "ραδιενεργό" περιοχή από τη μη (ΣΚΑΪ, «Νύχτα...», Μ. Μανιάτης, Β΄ μέρος,  28/2/97).

Όμως, και οι πέτρες που κάποιοι σωριάζουν κατά καιρούς στην ευρύτερη περιοχή της Σπηλιάς, ώστε να εμποδίζουν τη διέλευση τροχοφόρων, κατά άλλον ερευνητή σημαδεύουν τα όρια μαγνητικών πεδίων!

Οι θέσεις και οι χρονολογίες 9 φραγμάτων. Τα περισσότερα δημιουργήθηκαν κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας '80 και στις αρχές της επόμενης δεκαετίας. Οι λόγοι ποικίλοι: νταμαρτζήδες (νόμιμοι και μη), αναρριχητές, "προστάτες", πλακατζήδες, δηλαδή τίποτε το μυστηριώδες. Μάλιστα, το πρώτο φράγμα μάλλον ήταν έργο ζεύγους  (βλ. κεφ. Περιστατικά), που δεν ήθελε ενοχλητικούς στην ερωτική του φωλιά! Αργότερα, άλλοι στις ίδιες θέσεις (εφόσον προσφέρονταν οι πέτρες) τα ανασυγκροτούσαν για τους δικούς τους λόγους. Τα πλέον πρόσφατα ήρθαν να κλείσουν προσβάσεις που δημιούργησε το συνεργείο αναστύλωσης των ναϋδρίων [βλ. εδώ, σημ. 65].

 

Αριστερά, το πλέον μακρόβιο από τα φράγματα (2): από τα τέλη Φεβρουαρίου 1987 ως τις αρχές Δεκεμβρίου 2002 (οπότε ανοίχτηκε για τις ανάγκες του συνεργείου αναστύλωσης). Έκτοτε κλείνει και ανοίγει περιστασιακά, ιδίως κατά την αναρριχητική περίοδο. Δεξιά, το φράγμα (3) στο δρόμο προς Σπηλιά. Λίγη ώρα πριν είδαμε να το ανοίγει φορτωτής, να περνάει, και να το ξανακλείνει προτού απομακρυνθεί!

[2] Στην επανέκδοση (σ. 18) μπορεί να μην υπάρχει πια η λεζάντα «φυσικό φράγμα που δημιουργήθηκε από τα έργα» στο χάρτη (βλ. σ. 14 στο Αίνιγμα της Πεντέλης), αλλά η διαχωριστική γραμμή εξακολουθεί να εξάπτει τη φαντασία.

[3] Πριν η σημαντική διαφορά αποδοθεί σε χωρική διαστολή ή συστολή, να πούμε ότι μάλλον οφείλεται στη διαφορετική μέθοδο μέτρησης (η δική μας ήταν κατά το αρχαίο σύστημα, μόνο με μετροταινία κλιμακωτά)· επιπλέον δεν αναρριχηθήκαμε πάνω από την τρύπα του βάθους, εκεί όπου τα τοιχώματα απομακρύνονται λίγα μέτρα ακόμη. Επομένως, η υφιστάμενη μέγιστη διάσταση είναι λίγο πάνω από τα 90 μέτρα.

[4] Εκτενείς σταλαγμιτικοί όγκοι σε υπόβαθρο τεράστιων καταπεσμένων από την οροφή όγκων και δίκτυο μικρών βαράθρων και περασμάτων ανάμεσά τους.

[5] Βλ. Λεξικό Ελευθερουδάκη 1928, λήμμα Πεντέλη, και Γ. Λαδά, Η Σπηλιά της Πεντέλης, 1950, σ. 145.

Όμως υπάρχουν και χειρότερα. Ο συγγραφέας του παρακάτω αποσπάσματος, παρότι σε συντροφιά Γάλλων τοπογράφων, δίνει λανθασμένες διαστάσεις:

«Έχοντας αφήσει τα άλογά μας στη φύλαξη των υπηρετών, ανάψαμε μερικά κεριά και μπήκαμε στο σπήλαιο, που είναι πολύ μεγάλο (με επιφάνεια που αντιστοιχεί σε τετράγωνο πλευράς περίπου 60 ποδών [18 μέτρων], και περίπου 30 πόδια [9 μέτρα] ύψος)».

Πριν αναρωτηθούμε αν αναφέρεται στη γνωστή μας Σπηλιά: «Το κύριο λατομείο, που λειτουργεί σήμερα, έχει ύψος περίπου 50 ποδών [15 μέτρων]...» [American Penny Magazine and Family Newspaper, Theodore Dwight - 1845 σ. 450-1, A visit to the Marble Quarries from which Ancient Athens was Built, (Selected from Cochran's Greece)]

Για κάποιον άγνωστο σ' εμάς λόγο, όλες οι διαστάσεις είναι σε εξαιρετική σμίκρυνση, περίπου στο ένα τρίτο των πραγματικών. Τι θα υποθέσουμε; Ότι κατά την επίσκεψή του (μάλλον το 1836) ο χώρος είχε "μαζέψει"; Ή ότι απλώς η αναφορά του είναι ανακριβής; (Προφανώς, ξέχασε να μετατρέψει τα γαλλικά μέτρα των τοπογράφων σε αγγλικά πόδια. Έτσι, τα 60, 30 και 50 μέτρα έγιναν 60, 30 και 50 πόδια).

[6] Αν εμπιστεύτηκε το χάρτη της Σπηλαιολογικής  εταιρείας, τον οποίο αναδημοσιεύει στη σελίδα 18, μάλλον παρέβλεψε ότι σχεδιάστηκε δεκαετίες πριν, με μεθόδους που καλύτερα να μην αναφέρουμε. (Παρά τις λαθεμένες διαστάσεις, ο παλαιός αυτός χάρτης της 'Αννας Πετροχείλου ανακαινισμένος το 1967 από τον Κ. Μερδενισιάνο απεικονίζει χρήσιμες πληροφορίες για την προ των έργων κατάσταση της Σπηλιάς).

     

Η διαφορά που παρατηρείται στη θέση της "λίμνης" στο σχέδιο του Μ. Κορρέ, οφείλεται στην κατ' εκτίμηση τοποθέτησή της, αφού με τα έργα της Αεροπορίας είχε μπαζωθεί.

[7] Στις 5/1/05 ένας νέος ξεναγούσε μικτή παρέα 5 μεσόκοπων. Προσκολλήθηκα όπως κάνω πότε-πότε, δηλαδή ως απρόσκλητος ενοχλητικός. Αυτό δεν τον εμπόδισε να τους πει μεταξύ άλλων ότι ο ίδιος με κάποιους φίλους του άνοιξαν την τρύπα στο βάθος της Σπηλιάς. Δεδομένου ότι δεν πρέπει να ήταν ούτε 30 ετών και η τρύπα ήταν εκεί τουλάχιστον από τα τέλη του 1978, βγάλτε τα συμπεράσματά σας. Αλλά κι αυτοί, αντί να θαυμάσουν, τον ρώτησαν αφελέστατα γιατί το έκανε! (Για να μην τον αδικήσω, στο πέρασμα των χρόνων πράγματι κάποιοι διεύρυναν σιγά-σιγά το άνοιγμα στο κάτω του μέρος, αφαιρώντας χαλαρά σφηνωμένες πέτρες, ώστε να είναι ευκολότερο το πέρασμα. Ίσως, λοιπόν, να έβγαλε κι αυτός καμιά πέτρα).

Η αρχική τρύπα και η προς τα κάτω σταδιακή διεύρυνσή της.

Στις 21/4/97 άκουσα παππού να λέει στον εγγονό του ότι τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην υπόγεια πηγή είναι 40 (αντί 4!) Και 10 χρόνια αργότερα (σήμερα μάλιστα είναι 21/4/07), στις 16/4/07 ηλικιωμένος, που ξεναγούσε δύο συνομηλίκους του, επέμενε ακλόνητα στα εξής: μετά την Κατοχή τα τοιχώματα του λατομείου ήταν λεία και οι ρωγμές που βλέπουμε έγιναν αργότερα. Οι παραστάδες της εισόδου στα εκκλησάκια δεν υπήρχαν (οι ημερομηνίες του 19ου αι. δεν τον πτόησαν), και ο εσωτερικός τους χώρος ήταν πολύ μικρότερος. Μετά τα έργα (για την ακρίβεια, πριν από 18 χρόνια) μπαίνοντας στη Σπηλιά (1 μέτρο βόρεια του πρώην πέλεκυ) υπήρχαν 2 μεγάλοι σταλαγμίτες. Σημειωτέον, αυτά τα κατάφωρα λάθη τα έλεγε χωρίς να τον ρωτήσει κανείς.

[8] Όσοι την παρακολούθησαν προσεκτικά θα είδαν ότι αποτελούσε το προάγγελμα του βιβλίου Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, αφού υπήρχαν πολλά πλάνα που πέρασαν στο τελικό μοντάζ χωρίς όμως να υπάρχει χρόνος και για το σχολιασμό τους, πράγμα που έγινε μια δεκαετία μετά σε ανάλογα κεφάλαια του βιβλίου.

[9] Να εμπνευσμένος τίτλος, πραγματικά αποκαλυπτικός στην υπερβατικότητά του!

[10] Για να μην αδικούμε τον Μπαλάνο, είναι ένα λάθος που περιέργως έχουν κάνει κι άλλοι, ανεξάρτητα, και σε διαφορετικές περιόδους.

[11] Νεολογισμός Μπαλάνου (βλ. http://www.locus7.gr/ και

http://locus7.gr/old_texts/Different Eyes-Morphodiataxis.asp).

[12] Και ο Ζήσης (βλ. Τα Μυστήρια της Πεντέλης, σ. 53) κάνει λόγο για διαδρομή 40 μέτρων, δηλαδή τίποτε μπροστά στα 200 μ. που είχε υπολογίσει ο "Αμερικάνος λοχίας"! (βλ. σημ. 13, προηγούμενου κεφαλαίου), αναγκάζοντάς με να μπω μαζί του στη "λίμνη" για να ελέγξω μήπως είχε ανακαλύψει νέο πέρασμα έστω και λίγων δεκάδων μέτρων.

Όσο για μένα, τονίζω πως όλες οι διαστάσεις που αρχικά υπολόγιζα με το μάτι αποδείχτηκαν σοβαρά υποτιμημένες.

[13] Όπως υπήρχε για αρκετό καιρό εκεί ένας μεγάλος κόφτης, που κάποιοι (υπέγραψαν ως Πορτοκαλί Ταξιαρχίες) πήραν στις 6/1/80 για να κόψουν την αλυσίδα της πύλης. (17 χρόνια αργότερα ξαναβρήκα τον κόφτη!)

Πάνω, ο κόφτης ύστερα από τη 17χρονη παραμονή του στο ύπαιθρο (συν 10 χρόνια στην αποθήκη μου). Κάτω, οι 2 φωτο του κόφτη απέχουν 1 μήνα, όμως κανείς δεν τον έχει μετακινήσει. Δίπλα του στημένο το μακρύτερο "καρότο".

[14] Για μένα ήταν αρκετά δύσκολο, αφού το συνειδητοποίησα ύστερα από έξι μήνες! Και δεν ήταν η μόνη περίπτωση· συχνά γελούσα με την ανοησία των πρώτων μου εντυπώσεων.

[15] Παρόμοια περίπτωση και η ακουμπισμένη στο τοίχωμα της Σπηλιάς μεταλλική σκάλα στη φωτογραφία της σελίδας 84. Η διευκρίνιση ότι «την είδαμε μετά τη φωτογράφηση» υπαινίσσεται απροσεξία ή κάτι άλλο; Είχε 14 σκαλοπάτια με συνολικό μήκος περίπου 5 μέτρων. Ήταν μια πρόχειρη μεταλλική κατασκευή που χρησιμοποιούσαν οι πιστολαδόροι για ν' ανεβαίνουν σε πατάρια της Σπηλιάς και να κάνουν τις τρύπες για τα φουρνέλα. Μετά το πέρας αυτής της φάσης την εγκατέλειψαν πάνω στο πρανές των μπάζων ακριβώς κάτω από τον τσιμεντένιο τοίχο που στηρίζει τα εκκλησάκια. Εκεί την είχα δει το 1979. Στις 12/4/80 είδα ότι κάποιοι επισκέπτες την έστησαν στο βάθος της Σπηλιάς για ν' ανεβαίνουν στη γνωστή  τρύπα. Την 1/1/81 είδα πως την είχαν μετακινήσει στο σημείο που τη δείχνει η φωτογραφία του Μπαλάνου (3/8/81), προφανώς στην προσπάθεια να φτάσουν το πιθανό εκεί άνοιγμα. Στις 16/1/82 είδα ότι κάποιοι την έχωσαν μέχρι τη μέση στην τρύπα του βάθους και μετά λυγίζοντάς τη σε σχήμα Λ κατάφεραν να τη βάλουν ολόκληρη μέσα! Το όλο εγχείρημα πρέπει να απαίτησε ικανό κόπο και επινοητικότητα στις μανούβρες. Τώρα, γιατί ταλαιπωρήθηκαν, αφού ήδη από 5/12/81 κάποιοι είχαν βάλει μέσα στην τρύπα ξύλινη σκάλα (μάλλον φτιαγμένη ειδικά για εκεί), το ξέρουν οι ίδιοι.

Ιδού το κατόρθωμα

Εκεί έμεινε μέχρι τις 19/3/91 όταν είδα ότι κάποιοι (πιθανότατα παλιατζήδες, που εκείνες τις ημέρες έπαιρναν ό,τι μεταλλικό υπήρχε στην περιοχή) την είχαν βγάλει και την είχαν βάλει παράμερα, εκεί όπου τα 2 κομμάτια της σαρκοφάγου (~25 μ. μέσα από την είσοδο της Σπηλιάς). Αυτό το κατόρθωμα πρέπει να ήταν πολύ δυσκολότερο από την τοποθέτησή της στην τρύπα! Στις 10/4/91 την είχαν πάρει.

Πολύ, αλλά σαφώς λιγότερο, κοπίασαν και όποιοι έβαλαν στην ίδια τρύπα την ογκώδη μεταλλική σκάλα που πήραν από τη σκαλωσιά των αναστυλωτών της εκκλησίας το 2003.

Η δεύτερη μεταλλική σκάλα φωτογραφισμένη από το εσωτερικό του μικρού θαλάμου.

[16] Στα ερειπωμένα κτίρια Μουζάκη (του μεγαλύτερου τριβείου της Πεντέλης) το 1983 εγκαταστάθηκαν αθίγγανοι με πρόβατα, άλογα και γουρούνια (είχαν μαντρώσει τα τελευταία στο λατομείο Πολυχρονίου − το λ3 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ). Δέκα χρόνια αργότερα τη θέση τους πήραν λαθρομετανάστες από την Αλβανία. Και στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '90 ενέσκηψαν πολεμοχαρείς λάτρεις των paintball games, και συχνά διεξάγονταν εκεί "λυσσώδεις" μάχες.

Οδηγίες προς τους παίκτες, και στην ένθετη σακούλα με πολεμοφόδια.

Αποχώρησαν κι αυτοί, όταν το 1998 κάηκε η περιοχή, και οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν από τα συνεργεία κοπής της ξυλείας για να σταβλίσουν τα μουλάρια τους. Οι δε κληρονόμοι του Μουζάκη θέλοντας να εκποιήσουν την "περιουσία" τους την πώλησαν σε γνωστή μεγάλη εταιρεία, που σκοπεύει να την αξιοποιήσει με «οικισμό υψηλών προδιαγραφών μετά ιππικού ομίλου» (και ολίγης «θεραπείας λατομικών πληγών», βέβαια), απευθυνόμενη στην καλή λεγόμενη κοινωνία. Πράγμα που ήδη το 1979 είχε αναγγείλει και ο επιχειρηματίας που εκμεταλλευόταν τη χωματερή:

«...ανακοίνωσε ότι θα κάνει οικισμό για μεγαλοεισοδηματίες και ξένους». (Τα Νέα, 30/4/79, σ. 3)

 

Σε πρώτο πλάνο αριστερά η βίλα του Μουζάκη (τη θυμάμαι σε άριστη κατάσταση· ήδη στη φωτο μετράει σχεδόν 12 χρόνια εγκατάλειψης). Δεν είχα σκοπό να τη φωτογραφίσω, όμως το πρωί είχα δει την κρεμασμένη αλεπού, ξαναπήγα το απόγευμα με φωτογραφική μηχανή, κι απλώς τράβηξα μια πόζα για να γυρίσει το καινούργιο φιλμ. Στη μέση, πρόσφατη επανάληψη της φωτο. Δεξιά, το σύνολο των πλειστάκις λαφυραγωγημένων εγκαταστάσεων από άλλη γωνία (το βέλος δείχνει τα απομεινάρια της βίλας). Η έκταση είναι από τις πλέον αγαπημένες των δασικών πυρκαγιών: κάηκε το 1998, το 2000, το 2007 και το 2009.

[17] Ενδεικτικό του κλίματος είναι πως η εφημερίδα σε σχετική φωτογραφία έκοψε την κορυφή του βουνού (προφανώς για να μην κατηγορηθούν ότι αποκαλύπτουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις της χώρας) και στη θέση της μοντάρισαν πρόχειρα κορυφή παρακείμενου λόφου!

[προσθήκη] Και κάτι πραγματικά ωραίο: 32 χρόνια αργότερα, όταν είδα την ίδια φωτο στο ψηφιοποιημένο αρχείο Λαμπράκη (ΔΟΛ), για λίγο ένιωσα περίεργα. Η φωτο στο σκαναρισμένο φύλλο ήταν τυπωμένη χωρίς την επέμβαση!

Αριστερά, η φωτο από το φύλλο του αρχείου μου. Δεξιά, από το αρχείο ΔΟΛ.

[18] 'Αλλωστε, ορισμένες πινακίδες απευθύνονταν στο προσωπικό και στους εξουσιοδοτημένους επισκέπτες του εργοταξίου, όπως εκείνη στην πύλη που έκλεινε την είσοδο του ταφροειδούς λατομείου προς τη σήραγγα Ια (Λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) στις 28/6/80: Απαγορεύεται η είσοδος χωρίς κράνος. Κίνδυνος.

[19] Όταν δεν υπήρχε φύλαξη, στις 30/12/79 έσπασαν τα παράθυρα του κλειδωμένου παραπήγματος κι άφησαν υβριστικά σημειώματα πάνω στον πάγκο, στις 6 ή 7/1/80 παραβίασαν και την πόρτα,  και μέχρι τα τέλη Μαρτίου έκαναν κι άλλες ζημιές στο εσωτερικό, ενώ πήραν ό,τι τους φάνηκε χρήσιμο (σόμπα, πετρογκάζ, ρουχισμό, κ.λπ.).

Κατά την παρουσία του φύλακα οι αντιδράσεις του ήταν ανάλογες με την περίπτωση. Αν ο περίεργος απομακρυνόταν πειθήνια όλα τελείωναν εκεί. Όμως, ειδοποίησε την αστυνομία και συνέλαβαν τον Δ.Κ. που τριγύριζε ύποπτα (από αναρριχητικό ενδιαφέρον).

Υπήρχαν κι άλλοι που αδιαφορούσαν για τις προειδοποιήσεις, όπως ο Π.Γ. (από το τριβείο Μαλτέζου - Παυλάτου) τον οποίο άκουσα να λέει ότι ο ανώτερος αξιωματικός Β. τον απείλησε πως αν ξανάρθει για απόληψη λατύπης θα τον πυροβολήσει. Αν θυμάμαι καλά, αυτό έγινε επειδή έπαιρνε λατύπη από σημεία που δεν έπρεπε (σχεδίαζαν δρόμο εκεί), ενώ με τα τριβεία Ράικου (υποθέτω) και Περράκη (σίγουρα) είχαν συνεννοηθεί. Για τον τελευταίο βλ. Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 144, όπου δημοσιεύονται 6 σελίδες από το ημερολόγιο που κρατούσε άνθρωπος της κοινοπραξίας κατά την προπαρασκευαστική περίοδο τον Μάρτιο 1982. Στις 13/3 σημειώνεται συνάντηση Περράκη με τον υπεύθυνο Α.Δ. (Εδώ προκύπτει ένα ερώτημα για το αρχείο μου, αφού σημειώνω πως αυτή η επαφή έλαβε χώρα στις 12/3. Είτε λοιπόν έγιναν 2 συνεχείς συναντήσεις ή έγραψα λάθος την ημερομηνία).

Αλλά και στις 4/6/82 ο Περράκης είναι το πρώτο μεταξύ των θεμάτων της ημέρας.

[προσθήκη] Βέβαια, οι συναντήσεις του Περράκη με τους μηχανικούς της κοινοπραξίας δε σήμαιναν και καλύτερη πληροφόρηση. Όταν στις 8/11/10 συναντηθήκαμε τυχαία στη Σπηλιά, και κάναμε μια βόλτα μέχρι το χώρο του τριβείου, «για να θυμηθούμε τα παλιά», μου είπε πως οι Ντάβος και Αβέρωφ θα έβαζαν «πυραύλους» στη Σπηλιά, δηλαδή ό,τι ψιθυριζόταν τότε.

[20] Να μην ξεχνάμε ότι απλώς είχε περιφραχτεί προσωρινά το εργοτάξιο, και όχι κάποια απόρρητη στρατιωτική εγκατάσταση. (Οι πάσσαλοι ήταν 251, και το ανάπτυγμα περιμέτρου γύρω στα 700 μέτρα). Το εγκεκριμένο από 15/7/80 σχέδιο της κατά πολύ ευρύτερης περίφραξης της στρατιωτικής εγκατάστασης (με μόνιμη φύλαξη στη συνέχεια) δεν έφτασε ποτέ στο σημείο υλοποίησης. Έτσι, σύμφωνα με τον τοπογραφικό χάρτη, η σωζόμενη πύλη θα μεταφερόταν μετά το "Σπίτι των Νάνων" (βλ. κεφ. Αξιοσημείωτα φαινόμενα ή πλάνες;) στο δρόμο (ο 1 στη φωτο) πάνω από λατομείο Εμμ. Μοσχού (λ8 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ). Αυτή που υπήρχε στην είσοδο του ταφροειδούς λατομείου θα μεταφερόταν στο δρόμο (ο 4 στη φωτο) που έφτιαξαν το 1982 πέρα από το λατομείο με τη "λευκή λίμνη" (λ41 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ, βλ. κεφ. Αξιοσημείωτα φαινόμενα ή πλάνες;). Η ανατολική πύλη θα παρέμενε σχεδόν στην ίδια θέση (πάνω από τις σήραγγες ΙΙΙ και ΙΙ), αν και δεν ήταν σίγουροι για τα όρια της εκεί περίφραξης. Εκτεινόταν κατά πολύ, αόριστα όμως (ίσως επειδή το τριβείο Περράκη, εκμεταλλευόμενο τις παλαιές σαβούρες των λατομείων, άλλαζε διαρκώς με τα απορρίμματά του τη μορφολογία της περιοχής). Οπωσδήποτε όμως, το ελάχιστο ανάπτυγμα της τελικής περίφραξης ήταν της τάξεως των 1500 μέτρων, και θα περιλάμβανε αυτή την περιοχή (που εικονίζεται στην αεροφωτογραφία).

[21] Να (ξανα)παρατηρήσουμε πως η κάτω σειρά αγκυρώσεων δεν ολοκληρώθηκε ποτέ [βλ. εδώ, σημ. 35].

[22] Γι' αυτό δεν υπάρχει στη φωτογραφία του Βέμπου στις 29/11/79 (δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του, βλ. Το Αίνιγμα της Πεντέλης: μια ιστορία δίχως τέλος, http://www.vembos.gr/pendeli.htm). Την επανέφερα στη θέση της 5 χρόνια μετά (στις 4/8/84) και παρέμεινε εκεί επί άλλα 6 χρόνια, μέχρι δηλαδή που την πήραν μαζί με την πύλη στις 10/9/90. Την ξαναείδα στις 10/4/91 στη ρίζα του πιο κοντινού πεύκου στο βράχο με το σπηλαιώδες άνοιγμα [βλ. εδώ, σημ. 92] πριν από το "πηγάδι". Το ωραίο ήταν ότι στις 12/10/85 είχε ήδη ξεφλουδίσει το επίστρωμα της μπογιάς της κι από κάτω αποκαλύφθηκαν άλλα γράμματα παλαιότερης πινακίδας. Η αρχική λέξη είχε ακρωτηριαστεί, όταν έκοψαν μέρος της λαμαρίνας για να φτιάξουν την απαγορευτική πινακίδα. Έτσι, επί 5 χρόνια, όταν έφτανε κανείς μπροστά στην πύλη διάβαζε τη λέξη ΓΝΩΣΤΟ, αλλά όταν πρόσεχε καλύτερα διέκρινε και μισοκομμένο Α, οπότε η λέξη γινόταν ΑΓΝΩΣΤΟ! (Ίσως έγραφε κάποιο όνομα, π.χ. ΑΝ[ΑΓΝΩΣΤΟ]Υ)

Βλέπετε και το απρόσκλητο, αλλά διακριτικό, ημερήσιο orb;

'Αλλη αστεία ιστορία με πινακίδα είναι η εξής: όταν γινόταν η αναστύλωση των ναϋδρίων (2002-04) κάποιος επισκέπτης ρώτησε το συνεργείο τι κάνουν εκεί. Ένας εργάτης (προφανώς ειρωνικά, αφού ο καθένας μπορούσε να δει τι έκαναν), απάντησε ότι τα έργα ήταν της ΕΥΔΑΠ!

[βλ. http://www.esoterica.gr/forumS/topic.asp?whichpage=7&ARCHIVEVIEW=&TOPIC_ID=3453 (Stavros H, 22/4/04)

και http://www.esoterica.gr/forums/topic.asp?whichpage=7&ARCHIVEVIEW=&TOPIC_ID=2441 (Stavros H, 22/4/04)]

Η απάντηση συνδυάστηκε με το από 25ετίας ερώτημα κάποιων άλλων που είχαν δει στα τότε έργα της Αεροπορίας απαγορευτική πινακίδα από έργα της ΕΥΔΑΠ −επαναχρησιμοποιημένη, εννοείται, από προηγηθέντα έργα κάποιας εταιρείας που συμμετείχε στην κοινοπραξία−

[βλ. http://www.esoterica.gr/forums/topic.asp?whichpage=17&ARCHIVEVIEW=&TOPIC_ID=1020 (Ostria, 28/6/03)],

και η παραδοξολογία κυκλοφόρησε μέσω συζητήσεων στο διαδίκτυο, ως συνεισφορά στην αρτίωση του μυστηρίου.

(Κι εγώ είχα βρει στις 9/7/80 έγγραφο του Σαραντόπουλου για την εκμίσθωση αεροσυμπιεστή στον ΟΑΠ, αλλά ομολογώ ότι δε μου πήγε το μυαλό πως τα έργα σχετίζονταν με το αποχετευτικό δίκτυο της Αθήνας).

Όσο για την άλλη πινακίδα που ανέφερε ο Βέμπος στον Μπαλάνο: «Στην είσοδο υπήρχε μια μισοσπασμένη πινακίδα [οι εργάτες είχαν κόψει με ψαλίδι λίγη λαμαρίνα, ποιος ξέρει για ποια "πατέντα"] που έγραφε "ΕΔΑΦΟΜΗΧΑΝΙΚΗ, ΟΔΟΣ ΜΠΟΤΑΣΗ", ακολουθούσε το τηλέφωνο της εταιρείας και τα στοιχεία CR 8», (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 90, βλ. και 104, 138), πάλι  εγώ ήμουν ο δράστης. Στις 13/5/79 είδα δύο πανομοιότυπες πινακίδες αυτής της ειδικής για την έρευνα του υπεδάφους εταιρείας, πεταμένες στην εσοχή αμέσως αριστερά μόλις μπούμε στη Σπηλιά (η μόνη διαφορά ήταν πως αντί CR 8, η άλλη ανέγραφε ΚΕ 4). Οπότε, στις 17/11/79 έστησα αυτή που φωτογράφισε ο Βέμπος (12 ημέρες αργότερα) εκεί που τη βρήκε, δηλαδή στην αριστερή γωνία της χωρίς στέγη στέρνας, ώστε να την αντικρίζει όποιος φτάνει στην είσοδο της Σπηλιάς. Στις 23/12/79 την είδα ριγμένη μέσα στη στέρνα. Δε θυμάμαι πια, ούτε οι σημειώσεις μου με διαφωτίζουν, αν έβαλα αυτή ή την άλλη πινακίδα της Εδαφομηχανικής πάνω στις πέτρες μπροστά στο άνοιγμα με τις σταλακτιτικές βελόνες 21 μέτρα μετά την είσοδο της Σπηλιάς. Δεν έχω γράψει τι απέγιναν, πάντως στις 16/9/91 βρήκα πινακίδα της Εδαφομηχανικής μισοθαμμένη στα μπάζα κάτω από τον τοίχο με τις αγκυρώσεις. Όμως, ίσως ήταν άλλη, γιατί έμεινα με την εντύπωση πως έγραφε ΚΕ 7.

Να προσθέσω ότι στις 8/9/79 είχα βρει, οδηγημένο από τον αέρα και πιασμένο στο νότιο συρματόπλεγμα, στερεότυπο της ίδιας εταιρείας με σημειώσεις που αφορούσαν μία γεώτρηση, στις 22/9/79 είδα οπή γεώτρησης (στο σημείο που βρίσκεται η ουρά του βέλους σ' αυτή τη φωτο, δηλαδή πάνω από τη μελλοντική σήραγγα Ι), και στην 1/12/79 βρήκα σε ριγμένο φορτίο μπάζων τμήματα από πυρήνες γεώτρησης (καρότα) και πλαστικά σφραγισμένα κουτάκια με δείγματα πετρωμάτων μέσα. Δεν ξέρω αν όλα αυτά συνδέονται, ούτε πότε έγινε η γεωλογική έρευνα και για λογαριασμό ποιου. (Μια ένδειξη τουλάχιστον για τα δείγματα ήταν ότι στα ίδια μπάζα  υπήρχε κι ένα φύλλο της Express από τις 27/11/75).

[23] Υποθέτω πως οι εργαζόμενοι αρχικά θα αλληλοκατηγορούνταν για το χάος με τα λουκέτα.

[24] Συνήθως αυτοί άνοιγαν τρύπες στο συρματόπλεγμα, που για τον ίδιο λόγο ξανάκλεινα.

[25] Θυμάμαι ακόμη στις 10/8/1980, όταν ένα ζευγάρι (ίσως οι Φ. και Μ., αφού μήνες μετά βρήκα χάραγμα μ' αυτή την ημερομηνία), που είχε χωριστεί συνομιλώντας με walkie-talkie, μπήκε από την ανοιχτή πύλη για να την κλειδώσω κατόπιν πίσω του! Ποιος ξέρει τι είδους ιστορία διηγήθηκαν μετά. Να διευκρινίσω ότι δεν είχα πρόθεση να τους κάνω φάρσα, απλώς ύστερα από 8 ώρες (!) βαρέθηκα να περιμένω να φύγουν, και αποχωρώντας πρώτος εγώ κλείδωσα για τους προαναφερθέντες λόγους. (Ίσως να ήταν κάποιος φύλακας με τη φίλη του, και γι' αυτό δεν έφευγαν. Πάντως, ύστερα από 6 μέρες η πύλη παρέμενε κλειδωμένη, κι έτσι πήρα πίσω το λουκέτο μου).

[26] Υγροσκοπικό υλικό, που τον καιρό εκείνο το χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν τσιμέντο ταχείας πήξεως (εγκαταλείφθηκε, γιατί φθείρει το μπετόν). Στην προκειμένη περίπτωση το μείγμα είχε πρεσαριστεί (ένεμα) σε κάθε οπή των αγκυρώσεων στο χαλαρό υπέδαφος των ναϋδρίων, ώστε να "πιάσουν" τα αγκύρια.

Όσοι θέλουν περισσότερα για το θέμα των αγκυρώσεων ας διαβάσουν εδώ:

http://tunnelling.metal.ntua.gr/downloads/post-grad_files/5_c.pdf  

[27] Πρόκειται για την τρύπα που ο Μπαλάνος δεν είδε το 1981 λόγω ξεχασμένου φακού (βλ. Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 101, βλ. και στο επόμενο κεφ. Αξιοσημείωτα φαινόμενα ή πλάνες;)

[28]  Ξέχασαν ότι γραμμένη στην πινακίδα υπήρχε και η λέξη ΠΡΟΣΟΧΗ. (Απρόσμενα, η πινακίδα έμεινε στη θέση της μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου 1980).

 

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ