ΛΑΤΟΜΟΙ ΚΑΙ ΑΣΤΥΝΟΜΟΙ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Λαθρολατόμοι στην Πεντέλη και αστυνομία

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

"ΜΠΑΖΩΘΗΤΩ" Η ΠΕΝΤΕΛΗ!

Ως ένα από τα εθνικά μας ιδιόμορφα πάθη έχει αναδειχθεί ο ακατάσχετος γογγυσμός περί παντός τελουμένου ή μη υπό τον ήλιον. Επομένως, απαραίτητη η διάκριση μεταξύ αυτής της αδήριτης ροπής και των ενστάσεων που προέρχονται από την ολόπλευρη γνώση ενός θέματος. Ο καθένας μας μπορεί να γνωρίζει μόνο τα σχετικά με το στενό του περιβάλλον, όσο για την ολική εικόνα του της πραγματικότητας βρίσκεται στο έλεος της παρεχόμενης ενημέρωσης, της επί τούτου επιλεγμένης και ελεγχόμενης. Χρέος λοιπόν η κοινοποίηση πληροφοριών που αφορούν το δημόσιο συμφέρον και συγχρόνως καταδεικνύουν τον απειλητικό για το εγγύς και απώτερο μέλλον μας ημαρτημένο τρόπο σκέψης.

Το υφιστάμενο κύριο αισθητικό πρόβλημα της Πεντέλης είναι οι ορατοί πανταχόθεν τεράστιοι σωροί των απορριμμάτων, τα εξάρματα δηλαδή, και όχι τα σκάμματα. Διότι τα σκάμματα −πλην ελαχίστων− αφενός θυμίζουν φυσικούς σχηματισμούς και αφετέρου ενσωματώνονται γρήγορα στο τοπίο, επειδή η βλάστηση επανέρχεται αμέσως, αφού αυτά συλλέγουν τα νερά της βροχής που φέρνουν και αποθέτουν γόνιμο χώμα και σπόρους. Οι σωροί όμως, που κατά κανόνα καλύπτουν φυσικές επιφάνειες, είναι αναμφισβήτητα τεχνητά κατασκευάσματα, δε μοιάζουν με κανένα δημιούργημα της φύσης, αλλοιώνουν βάναυσα το βουνό και δεν αντιμετωπίζονται παρά μόνο με την απομάκρυνσή τους. Βέβαια, κανονικά δεν έπρεπε καν να βρίσκονται εκεί, αλλά όταν η ορθολογικά προγραμματισμένη μέθοδος εξόρυξης αποδίδει στο εμπόριο σε ογκομάρμαρα τυπικών διαστάσεων μόλις το 10-15% της συνολικής εκσκαφής, μπορούμε να φανταστούμε τον όγκο των απορριμμάτων της αλόγιστης λατόμησης.

Στη συνέχεια, παρά τις πολλές ολοκληρωμένες μελέτες και τις προτάσεις ανθρώπων που γνώριζαν και νοιάζονταν, δεν έγινε τίποτε επί ένα τέταρτο του αιώνα. Δεν έφταιξαν μόνο οι γνωστές αγκυλώσεις της δημόσιας διοίκησης ούτε η έλλειψη διαθέσιμων κονδυλίων· υπήρχε και σκοπιμότητα. Τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ήταν σε διαρκή διαφωνία με το υπουργείο Βιομηχανίας, το οποίο έδινε ελπίδες στους ενδιαφερόμενους προτείνοντας χορήγηση νέων αδειών για υπόγεια εκμετάλλευση. Κι αυτό γιατί τα έργα στη Σπηλιά σύντομα ματαιώθηκαν, άρα εξέλιπε και ο βασικός λόγος που είχε επιβάλει την παύση των λατομικών εργασιών (τουλάχιστον στην περιοχή της). Είναι ευνόητο λοιπόν ότι οποιεσδήποτε επεμβάσεις αποκατάστασης θα δημιουργούσαν μεγάλα κωλύματα στην ενδεχόμενη επαναλειτουργία των λατομείων.

Σαν να μην έφτανε αυτή η μετέωρη κατάσταση, προστέθηκαν νέα δεινά. Σε επίδειξη τακτικής «πονάει μάτι κόβει κεφάλι», έκλεισαν και τα επιτόπου σπαστηροτριβεία (Μουζάκη, Σφακιανάκη [πρώην Λυκογιάννη], Ράικου, Μαλτέζου, Περράκη, Ελλ. Μαρμάρων [Διομήδης], Παρθενών [πρώην Ρήγα], και τουλάχιστον άλλα τρία που δε θυμάμαι τα ονόματα των ιδιοκτητών [το ένα στην Πολιτεία, του Γκοβέση νομίζω]), που όσο και οχληρή να ήταν η λειτουργία τους για τους περιοίκους, και παρά τις συχνές παρασπονδίες, το καλό που θα έκαναν στην περιοχή μακροπρόθεσμα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο.

Πάνω, το λατομείο Μοσχού (λ7 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) όπως είχε εγκαταλειφθεί (με το βέλος εκσκαφέας του Ράικου που ξεκίνησε εργασίες μόλις 2 εβδομάδες πριν τη φωτο). Κάτω, μετά την απόληψη των στείρων. Οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν, αφού το τριβείο Ράικου έκλεισε. Και αντί να εγκατασταθεί η βλάστηση, ξεκίνησαν οι παράνομες εξορύξεις και οι συναφείς δραστηριότητες (μπάζα, σκουπίδια).

Αντί λοιπόν να δοθεί σε ιδιώτες −δωρεάν, για να μην πούμε με αποζημίωση− η εκμετάλλευση των παλαιών λατυπών (του 19ου αι. και του πρώτου μισού του 20ού), καθώς και των νεότερων άχρηστων όγκων (ξοφάρια), οπότε σε μερικές δεκαετίες θα είχαν απομακρυνθεί οι γιγάντιοι σωροί και θα είχε αποκατασταθεί το ανάγλυφο του βουνού, περιμέναμε αδρανώντας ως την ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων που οδήγησε στην εσπευσμένη προσπάθεια για ψιμυθίωση της σπαραγμένης αττικής γης. Διότι ο Οργανισμός Αθήνα 2004 ήθελε το ευπρόσωπον του τόπου ενώ οι κοινοπραξίες, που ενόψει της Ολυμπιάδας ξεκίνησαν πλήθος μεγάλων έργων, επιζητούσαν το μέγιστο κέρδος. Ένα από τα προβλήματα των τελευταίων ήταν η διαχείριση εκατομμυρίων κυβικών μέτρων χώματος από τις εκσκαφές, ειδικά της Αττικής Οδού. Και το νεοελληνικό δαιμόνιο μεγαλούργησε πάλι: αυτό που μέχρι πρότινος ήταν επιβλαβές κι ως εκ τούτου απαγορευμένο, το να ρίχνει δηλαδή κάποιος μπάζα στα λατομεία, ακόμη και σ' εκείνα που ανήκαν σε ιδιώτες,[38] και οι παραβάτες είχαν αντιμετωπιστεί με κατασχέσεις φορτηγών, βαφτίστηκε ευεργετικό και ονομάστηκε «αποκατάσταση λατομείων Πεντελικού». Πρόκειται για κουκούλωμα −κυριολεκτικά− του προβλήματος κάτω απ' την πίεση του χρόνου.[39] Γνωστή η συνταγή, και δε χρειάζεται κάποιος να είναι προφήτης για να προβλέψει ότι σε δέκα είκοσι χρόνια οι επίγονοι των σημερινών υπευθύνων θα χαρακτηρίζουν τις επιλογές των προκατόχων τους ως ατυχείς και τις επεμβάσεις ως καταστροφικές.

Παρά το −έστω− καλοπροαίρετο των θελκτικών εξαγγελιών, τα κριτήρια που εφαρμόστηκαν ήταν τα της εργολαβικής εταιρείας: εύκολη προσπέλαση και λίγα χιλιόμετρα. Γι' αυτό αναθεωρήθηκε πολλές φορές η εκτίμηση που έκρινε ένα λατομείο κορεσμένο και τα φορτηγά επανέρχονταν πάλι και πάλι. Έτσι, έπειτα από δύο και πλέον χρόνια εργασιών, "αποκαταστάθηκαν" μόνο τα λατομεία που βρίσκονται εκατέρωθεν του ασφαλτοστρωμένου δρόμου που οδηγεί στην κορυφή.[40] Αυτό σημαίνει την υπερπλήρωσή τους με κοκκινόχωμα και ακόλουθη δενδροφύτευση. Αν η κάλυψη περιοριζόταν σε στρώμα χώματος 50 εκατοστών δε θα υπήρχαν αντιρρήσεις· όμως το ύψος της φθάνει σε ορισμένες θέσεις, λόγω της κατά βαθμίδες μεθόδου, τα 20 μέτρα! Είναι τόσο κοντόφθαλμη η πολιτική αυτή ώστε αγνοεί το γεγονός ότι το χώμα που ανεβάζουν στην Πεντέλη χρειάστηκε εκατομμύρια χρόνια αποσάθρωσης του βουνού για να κατεβεί στο λεκανοπέδιο, ενώ τώρα θα κατηφορίσει και πάλι σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα!

Αυτά τα τρία λατομεία δέχτηκαν τον μεγαλύτερο όγκο των μπάζων. Αριστερά του Μαλτέζου, στη μέση έχει ξεχαστεί το όνομα του αρχικού εκμεταλλευτή (κατά την προπολεμική περίοδο), κι έτσι το είπαν 3Α (το ειδικό αμμοχάλικο που προηγείται της ασφαλτόστρωσης), ενώ δεξιά είναι του Ράικου.

Ακολούθως στράφηκαν σε γραφικά λατομεία εγκαταλειμμένα από 70 χρόνια και πάνω, που είχαν την ατυχία να βρίσκονται στις βολικές τοποθεσίες δεξιά του επίσης ασφαλτόστρωτου δρόμου προς τη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Η κατάχωσή τους περίττευε, αφού τα μικρών διαστάσεων μέτωπά τους είχαν οξειδωθεί, ώστε δε διακρίνονταν από τους φυσικούς βραχώδεις σχηματισμούς, και περιβάλλονταν από δάσος [41] είτε από καμένο δάσος σε φάση αναγέννησης. Αλλά, πέραν τούτου, γιατί τα αρχαία λατομεία πρέπει να διασωθούν και τα νεότερα να εξαφανιστούν; Μήπως και τα αρχαία κάποτε δεν ήταν νέα; Και τα σύγχρονα σε δυο τρεις αιώνες δε θα χαρακτηρίζονται αρχαία του 20ού αιώνα; (Δείτε εδώ από την ίδια την εταιρεία όλες τις τοποθεσίες, εκτός από του Ράικου).

Το μπάζωμα των μικρών λατομείων στο δρόμο προς την αυθαίρετη Μονή.

Οι δε βλέψεις τους για τη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς αναδασωτέες εκτάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τα λατομεία −απλώς, επαναλαμβάνουμε, διευκολύνονταν τα δρομολόγια− και προς ήδη βαριά επιχωματωμένες παλαιόθεν περιοχές. Για να αποφευχθούν οι σκόπελοι πιθανών ενστάσεων, ακολουθήθηκε στρατηγική με δόση κουτοπονηριάς: ελλιπέστατη και παραπειστική ενημέρωση με επικέντρωση στο −υποτιθέμενο− κοινωφελές· σκόπιμη παραπλάνηση, όταν π.χ. υποστηρίζουν πως οι κατέχοντες μονάδες παραγωγής αδρανών υλικών δεν ενδιαφέρονται για την απόληψη της λατύπης και των όγκων, ενώ η αλήθεια είναι πως εκείνοι ορέγονται το πολύτιμο υλικό και είναι πρόθυμοι να διαγωνιστούν για να το αποκτήσουν· αιτήσεις για τυπικές αυτοψίες από την αρχαιολογική υπηρεσία σε θέσεις που είναι πασίδηλο πως ουδέποτε υπήρξε ανθρώπινη δραστηριότητα, κι επομένως παρουσίαση εκ του ασφαλούς θετικών πορισμάτων, ότι δηλαδή από αρχαιολογικής απόψεως έχουν το ελεύθερο· αναγόρευση του ζητήματος σε γόρδιο δεσμό που δε λύνεται αλλά κόβεται, τακτική δηλαδή αποφυγής εμποδίων με ακαριαίες αντικανονικές παρακάμψεις, και ως έσχατη γραμμή άμυνας η επίκληση της θυσίας του ελάσσονος χάριν του μείζονος. Θα περίμενε κανείς υπό τη συντονιστική εποπτεία του γραφείου του πρωθυπουργού να υπήρχε καλύτερη συνεννόηση μεταξύ των υπηρεσιών και διαρκής επίβλεψη των εργολαβιών. Όμως ο χρόνος λιγόστευε, οι απαιτήσεις για άμεσα αποτελέσματα συνεχείς. 'Αλλοι λοιπόν έκαναν ότι δεν καταλαβαίνουν, άλλοι ότι δε βλέπουν. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι δεν αρκούν οι καλές προθέσεις ούτε οι άρτιες τεχνικές γνώσεις· ο καθοριστικός παράγοντας είναι η βαθιά αντίληψη της πραγματικότητας σε συνάρτηση με αντίστοιχο επίπεδο ήθους.[42]

Ώστε με την προϊούσα εξαχρείωση του ήθους μας η προ μισού αιώνα έκκληση του καθηγητή Πικιώνη «Σωθήτω η Πεντέλη» εξισώνεται με το «Μπαζωθήτω η Πεντέλη»! Πιθανώς η κατάσταση που θα προκύψει να είναι σε γενικές γραμμές προτιμότερη από την υφιστάμενη, αλλά μέχρι πότε θα ανακηρύσσεται το μη χείρον ως βέλτιστον; Το μέχρι χθες καταστροφικό παράνομο μπάζωμα μετατρέπεται σε ευλογία μόνο με τη διεξαγωγή του κάτω από υποτυπώδη έλεγχο; Και όχι μόνον αυτό· επειδή τα σχετιζόμενα με την Ολυμπιάδα έργα ήταν εκτεταμένα, και μεγάλο μέρος των προϊόντων από τις εκσκαφές τους απορροφήθηκαν από τα κατά τόπους παρακείμενα λατομεία της Αττικής (από Μερέντα μέχρι Πάρνηθα), το χώμα που ρίχτηκε στην Πεντέλη δεν ήταν αρκετό. Έτσι, ολισθαίνουν προς τη σκέψη να κληθούν οι μέχρι σήμερα διωκόμενοι ιδιώτες να ενταχθούν στο σχέδιο καλλωπισμού της.[43] Οι επιφυλάξεις είναι δικαιολογημένες, αφού, ως γνωστόν, τίποτε το μονιμότερον του προσωρινού. Έχουμε λοιπόν δικαίωμα να ζητήσουμε το όντως βέλτιστον, διότι οι συνήθεις εμβαλωματικές λύσεις οδηγούν σε νέα προβλήματα και τετελεσμένα. Η δεδομένη απροθυμία των εργολάβων να ασχοληθούν με τους απομακρυσμένους αντιαισθητικούς λιθοσωρούς ακύρωσε τις επιδιώξεις του Οργανισμού Αθήνα 2004, αλλά αυτό δεν είναι το χειρότερο· αν πιεστούν και τους επιχωματώσουν, μαζί μ' αυτούς θα θαφτούν οι ελπίδες για την απομάκρυνσή τους. Οι λοφίσκοι θα παραμείνουν ως αιώνιο όνειδος της νεοελληνικής μας νοοτροπίας.

Ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος έμεινε έξω από αυτή την αποκατάσταση. Το γιατί είναι δικαίως αμφιλεγόμενο: λόγω του χαρακτηρισμού του και μόνο ή επειδή κρίθηκε απρόσφορος από τους εργολάβους, αφού απέχει αρκετά του βατού οδικού άξονα; Όμως, όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, φτάνει η ώρα και για έργα ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος έχει πληγεί βαρύτερα λόγω της εντός των ορίων του ύπαρξης της καλύτερης ποιότητας μαρμάρου. Ελπίζω ο τελικός σχεδιασμός −και ιδίως η εκτέλεσή του− να είναι ορθολογικός και μακρόπνοος, με γνώμονα το γενικό όφελος και όχι την πρόσκαιρη ικανοποίηση μικροσυμφερόντων. 'Αλλωστε στη βόρεια πλευρά του Πεντελικού (θέση Αλούλα) υπάρχει το καλό παράδειγμα: η καλαίσθητη μετατροπή των εκεί παλαιών λατομείων (πρώτο τέταρτο 20ού αι.) σε ενιαίο χώρο έκθεσης λατομικής τέχνης με παρεμβάσεις που δεν έβλαψαν αλλά ανέδειξαν το τοπίο σε σπάνιο αξιοθέατο.

Στην πρώτη φωτο, η πάνω Αλούλα από ψηλά. Στη δεύτερη αριστερά, η αρχή της πέτρινης σκάλας (140 σκαλοπάτια) που οδηγεί στα διαδοχικά επίπεδα, και δεξιά, το αναμνηστικό ανάγλυφο. Στην τρίτη, η ράμπα καταγωγής (κατρακύλα). Παρεμπιπτόντως, οι όγκοι κατέβαιναν πάνω σε σιδηροτροχιές (τέταρτη φωτο, ανάλογο σύστημα στην Καράρα τη δεκαετία 1930).

(βλ. http://www.forest.gr/ylh/sites/default/files/ylh/attachments/aloula.pdf)

Κάποιοι θα πουν: «Είναι τόσα τα προβλήματά μας, τα νταμάρια θα κοιτάξουμε;» Όμως, έστω υποκειμενικά αξιολογημένα, όπως στα μικρά έτσι και στα μεγάλα. Τα προβλήματα μπορεί να φαίνονται ανόμοια, όμως είναι εκδηλώσεις της ίδιας νοοτροπίας. Το να προσβλέπουμε στην προσωπική μας ευημερία αξιώνοντας να στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια, αν δεν είναι κακόβουλο, είναι τουλάχιστον παιδαριώδες.

ΚΙ ΑΛΛΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ

Κανονικά, δε θα έπρεπε να επεκταθούμε σε τόσα οικολογικά και περιβαλλοντολογικά θέματα [44] γιατί, αν και ζωτικότατα, δεν έχουν συνεισφέρει όλα στη μυθολογία. Όμως, αυτό δεν αποκλείεται να συμβεί στο άμεσο μέλλον. Ήδη υπάρχουν διαμάχες στο διαδίκτυο για το αν είχε ποτέ δάσος η Πεντέλη (!) −π.χ. βλ. (ΑΙΑΝΤΑΣ 27/2/04, 2/3/04):

http://www.esoterica.gr/forums/topic.asp?TOPIC_ID=3453)− και φαντάζομαι ότι θεωρίες του τύπου "για να αποφεύγουν τα δέντρα το βουνό, κάποια μυστηριώδης αιτία θα υπάρχει" βρίσκονται στα σκαριά.

Προσβλέποντας, λοιπόν, στο αύριο πρέπει οπωσδήποτε να πούμε ορισμένα πράγματα, αφού σύντομα δε θα ζει κανείς που να θυμάται το πρόσφατο δάσος της Πεντέλης και οι ερευνητές θα πρέπει να ανατρέξουν στη βιβλιογραφία για να στηρίξουν τις απόψεις τους.

Αν θέλουμε να δούμε τη μελλοντική εικόνα της Πεντέλης (και της Αττικής γενικότερα), δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε τις σημερινές Κυκλάδες. Η γεωλογική σύσταση είναι η αυτή (αττικοκυκλαδική μάζα), όμως τα νησιά γεωγραφικώς περιορισμένα προηγούνται κατά πολύ στη διαδικασία αποδάσωσης. Ο φόβος ότι αυτή θα εξελιχθεί σε ερημοποίηση είναι δικαιολογημένος, όμως το φαινόμενο (όπως και της ανησυχίας) δεν είναι καινούργιο. Ήδη ο Πλάτων τον 4ο αι. π.Χ. γράφει τα ίδια, δηλαδή ότι στις ημέρες του ενώ τα βουνά της Αττικής παρείχαν τροφή μόνο για μέλισσες (άρα καλύπτονταν κυρίως από φρύγανα), όχι πολύ παλαιότερα είχαν άφθονα δάση με τόσο ψηλά δένδρα που δείγματα των τεράστιων κορμών τους μπορούσαν ακόμη να ιδωθούν στις στέγες μεγάλων κτιρίων (βλ. Κριτίας, 111c). Έχουμε, λοιπόν κάποια εναλλαγή καταστάσεων στο χρόνο [βλ. εδώ, σημ. 8], άλλοτε κυκλική άλλοτε σπειροειδή, όμως όλα κάποτε έχουν και το οριστικό τέλος τους.

Οι φυσιολάτρες στα τέλη του 19ου αι. μιλούν για πολλά νερά και μικτά δάση κυρίως από πλατάνια, λεύκες και πεύκα στην Πεντέλη. Δείγμα αυτής της (απίστευτης σήμερα) πραγματικότητας υπάρχει στο Βαγιάτι.[45]

Στην πρώτη φωτο ό,τι απέμεινε από τις παλαιές κατασκηνώσεις της Αρχιεπισκοπής. Τα σκουριασμένα τολ −(τραπεζαρίες, και αργότερα πρόσκαιρες εγκαταστάσεις πυροπροστασίας της ΕΠΟΙΖΩ, βλ. ΤΑ ΝΕΑ, 13/7/87, σ. 32) δίνουν τροφή σε θεωρίες για μυστική στρατιωτική βάση (!), αποτελούν χώρο για rave party και προσφέρουν καταφύγιο σε άστεγους. Στη δεύτερη, ένας από τους τεράστιους πλάτανους, κάτω από τις ρίζες του οποίου περνάει το νερό. Στην τρίτη, μικρός καταρράκτης. Στην τέταρτη, ένας από τους αμέτρητους δασικούς δρόμους (υπεύθυνος για τον καταρράκτη), που αν και αποτελούν πραγματική καταστροφή για τα βουνά μας, διαρκώς «δεν επαρκούν και πρέπει να κοπούν περισσότεροι».

Αλλά και στη βορινή πλευρά της κορυφής έχει αναγεννηθεί τμήμα μικτού δάσους ποικίλων δέντρων (κυρίως αριές και οστριές), όπου τα πεύκα είναι η μειονότητα, δείγμα του παρελθόντος. Γιατί με τις ανεπαίσθητες αλλαγές των καιρικών συνθηκών, με το λιγόστεμα των επιφανειακών υδάτων (σ' αυτό έχουν μερίδιο και τα λατομεία), με τις αναπόφευκτες πυρκαγιές, με τη βόσκηση, κατάντησαν να απομείνουν μόνο τα ανθεκτικότερα πεύκα, πράγμα καθόλου ευκαταφρόνητο. Όμως, σήμανε η ώρα και γι' αυτά.

«Εκείνο, όμως, που κυριολεκτικά με ενθουσίασε ήταν το δάσος. Το ατέλειωτο δάσος από πεύκα. Πεύκα γερά, όμορφα, σε μια τεράστια έκταση χιλιάδων στρεμμάτων. Πεύκα που, ευτυχώς, έχουν μείνει όρθια. Αλλά είναι και στο χέρι κάθε εμπρηστή να τα ρίξει κάτω...» (Λευτέρης Παπαδόπουλος, ΤΑ ΝΕΑ, 8/6/81)

Δεν πρόλαβε να γράψει την επιφυλλίδα και σε δύο μήνες η πρώτη από τις πρόσφατες τεράστιες πυρκαγιές ήταν γεγονός. Τέτοιες καταστροφές είχαν γίνει και στο παρελθόν (π.χ. κατά τη γερμανική κατοχή η Πεντέλη καιγόταν επί μια εβδομάδα, μέχρι που η πυρκαγιά έσβησε μόνη της − δηλαδή, ακριβώς όπως γίνεται και σήμερα), όμως το δάσος ξανακάλυπτε το βουνό − έστω και φτωχότερο σε σύνθεση. Τώρα υπάρχει ένας νέος μάλλον καθοριστικός παράγων, πέρα από τις καιρικές συνθήκες (τάση για άνοδο της μέσης θερμοκρασίας κι ελάττωση βροχοπτώσεων): δε χρειάζεται σε κανέναν το δάσος!

Όσο υπήρχε οικονομικό ενδιαφέρον για τη διατήρηση του δάσους λόγω των προϊόντων του (ρετσίνι, καυσόξυλα, κάρβουνα), αλλά και συναφών δραστηριοτήτων (π.χ. ασβεστοκάμινα), δεν καταστρεφόταν. Ζούσε κόσμος από αυτό και μέσα σ' αυτό.

Κάθε λίγα χρόνια η Μονή μίσθωνε το δάσος για ρητινοσυλλογή (βλ. Αθηναϊκά Νέα, 16/5/42, σ. 2, Το Βήμα, 6/4/63, σ. 3). Αριστερά, κάποτε κάθε πεύκο είχε καρφωμένο στον κορμό του το ειδικό δοχείο του ρητινοσυλλέκτη. (Τότε, δε μου άρεσε αυτό το θέαμα, όμως ακολούθησαν τα τρισχειρότερα).

Στη μέση, το δοχείο ακολούθησε τη μοίρα του πεύκου. Δεξιά, ένα από το πλήθος των ασβεστοκάμινων.

Όταν αυτές οι δραστηριότητες έλαβαν τέλος ως αναχρονιστικές, ακολούθησαν οι μεγάλες πυρκαγιές (1978, 1981, 1982, 1995, 1998, 2000, 2005, 2007, 2009), αφού τα οικονομικά συμφέροντα μετατοπίστηκαν στην οικοπεδοποίηση των εκτάσεων.[46] Χαρακτηριστικές είναι οι πινακίδες που εμφανίζονται μετά τις φωτιές: κληρονόμοι του δείνα, οικοδομικός συνεταιρισμός τάδε, κ.λπ.

Οι αυστηροί νόμοι προστασίας των δασών κατά τη βαυαροκρατία οδήγησαν σε ανάλογα φαινόμενα:

«Οι Έλληνες καίνε τα δέντρα ως μη επικερδή και μετατρέπουν τη γη σε βοσκοτόπια. Έχουμε δει πολλά τετραγωνικά μίλια δάσους να καίγονται στο Πεντελικό· και όταν εκφράσαμε τη λύπη μας σε ένα Έλληνα υπουργό, αυτός ανασήκωσε τους ώμους και είπε: "Να, κύριε, πώς οι Βαυαροί δασονόμοι φροντίζουν τα δάση"». (The bankruptcy of the Greek Kingdom, Blackwood's Edinburgh Magazine, volume 54, No. 335, September 1843)

Ακόμη χειρότερα, σήμερα στη μαζική συνείδηση το δάσος δεν έχει πια ουσιαστικό λόγο ύπαρξης.[47] Διότι εμπρηστές απρόσεκτοι, ψυχασθενείς, οικοπεδοφάγοι, "ξενοκίνητοι δολιοφθορείς", και όποιοι άλλοι,[48] πάντοτε υπήρχαν, αλλά και το δάσος επιζούσε. Τώρα, παρά τις συνεχείς αναδασώσεις, την ώρα που τα λίγα ενήλικα πεύκα που απέμειναν ξεραίνονται ένα ένα από τις αρρώστιες χωρίς την ελάχιστη μέριμνα, δε φαίνεται καμία ελπίδα. Το δάσος είναι εκτός εποχής, και το ποτάμι δε γυρίζει πίσω.[49]

Ένα παράδειγμα εκπτώσεως: οι εκτεταμένες αναδασώσεις που έγιναν στην Πεντέλη το 1978 (από τη δυτική ράχη των Αγίων Ασωμάτων μέχρι την Πίριζα, την Πουρνάρα και το Βαγιάτι) περιφράχτηκαν σχολαστικά με αγκαθωτό σύρμα, ώστε να προφυλαχθούν τα δενδρύλλια από τα γίδια.

Ύστερα από τόσες πυρκαγιές, παιδεύτηκα πολύ να βρω αυτά τα λίγα μέτρα της περίφραξης ως διασωθέν δείγμα. Στην ένθετη μερικοί από αυτούς τους πασσάλους πριν τοποθετηθούν το 1978.

Πέρασαν δύο δεκαετίες και στις νέες αναδασώσεις δε λήφθηκε κανένα ανάλογο μέτρο, ίσως με το σκεπτικό πως αφού «απαγορεύεται η βόσκηση, δεν υπάρχει λόγος για φράχτες». Φυσικά, όσοι γιδάρηδες παραβιάζουν την απαγόρευση δεν ενοχλούνται από κανέναν.[50] Και όχι μόνο γιατί ο ένας είναι «ξάδερφος του προέδρου» κι ο άλλος δεν ξέρω ποιανού, αλλά επειδή οι πάντες αδιαφορούν για τα πάντα,[51] αρκεί να μην απειλείται ό,τι ασήμαντο θεωρούν ως προσωπικό τους συμφέρον. ('Αλλωστε, οι αλλεπάλληλες αναδασώσεις και τα ποτίσματα κάνουν το χρήμα να κινείται).

Γίδια στα νταμάρια, γίδια στις παρυφές των οικισμών, γίδια στα καμένα, γίδια παντού. Στα τόσα χρόνια που ανεβαίνω στην Πεντέλη, πρώτη φορά γίνεται τέτοιος χαλασμός. Οφείλεται στην επέκταση του χώρου βόσκησης, αφού με την εξαφάνιση του πευκοδάσους δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθούν φυτά που τρώνε τα γίδια, αλλά και στην παραλυσία κάθε ελεγκτικού κρατικού μηχανισμού. Έτσι, ξεφυτρώνουν και καινούργιες στάνες. (βλ. εδώ, από την ιστοσελίδα http://www.cyclist-friends.gr/showthread.php?t=3386 , stavpal, 4/8/07)

Αν η πλειονότητα των ανθρώπων δεν είναι σε αντίστοιχο επίπεδο ώστε να καταστεί έκαστος συνειδητός φύλακας των όσων του αναλογούν, από ποιους περιμένουμε να μας σώσουν;

Ανεβαίνοντας από τη λεωφόρο Πεντέλης φτάνουμε στα φανάρια που στρίβουμε για Νέα Πεντέλη. Εκεί, στη γωνία Ελ. Βενιζέλου - Αλ. Παναγούλη είναι χτισμένο το Λύκειο της Νέας Πεντέλης. Μέχρι τις 2/8/82 [52] αυτό το οικοδομικό τετράγωνο ήταν ένα περιφραγμένο κομμάτι του πυκνού πευκοδάσους. Τότε κάηκε κατά τη μεγάλη πυρκαγιά και −τι να κάνουμε− δόθηκε η άδεια να ανεγερθεί το κτίριο που τόσο είχε ανάγκη η περιοχή. Παράξενη συγκυρία: όχι μόνο δεν κάηκε κανένα πεύκο εκτός περιφράγματος, αλλά και μέσα στο οικόπεδο η φωτιά διάλεξε να κάψει μόνο την απαραίτητη έκταση για την οικοδομή και άφησε ανέγγιχτα τα πεύκα προς το νοτιοανατολικό τμήμα. (Αυτά τα πεύκα έπεσαν τον Ιούνιο 2003 για να χτιστεί κλειστό γυμναστήριο). Θα πείτε: φωτιά είναι αυτή, ό,τι θέλει καίει. Σωστά· μόνο που το πλησιέστερο σημείο της πυρκαγιάς πάνω στο βουνό απείχε χιλιόμετρα! Βγάλτε τα συμπεράσματά σας. Πρόκειται για παγκόσμιο αιώνια ακατάρριπτο ρεκόρ εκτίναξης φλεγόμενης κουκουνάρας! Ή μήπως την ώρα που καταστρεφόταν το βουνό κάποιοι είχαν την απαιτούμενη ψυχραιμία να ενεργήσουν ακαριαία, και μέσα στην αναμπουμπούλα «ας πάει και το παλιάμπελο»;

Το γυμναστήριο και στο βάθος μέρος του σχολικού συγκροτήματος.

Όταν έχουμε αυτουργία, συνεργία, συνένοχη σιωπή, κ.λπ. πολιτών, συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, οργανισμού σχολικών κτιρίων, τοπικής αυτοδιοίκησης, δασαρχείου, αστυνομίας και δεν ξέρω πόσων υπουργείων, πώς μπορούμε να κατηγορήσουμε τον κάθε επαγγελματία ή ερασιτέχνη εμπρηστή που μιμείται το παράδειγμα των φορέων; Ακόμη και το αξιόποινο δεν είναι το ίδιο: αναμενόμενο είναι ο λύκος να τρώει τα πρόβατα· αν όμως τα τρώει ο σκύλος που βάλαμε να τα φυλάει είναι πολύ βαρύτερο.

Αυτά συνέβησαν και συμβαίνουν στο πολύπαθο βουνό. Ποιος ξέρει, τελικά, ποια θα είναι η χαριστική βολή. Βέβαια, το πιθανότερο είναι πως αργά ή γρήγορα θα 'ρθει μέρα που θα φαίνεται πάλι φυσικό να ξεκοιλιάσουν την Πεντέλη.[53] Κι επειδή εδώ είναι Ελλάδα, δεν είναι παίξε-γέλασε, θα έχουμε τα ίδια και χειρότερα. Και όπως πολιορκείται από την οικιστική επέκταση δεν αποκλείεται να δούμε βίλες ακόμη και στην κορυφή.[54] Όμως, κάποτε ο χρόνος θα τα εξαφανίσει όλα. Όταν λέμε ότι κάτι είναι αιώνιο, είναι σχήμα λόγου· ούτε τα βουνά δεν είναι παντοτινά, πόσο μάλλον τα ανθρώπινα έργα.

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

[38] Όταν το 1977 έκλεισαν τα λατομεία, η έκταση των τριβείων Μουζάκη (λ1, λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ) μετατράπηκε σε χωματερή. Σε λίγα χρόνια έγινε το ίδιο και στα τριβεία Ράικου, όπως και σε έκταση του βουνού ανάμεσα στις 2 αυτές θέσεις. Απαγορεύτηκαν όμως όλες για περιβαλλοντικούς λόγους.

[39] Αγανακτισμένος, ζήτησα να περιληφθεί στην έκθεση της αυτοψίας για τις νέες θέσεις που ζητούσε η Αττική Οδός [βλ. εδώ, σημ.47] η "μεγαλοφυής" πρότασή μου (σύμφωνη όμως με το εν γένει πνεύμα): να βαφτούν με πράσινο χρώμα οι λευκοί σωροί και να τελειώνουμε! Ούτε λογύδρια για αποκαταστάσεις ούτε αναδασώσεις ούτε τίποτε. Δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη, με αποτέλεσμα οι ασπρίλες να παραμείνουν ασπρίλες και τα μπάζα να ριχτούν ούτως ή άλλως. (Οι εργασίες επιχωμάτωσης ξεκίνησαν στις αρχές Ιουλίου 1999).

(Όπως διαπίστωσα εκ των υστέρων, κι άλλοι προ εμού είχαν "προτείνει" το πράσινο χρώμα, βλ. επιφυλλίδα Ν. Σ. Μάργαρη, Το Βήμα, 29/7/84, σ. 34).

[40] Κατά σύμπτωση τα λατομεία αυτά δεν είχαν ενδιαφέρον για τους λαθρολατόμους, αφού ήταν λατομεία αδρανών υλικών και όχι ογκομαρμάρων (με την εξαίρεση των λατομείων Παπαπέτρου, Ματσάγγου, κ.λπ., όμως η πολυσύχναστη θέση τους τα έκανε απρόσφορα για παράνομες εργασίες).

[41] Μετά τον εμπρησμό στις 16/8/07, όχι πια!

Αριστερά, άποψη της πυρκαγιάς, όταν ακόμη είχε μια κατεύθυνση. Στη συνέχεια πήγε προς όλες τις κατευθύνσεις, επιτυγχάνοντας αναπάντεχα άλματα. Διότι, σε αντίθεση με άλλα βουνά, στην Πεντέλη ποτέ τα εναέρια μέσα δεν μπόρεσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Κοιτάξτε δεξιά σε τι ύψος αδειάζει τον κάδο του το ελικόπτερο! (τα δε αεροπλάνα ήλθαν, είδαν και απήλθαν).

Αν θέλετε το ιστορικό της μάχης με τη φωτιά από το στόμα του πασίγνωστου και μη εξαιρετέου δημάρχου Παλαιάς Πεντέλης διαβάστε εδώ.

Αν μετά την ανάγνωση, απορείτε πώς οι απαράμιλλα ηρωικές δυνάμεις έφθειραν τη φωτιά, και πώς παρά την τόση φθορά έγινε τέτοια καταστροφή, σας διαβεβαιώνω ότι το αποτελεσματικότερο όπλο κατά του μετώπου ήταν η εξ αποστάσεως μεγίστης ασφαλείας ενατένισή του με ιδιαίτερα αυστηρό βλέμμα, τόσο αυστηρό ώστε οι φλόγες να αναχαιτίζονται και περιδεείς να ξεψυχούν!

Οπωσδήποτε, η κατάσβεση δασικής πυρκαγιάς δεν είναι εύκολη υπόθεση, και όποιος έχει άλλη άποψη δεν έχει παρά να δοκιμάσει. Όμως, είδα τόση εξωφρενική απραξία και διαρκή οπισθοχώρηση, ακόμη και σε σημεία με άνετη οδική πρόσβαση όπου ο ενάντιος άνεμος δεν άφηνε τη φωτιά να εξαπλωθεί, ώστε κατά το κοινώς λεγόμενο «τα είδα όλα!» Π.χ. ενώ επί 45΄ η φωτιά σιγόκαιγε κάτω από τους πυλώνες νότια του λατομείου Ράικου, ένα πυροσβεστικό όχημα προφυλακή των δυνάμεων της τοπικής αυτοδιοίκησης αφού πλησίασε σε απόσταση λίγων δεκάδων μέτρων, αντί να επιχειρήσει την ευχερή κατάσβεση, επί 10΄ παρέμεινε αδρανές και κατόπιν κάνοντας αναστροφή αποχώρησε (προφανώς, ποτέ δε δόθηκε η εντολή, ούτε καν η άδεια, να ενεργήσουν). Αποτέλεσμα: εκατοστό εκατοστό η φωτιά, που κόντευε να σβήσει από μόνη της, πέρασε κι έκαψε την περιοχή Μουζάκη για τρίτη φορά.

[42] Ευτυχώς, μέχρι στιγμής οι τελευταίες εκτάσεις δεν επιχωματώθηκαν, επειδή δεν είχαν άλλα μπάζα να ρίξουν! Αλίμονο, όμως! Εκκρεμεί η κατασκευή της σήραγγας Πεντέλης (θα συνδέσει τα Μεσόγεια με την Εθνική Οδό), οπότε...

[43] Κάποιοι από τους λαθρολατόμους, που ασχολούνται και με χωματουργικά έργα, εκμεταλλεύτηκαν την περίσταση κι αποφάσισαν να συμβάλουν κι αυτοί μαζικά στην "αποκατάσταση" του Πεντελικού. Αναμειγνυόμενοι στις φάλαγγες των φορτηγών περνούσαν απαρατήρητοι από τους οικισμούς, και μετά ξέκοβαν κι ακολουθούσαν δικές τους διαδρομές στο βουνό. Έριχναν τα μπάζα τους κυρίως στα λατομεία Γεωργιάδη και Μοσχού (λ3, λ4, λ5 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), εντός δηλαδή του αρχαιολογικού χώρου (είχαν ξεκινήσει σποραδικά από τις 18/9/97). Ειδικά στο πρώτο λατομείο, τα έριχναν από το χείλος του γκρεμού σε βάθος 40 μέτρων και κατάφεραν να φτάσει η κορυφή του κώνου της επιχωμάτωσης στο δικό τους επίπεδο!

Ο τεράστιος σωρός (στην αθέατη βάση του οποίου βρίσκονται δεκάδες λάστιχα αυτοκινήτων).

Δεν έλειψαν οι διαμαρτυρίες, ούτε οι καταγγελίες. Γίνονταν συλλήψεις και προσωρινές κατασχέσεις των φορτηγών. Ο δρόμος μπροστά στο αστυνομικό τμήμα Πεντέλης δεν επαρκούσε ως πάρκινγκ και χρησιμοποιήθηκε κοντινό οικόπεδο. Αποκαλυπτικό για το πόσο "σκληρή" είναι η νομοθεσία μας ήταν το γεγονός ότι πιάνονταν και ξαναπιάνονταν τα ίδια φορτηγά, τα περισσότερα των οποίων ανήκαν στον ίδιο ανάλγητο εργολάβο. ("Ευυπόληπτος" πολίτης της Νέας Πεντέλης, όπως και οι λοιποί "πειρατές". Ίσως γι' αυτό στις 13/9/01 η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποφάσισε επιτέλους να κάνει κάτι: βυτίο του ΣΠΑΠ κατάβρεξε το χωματόδρομο που οδηγούσε στη θέση απόρριψης, για να μη σηκώνουν σκόνη τα παράνομα φορτηγά! Και γιατί όχι, αφού η ίδια η Κοινότητα έριχνε εκεί τα κλαριά της, όπως στις 6/8/01!) Ήδη στο τέλος του 2001 είχαν καλυφθεί πολλές από τις αρχαίες επιφάνειες του λατομείου, που ήταν τόσο ψηλά ώστε ποτέ δε φανταζόταν κανείς ότι θα γίνονταν αφανείς.

Για τη θέση αυτών των αρχαίων τοιχωμάτων βλ. βέλος στην προηγούμενη φωτογραφία.

Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει ο κύριος δράστης ήταν πια να ριχτούν στον γκρεμό μαζί με τα μπάζα και τα φορτηγά του. Ευτυχώς, δε χρειάστηκε. Όταν οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν τι γίνεται και θέλησαν να κάνουν κάτι, ρίχτηκε η ιδέα να μη ζητήσουν αστυνομικά αυτοκίνητα για περιπολίες (η πικρή γαρ πείρα του παρελθόντος), αλλά την τοποθέτηση ελέγχου στα σημεία εισόδου προς το βουνό. Η πρόταση αυτή συμπεριελήφθη στην έκθεση που ακολούθησε το πέρας των αυτοψιών (βλ. σημ. 47 προηγούμενου κεφαλαίου):

«Να σταματήσει αμέσως η παράνομη απόρριψη ποικίλων μπάζων και σκουπιδιών μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, η οποία, παρά τις διάφορες απαγορεύσεις του ΥΠΠΟ, συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι και σήμερα, όπως διαπιστώσαμε όλα τα μέλη της ως άνω ομάδας εργασίας, κάθε φορά που εργασθήκαμε στο χώρο, και μάλιστα από φορτηγά αυτοκίνητα που δε φέρουν πινακίδες κυκλοφορίας. Το φαινόμενο εκτός από επιβλαβές, είναι και θλιβερό, επειδή πιστοποιεί την αδυναμία του κράτους να προστατεύσει τα μνημεία του, παρά την προς τούτο δεδηλωμένη θέληση τριών Υπουργείων (!!!). Τι να συμβαίνει άραγε; Το φαινόμενο είναι επίσης παράδοξο, επειδή η σχετική προστασία δεν είναι δύσκολη. Η πρόσβαση του βουνού από τα αυτοκίνητα γίνεται μόνο από δύο δρόμους, εάν λοιπόν στην αρχή του καθενός υπήρχε, για μικρό μόνο διάστημα, από ένα αστυνομικό όργανο, κανένα αυτοκίνητο δε θα μπορούσε να περάσει... Το θέμα αυτό είναι κεφαλαιώδες για την προστασία και την τύχη των μνημείων και του τοπίου της Πεντέλης, και υπονομεύει κάθε προσπάθεια για τη σωτηρία τους. Συνάμα, δημιουργεί και μια κωμικοτραγική κατάσταση, επειδή από τη μια οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες προσπαθούν να σώσουν τα μνημεία και το τοπίο και από την άλλη (ταυτοχρόνως) οι παρανομούντες καταστρέφουν και τα μνημεία και το τοπίο, υπό το βλέμμα μάλιστα του κράτους, το οποίο βέβαια δε θα μπορέσει ποτέ να πει ότι δεν έβλεπε ή δεν εγνώριζε...» (Ευάγγελος Κακαβογιάννης, Επίτιμος Διευθυντής Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων προς Λίνα Μενδώνη Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟ, 12/12/01),

και η Γ.Γ. του ΥΠΠΟ όντως απευθύνθηκε στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι σύντομα τα περιπολικά στάθμευαν στα κατάλληλα σημεία και το μπάζωμα σταμάτησε (στη θέση αυτή βέβαια, γιατί υπήρξε διασπορά σε πολλά σημεία του ορεινού όγκου, όπως στην πρώτη μεγάλη αριστερή στροφή μετά την Πουρνάρα). Μάλιστα, αστυνομικός μού είπε ότι μετά το σούσουρο «ο ταξίαρχος ήθελε οπωσδήποτε συλλήψεις» και η "μπάλα" πήρε και άσχετους με το συγκεκριμένο θέμα φορτηγατζήδες. Επιπλέον, τελείωσε η "αποκατάσταση" από την Αττική Οδό και τα παράνομα φορτηγά έχασαν την κάλυψή τους. Να δούμε πότε θα επιστρέψουν (ας μη μου καταλογιστεί απαισιοδοξία, πρόκειται για ρεαλισμό).

Να ένα από τα γνωστά φορτηγά. Εδώ χρησιμοποιείται σε δημοτικά έργα.

[προσθήκη] Να προσθέσω την εξής επιβεβαίωση (όσον αφορά τους ισχυρισμούς μου για το αποτρεπτικόν μιας σύλληψης): όταν οι αρχαιολόγοι στις 16/11/01 είδαν τους παρανομούντες επί τω έργω, ήδη προ διημέρου (!) τα ίδια άτομα είχαν συλληφθεί επ' αυτοφώρω και τα φορτηγά ΡΝΙ 9651 και ΥΑΚ 3256 (αυτό της προηγούμενης φωτο) είχαν κατασχεθεί και βρίσκονταν σταθμευμένα έξω από το αστυνομικό τμήμα Πεντέλης.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_16/11/2001_153#topup

[44] Όσοι θέλουν περισσότερα ας αναζητήσουν τα βιβλία Τα οικολογικά προβλήματα της Πεντέλης (3ο συμπόσιο) και Τα οικολογικά προβλήματα της Πεντέλης (4ο και 5ο συμπόσιο), όπου περιλαμβάνονται χρήσιμες πληροφορίες και μερικές εμπεριστατωμένες απόψεις.

[45] Είναι αξιοπρόσεκτο το ότι γλίτωσε από πάμπολλες πυρκαγιές, εν αντιθέσει με τη γειτονική Πίριζα που κάηκε τόσες φορές ώστε η κατά πολλούς ωραιότερη τοποθεσία της Πεντέλης έχει γίνει ένας φρικτός βατώνας. Όμως, η "νησίδα" δάσους στο Βαγιάτι προκαλεί, και στις 13/7/07 είδα πρόσφατη αποτυχημένη απόπειρα εμπρησμού, οπότε...

Αριστερά, το επίμονο σύδεντρο. Δεξιά πάνω, το πανί που χρησιμοποιήθηκε για προσάναμμα και κάτω, το σημείο όπου κάηκε.

Αλλά και η περιοχή της Σπηλιάς δεν έχει καεί [13 μήνες αφότου έγραψα αυτά τα λόγια, έγινε κι αυτό], οπότε μάλλον δεν ήταν τυχαίο το εύρημα των παρακάτω απαραίτητων για ένα καλό εμπρησμό (40 μέτρα έξω από το στόμιο).

Υπήρχαν κομμένα σπίρτα (μέσα στο "αυγό" Kinder, όπου και κάτι κολλώδες σαν σιλικόνη), γεμάτος αναπτήρας, χαρτοβάμβακας. Είχε ληφθεί σχολαστική μέριμνα (επιτυχημένη) για την προστασία από την υγρασία (η φωτο τραβήχτηκε μετά τη διάλυση της συσκευασίας), και το δέμα είχε κρυφτεί κάτω από πέτρες για μελλοντική χρήση.

[46] Αν οι καταπατήσεις και οι αυθαιρεσίες εκ μέρους μεμονωμένων ιδιωτών είναι μεγάλο πρόβλημα (προσφιλής η μέθοδος της μεταβατικής περιόδου με την εμφάνιση νησίδων ελαιώνων ύστερα από κάθε πυρκαγιά), τι να πούμε για τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς; Πραγματική μάστιγα! Εξαπλώνονται στο βουνό σαν γάγγραινα και το καταβροχθίζουν σιγά-σιγά. Κι εφόσον η δραστηριότητά τους στηρίζεται στην κρατική διαφθορά, είναι "νομιμότατοι". Κορωνίδα της φαυλότητας είναι η περίπτωση στο Ντράφι. Η περιοχή βρίσκεται στις νοτιοανατολικές απολήξεις της Πεντέλης. Τριγυρισμένη από λόφους, αφανής πανταχόθεν, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας '80 ήταν πυκνότατο δάσος, πραγματικός κυνηγετικός παράδεισος. Μέχρι καταρράκτης υπήρχε στο ρέμα Βαλανάρης που διασχίζει το Ντράφι, όπως και λιμνούλες με καβούρια.

Αριστερά, ο μικρός καταρράκτης (μετά τις τρεις αλλεπάλληλες πυρκαγιές). Δεξιά, ένα από τα καβούρια της Πεντέλης.

Αιφνίδια, αυτός ο τόπος κόπηκε σε οικοδομικά τετράγωνα με λεωφόρους και παρόδους, που ασφαλτοστρώθηκαν και ηλεκτροφωτίστηκαν! Θυμάμαι την εντύπωση που μας έκανε το απόκοσμο θέαμα, όταν το αντικρίσαμε κάποια νύχτα ανεβαίνοντας προς το σημείο με την "αρνητική βαρύτητα". Οι φωτισμένοι δρόμοι μιας πόλης που είχε μόνο πεύκα και κανένα οίκημα! Τώρα, πώς ένα δάσος ούτε καν περιαστικό αλλά στην καρδιά ορεινού όγκου μετατράπηκε σε οικόπεδα εντός σχεδίου (Πρότυπος πολιτεία "Ο Παν"), το ξέρουμε: με το μαγικό τρόπο που ενεργοποιεί η πανίσχυρη επωδή «με το αζημίωτο»! (Και, προφανώς, το γεγονός ότι ο συνεταιρισμός ήταν των Γεωργικών Υπαλλήλων δεν είναι συμπτωματικό). Οι καταγγελίες έπεσαν στο κενό, και οι προσπάθειες για τη ματαίωση της καταστροφής ήταν άκαρπες. Και πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Είναι σαν να έχουμε την αξίωση ο κλέφτης να αυτοσυλλαμβάνεται. Δεν ξέρω αν υπάρχουν εφάμιλλες προκλητικές καταστρατηγήσεις κάθε σύμβασης δικαίου, όμως από τη στιγμή που είδα να ολοκληρώνεται το ανοσιούργημα στο Ντράφι (επί χούντας ξεκίνησε το project), τίποτε δεν μπορεί να με εκπλήξει πια.

Μικρό δείγμα χωρίς περαιτέρω σχόλια.

Αλλά μήπως το κακό θα σταματήσει εκεί;

Σε πρώτο πλάνο τα αποψιλωμένα Καλίσσια, και στο βάθος το Ντράφι και οι πολυώροφες οικοδομές που πλησιάζουν.

[47] Σύμπτωμα της κοινωνικής παθογένειας το πραγματικό μίσος μεγάλου αριθμού ανθρώπων κατά των δέντρων. Είναι κλασική η περίπτωση στις αντιπαροχές, όπου ο κατασκευαστής αφήνει όσα δέντρα δεν τον ενοχλούν κατά την οικοδόμηση κι έρχονται κατόπιν οι ένοικοι και τα κόβουν. Οι δικαιολογίες; «Να ρίξουμε λίγο τσιμέντο για να παρκάρουμε τα αυτοκίνητα, να φύγει η βρομιά, να μην έχουν πού να κάνουν φωλιές τα πουλιά που μας κουτσουλάνε τις κουπαστές» ή απλώς «γιατί τα δέντρα μού πλακώνουν την καρδιά»!

[48] Κάθε καλοκαίρι ένας πολύ μεγάλος αριθμός πυρκαγιών οφείλεται στους μονωτήρες της ΔΕΗ. Καλύπτονται από ένα στρώμα σκόνης, που με την πάροδο του χρόνου καθίσταται συμπαγές, και όταν το καλοκαίρι ο καυτός ήλιος ανεβάσει τη θερμοκρασία του γίνεται αγώγιμο μ' επακόλουθο βραχυκύκλωμα και πτώση στο έδαφος λιωμένου μετάλλου. Τις περισσότερες φορές η φωτιά σβήνεται γρήγορα, γιατί τυχαίνει σε μέρες που δε φυσάει δυνατός άνεμος. Το θέμα δεν προβάλλεται καθόλου από τα μέσα ενημέρωσης, παρόλο που υπάρχουν τα επίσημα στοιχεία, για ευνόητους λόγους. Αντί για παλιούς βρόμικους μονωτήρες, αντί για ακαθάριστο από τα ξερόχορτα έδαφος κάτω από τις κολόνες, αντί για έλλειψη ενός μικρού κύκλου από τσιμέντο γύρω από κάθε κολόνα, θα ειπωθούν τα κλασικά: «Πέρασε ένα μηχανάκι με δύο νεαρούς που πέταγαν αναμμένα στουπιά!» ή «Ήταν εμπρησμός, γιατί βρήκαμε γκαζάκια!»

Ένα από τα περιβόητα γκαζάκια. Φυσικά, παραβλέπεται το προφανές: ανήκουν στα συνήθη σκουπίδια που στολίζουν τα βουνά μας, δηλαδή έχουν πεταχτεί μετά το άδειασμά τους, και επειδή είναι μεταλλικά τα βλέπουμε στις καμένες εκτάσεις, ενώ τα πλαστικά κ.λπ. καίγονται μαζί με το δάσος. (Το γεμάτο γκαζάκι που έχει εκραγεί παρουσιάζει άλλη όψη).

Το πόσο εύκολα πιάνει φωτιά από τα βραχυκυκλώματα το πιστοποίησα στις 30/6/05. Η ώρα ήταν 13:00, και στο δρόμο που οδηγεί στην παλαιά πύλη του 414 στρατιωτικού νοσοκομείου στάθηκα στη μοναδική σκιά, δηλαδή στη ρίζα μιας κολόνας της ΔΕΗ, για ν' αλλάξω ρούχα. Δεν πρόλαβα όμως, γιατί εκείνη τη στιγμή είδα "πυροτεχνήματα" από τη μεθεπόμενη κολόνα και ταυτόχρονα να πιάνει φωτιά. Παρόλο που είχε άπνοια, παρόλο που το μονίμως κλειστό μου κινητό τηλέφωνο βρέθηκε περιέργως ανοιχτό, παρόλο που απάντησαν αμέσως στο 199, παρόλο που το πρώτο πυροσβεστικό ήρθε σε 5 λεπτά, κάηκε πάνω από 1 στρέμμα, που περιλάμβανε δεκάδες πευκάκια της αναδάσωσης. Αν φυσούσε ο συνηθισμένος για την περιοχή άνεμος των 7-8 μποφόρ η πυρκαγιά θα ήταν αδύνατον να σβηστεί.

Η καμένη περιοχή. Με το βέλος η υπεύθυνη κολόνα.

Στις 14/6/03 μόνο σύμπτωση δεν ήταν πως είχαν καεί κάνα δυο στρέμματα με αφετηρία την προηγούμενη κολόνα. (Έτσι, το 2012 εδέησαν να βάλουν υπόγεια τα καλώδια αυτής της γραμμής).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα νοοτροπίας της ΔΕΗ: στις 30/5/94 είδα ότι μια κολόνα της γραμμής προς την κορυφή της Πεντέλης είχε σκιστεί κατά μήκος και σχεδόν κρεμόταν από τα καλώδια. Στον πρώτο δυνατό άνεμο θα έπεφτε, και η πυρκαγιά στο δάσος ήταν σίγουρη. Τηλεφώνησα στη ΔΕΗ, τους κατατόπισα πώς θα πάνε στο σημείο, με ευχαρίστησαν, και πράγματι όταν ξαναπήγα ύστερα από τρεις ημέρες είδα την επέμβασή τους: αντί να αντικαταστήσουν την κολόνα, απλώς έδεσαν πάνω της με τσέρκια ένα κομμάτι από άλλη κολόνα! Επομένως, αισθάνομαι πολύ τυχερός, αφού για πάνω από 20 χρόνια η τυπική μου διαδρομή προς Σπηλιά γινόταν μέσα στο δάσος.

Πάνω, μια από τις εισόδους στο δάσος (η εικαστική παρέμβαση με τις μαρμαρόπλακες έγινε από φορτηγατζή που μένει σε απόσταση 300 μέτρων). Κάτω, το ίδιο σημείο μετά την πυρκαγιά του 1998.

[προσθήκη-3/2/15] Από τέλη Ιουνίου μέχρι αρχές Οκτωβρίου 2014 η ΔΕΗ εκκινώντας από Νέα Πεντέλη τοποθέτησε νέα γραμμή στο βουνό. Εκτός από διακλαδώσεις προς μονή Αγ. Παντελεήμονα και προς διάφορες κεραίες, υπάρχουν κι άλλες διακλαδώσεις που οδηγούν σε μετασχηματιστές στη μέση του πουθενά, δηλαδή αναμένουν να ρευματοδοτήσουν εγκαταστάσεις που ακόμη δεν υπάρχουν.

Χαρακτηριστική άποψη από τον εξηλεκτρισμό της Πεντέλης. Δεν πρόκειται λοιπόν να μας λείψουν οι φωτιές...

[49] Ήδη κάποιοι διαμορφωτές κοινής γνώμης, κάποιοι θεωρητικοί (του μέλλοντος κατ' αυτούς, του κακού κατ' άλλους), διαφημίζουν την εξαίσια εικόνα των αγριολούλουδων που εμφανίζονται την επόμενη άνοιξη στην καμένη περιοχή, και αναρωτιούνται γιατί να είναι προτιμότερο το δάσος.

[50] Ούτε εκείνοι που αγανακτούν αν κάποιος «μη χριστιανοπρεπώς ενδεδυμένος» πλησιάσει σε κάνα μοναστήρι ενοχλήθηκαν, όταν τον Δεκέμβριο 2001 κοπάδι από γίδια είχε μετατρέψει τη Σπηλιά σε στάνη και η κοπριά μέσα στα εκκλησάκια ήταν στρώμα.

Ούτε η Πεντέλη γλίτωσε από τις σχετικές πινακίδες ('Αγιος Νικόλαος Καλισσίων).

Αλλά τα ίδια γίνονται και από τα τέλη του 2006 στο εκκλησάκι της κορυφής.

Αριστερά, το βεβηλωμένο "ενσύρματο" ξωκλήσι. Δεξιά, το ιερό με εμφανή τα αφιερώματα των γιδιών.

(βλ. και https://www.iranon.gr/PENTELI/PENTELI4daddendum.htm#radar)

[προσθήκη] Χαρακτηριστικό, όχι μόνο της ανυπαρξίας του ελληνικού κράτους αλλά και της συνενοχής του στην καταστροφή της πεντελικής χλωρίδας, είναι το γεγονός της από τον Κ.Σ. μετατροπής σε στάνη γιδιών (!) της πρώην βάσης της Αεροπορίας στην κορυφή. Δηλαδή, στάνη ένας χώρος που βρίσκεται ακόμη στη δικαιοδοσία του ΓΕΑ (χώρος παραχωρημένος από τη Μονή Πεντέλης, φυσικά), που φυλάσσεται από περιπολικά αστυνομικών τμημάτων (άκουσα ότι μέχρι από Χαλκίδα έρχονται!) και ως στρατιωτική περιοχή αποκρύπτεται με blur σ' αυτές τις αεροφωτογραφίες (με τη μεγαλύτερη ανάλυση). Δυστυχώς, ουδείς κρατικός υπάλληλος ενοχλείται από τη θέα των κοπαδιών που βόσκουν στην κατακαμένη Πεντέλη. Οπτικό υλικό και σχόλια για τη βάση-στάνη, αλλά και για γίδια σε διάφορες περιοχές του βουνού υπάρχουν εδώ:

https://www.iranon.gr/PENTELI/Events/events10.htm#february 2010, όπως κι εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ.

Αριστερά, τα γίδια βγαίνουν από τα κτίρια της βάσης, για να ζεσταθούν λίγο στον πρωινό ήλιο (τη νύχτα η θερμοκρασία είχε πέσει κάτω από το μηδέν), προτού ροβολήσουν στα καμένα. Δεξιά, τα γίδια και τα (κατα)καμένα. (Όχι, δεν είχαν καεί πριν από λίγους μήνες, είχαν περάσει 27 μήνες από την πυρκαγιά του 2009).

Με αυτή την κατάσταση στο βουνό, επόμενο ήταν να υπάρξουν διάφορα μικρά και μεγάλα δράματα. Στις 25/7/11 είδα στην περιοχή Σπηλιάς αγέλη 6 σκυλιών συγκροτημένη από αδέσποτα. Τίποτε το ασυνήθιστο δηλαδή, πάντα υπήρχαν τέτοιες περιστασιακές και περαστικές αγέλες. Όμως αυτή τη φορά, το βουνό με τόσα γίδια μπορούσε να τα θρέψει και να τα κρατήσει. Έτσι, 2 χρόνια αργότερα, αυτή η αγέλη είχε περάσει στη φυσική της κατάσταση, είχε διπλασιαστεί από γεννητούρια (του κυρίαρχου ζεύγους εννοείται), και είχε ρημάξει το κοπάδι παρά τα 6 μαντρόσκυλα που το συνόδευαν. (Περισσότερα για τα μαντρόσκυλα, εδώ).

Αυτό ξέκοψε από το κοπάδι και, για να βγάλει τη νύχτα χωρίς να φαγωθεί, αναρριχήθηκε στο πατάρι πάνω από το στόμιο της Σπηλιάς. Μετά δεν έβρισκε τρόπο να φύγει οπότε παγιδεύτηκε εκεί, ώσπου λίγες ημέρες αργότερα, στις 4/1/12, το κατέβασαν οι αναρριχητές Κ.Ρ. και Σ.Κ. (Στη δεξιά ένθετη, η συλληπτήρια διάταξη).

Εδώ η αγέλη περιμένει υπομονετικά (για τέταρτο 24ωρο!) είτε να παραδοθούν οι γίδες είτε να πέσουν από εξάντληση στον γκρεμό. Ενώ τα σκυλιά κοιμούνταν στη σκιά, αφήνοντας εκ περιτροπής ένα φρουρό για να σημαίνει συναγερμό όποτε οι γίδες κινούνταν προς τα πάνω, εκείνες ήταν αναγκασμένες να μένουν όρθιες σχεδόν ακίνητες, χωρίς ύπνο, χωρίς νερό.

Εδώ άλλο ένα από τα πολλά θύματα. Τα σκυλιά (η ίδια αγέλη) που έπνιγαν τη γίδα (κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη των τσοπανόσκυλων), εξαφανίστηκαν μόλις πλησίασα. Όμως, ήταν ήδη αργά για τη γίδα που ψόφησε ύστερα από 10 λεπτά. Αριστερά, ζει ακόμη και προσπαθεί να σηκωθεί. Δεξιά, 4 ημέρες αργότερα, τα υπολείμματα από το τσιμπούσι. Όπως βλέπετε στην ένθετη, η γίδα νομιμότατη, επιδοτούμενη, κ.λπ., κ.λπ.

[51] Στις 13/7/07 είδα την εξής απίστευτη εικόνα: να ποτίζονται τα δενδρύλλια της (εξωφρενικά όψιμης) αναδάσωσης στα Καλίσσια (ή Καλήσια, τελευταίως), ενώ ταυτόχρονα στην περιοχή έβοσκε μεγάλο κοπάδι γίδια! (Τίποτε το περίεργο, όπως δηλαδή κάνουν κάθε μέρα, ο καθένας τη δουλειά του).

[52] Ίσως να ήταν 4/8/81, δε θυμάμαι αλλά δεν έχει σημασία.

[53] Η γοργή μετεξέλιξη της κοινωνίας και οι ανάγκες της που διογκώνονται οδηγούν αναπόδραστα σε διαρκείς αναθεωρήσεις του τι θεωρείται χρήσιμο, βλαπτικό, αδήριτο, κ.λπ. Παραδείγματος χάριν, ο νόμος 669/77 (ΦΕΚ 241Α) «Περί εκμεταλλεύσεως Λατομείων» απαγόρευε την εκμίσθωση ή τη χορήγηση άδειας λατομείων εάν η λειτουργία τους δημιουργούσε βλάβες σε κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία ή ιστορικά μνημεία ή τουριστικές εγκαταστάσεις ή σοβαρές αλλοιώσεις του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Ο επόμενος νόμος 1428/84 (ΦΕΚ 43Α) «Εκμετάλλευση λατομείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις» πρόσθετε: «Απαγορεύεται ο καθορισμός λατομικών περιοχών σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους ή προστατευόμενες ζώνες, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, καθώς και εντός του λεκανοπεδίου Αττικής». Επίσης, δε δίνονταν άδειες «σε χώρους που χαρακτηρίζονται, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, ιδιαίτερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος και φυσικού κάλλους».

Στο ίδιο πνεύμα ήταν και ο μεταγενέστερος νόμος 2115/1993 (ΦΕΚ 15Α) «Τροποποίηση, αντικατάσταση και συμπλήρωση διατάξεων του ν.1428/1984».

Τι προτείνεται σήμερα (2006);

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης «Έρευνα και εκμετάλλευση λατομείων και άλλες διατάξεις»:

«...αποτελεί επιταγή του Συντάγματος η αξιοποίηση όλων των πηγών του εθνικού πλούτου για την εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος (...)

»Η αναίρεση της δυνατότητας εκμετάλλευσης κοιτασμάτων του ορυκτού πλούτου γενικότερα, με την κάλυψη αυτών από οικισμούς ή άλλες εγκαταστάσεις, δεν αποτελεί πράξη σωφροσύνης. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για τη μονομερή οικειοποίηση του χώρου για άλλες χρήσεις γης, όπως για τον τουρισμό, τα δάση και τις κάθε είδους προστατευόμενες ζώνες».

Έτσι, πρέπει να προσδιοριστούν οι «διατάξεις της εξορυκτικής βιομηχανίας που είναι οι πλέον ευνοϊκές για το επιχειρηματικό κλίμα».

Σε περίπτωση «διαδοχικής αξιοποίησης όλων των πηγών του εθνικού πλούτου (...) η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου, είναι προφανές, ότι πρέπει να προτάσσεται σ' αυτή τη σειρά διαδοχής».

Μέχρι πότε θα λειτουργεί ένα λατομείο; «Μέχρι την εξάντληση των εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων».

Ακόμη και «στις περιπτώσεις που λήγει η διάρκεια ισχύος αποφάσεως, με την οποία έχουν εγκριθεί περιβαλλοντικοί όροι», θα παρατείνεται η λειτουργία τους «ώστε να μην προκύψουν δυσμενείς συνέπειες για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και την εθνική οικονομία».

Με λίγα λόγια, πρέπει να ξεχάσουμε αυτά που ξέραμε, οπότε ας περιμένουμε τη συνέχεια...

[54] Ο επί 3 δεκαετίες μόνιμος συνοδευτικός ήχος κατά τις ημερήσιες επισκέψεις μου στο βουνό είναι το κροτάλισμα των υδραυλικών σφυριών που σκάβουν θεμέλια στους βραχώδεις λόφους των υπωρειών της Πεντέλης.

Το μέλλον της Πεντέλης (και της ελληνικής επικράτειας εν γένει) διαγράφεται σαφέστατα στο παρακάτω ανώνυμο σχόλιο κατοίκου της περιοχής, εθελοντή πυροφύλακα: «Βλέπαμε τις καταπατήσεις ιδιωτών και δήμων (όπως το καθόλα παράνομο νεκροταφείο Μελισσίων), τον "'Αγιο Παντελεήμονα" να επεκτείνεται, τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας να διαλύουν κάθε έννοια ομορφιάς (και νομιμότητας). Τους μπαζαδόρους να γεμίζουν με σκουπίδια κάθε πιθανό μέρος, τις παράνομες χωματερές, τις πενταώροφες βίλλες με τις πισίνες, βλέπαμε, βλέπαμε, βλέπαμε. Και όταν καταγγέλλαμε, αντιμετωπίζαμε είτε την αδιαφορία των Αρχών είτε τους τραμπούκους και τα πρωτοπαλίκαρα (σαν και αυτό που συλλάβανε). Ακόμα και αν δεν είναι αυτός, είναι κάποιος άλλος. Και αν δεν ήταν φέτος, θα ήτανε του χρόνου... Και αν όχι με αυτή την κυβέρνηση, με την επόμενη... » (Το post γράφτηκε την επομένη της πυρκαγιάς 16/8/07 και υπήρχε εδώ:

http://alekosmarkellos.blogspot.com/2007/08/blog-post.html#comment-8131757528255751846 αλλά όχι πια).

Υπό το φως των παραπάνω, ίσως ερμηνεύεται καλύτερα το φαινόμενο οι μάρτυρες που καταγγέλλουν τον εμπρηστή μετά παρέλευση τριημέρου να παθαίνουν κάτι σαν αμνησία:

http://www.tanea.gr//Article.aspx?d=20070905&nid=5888423, http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=829194

(βλ. και http://www.e-tipos.com/newsitem?id=7370)

Ίσως πει κανείς «Καλά, τόσο τραγικά είναι τα πράγματα; Τίποτε δεν κάνει το κράτος για να σώσει το βουνό;» Βεβαίως, κάνει. Λίγες βδομάδες μετά την πυρκαγιά 16/8/07, πέντε (!) περιπολικά, σε συντονισμένη επιχείρηση, συνέλαβαν επ' αυτοφώρω κάποιους αναρριχητές να σκαρφαλώνουν στη Σπηλιά. Με σκαιότατο τρόπο τους κατέβασαν κυριολεκτικά από το βράχο, τους πήραν τα στοιχεία και τους έδιωξαν πάραυτα.

Αντί σχολίων, διαβάστε κι αυτό: http://www.ydrogeioslive.gr/fires.html (κι απελπιστείτε, γιατί τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα).

ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ