ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Χρονικά (μέρος ΣΤ')

Η άναρχη λατόμηση άφησε πολλαπλές πληγές, σημαδεύοντας το βουνό και αλλοιώνοντας για πάντα την εικόνα του. Ήταν, όμως, κατά κύριο λόγο οι συνεχόμενες πυρκαγιές και η ανεξέλεγκτη οικοπεδοποίηση που επέφεραν, ιδίως από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και μετά, τη μετάλλαξη της φυσιογνωμίας της Πεντέλης. Οι δύο αυτές καταστάσεις επιδρούσαν ενισχυτικά μεταξύ τους, αφού τις μεν πυρκαγιές ακολουθούσε οικοπεδοποίηση καμένων εκτάσεων, η δε προοπτική εκμετάλλευσης καμένης γης ωθούσε σε εμπρησμούς. Και δεν ήταν, βέβαια, μόνο οι εμπρησμοί. Ούτε και ήταν πάντα οικονομικά τα κίνητρα πίσω από αυτούς.

Ήδη αρκετά νωρίς, από τη δεκαετία ακόμα του 1930, είχε ξεκινήσει ο διαμερισμός γης στην Πεντέλη, με μαζικές πωλήσεις οικοπέδων. Ο Β' Π.Π. ανέκοψε προσωρινά τη δραστηριότητα αυτή, όμως η αστυφιλία που εκδηλώθηκε από τον Εμφύλιο και μετά, υπεύθυνη για την παραμόρφωση των περισσότερων ελληνικών πόλεων, επιτάχυνε και τη μετατροπή της ευρύτερης Πεντέλης σε ένα ακόμη αστικό προάστιο. Η πίεση για οικιστική «αξιοποίηση», κατά πολύ εντονότερη σε σχέση με τα προ του πολέμου δεδομένα, οδηγούσε σε καταπατήσεις δασικών εκτάσεων, στα πλαίσια μιας γενικότερης ασυδοσίας υπό το μανδύα της ανάπτυξης. Αντιπροσωπευτικό είναι ένα διθυραμβικού ύφους άρθρο σε εφημερίδα του 1951 ("Εμπρός", φύλλο 06/05), όπου, διανθισμένα με χαρακτηρισμούς όπως «υποδειγματική τάξις», «οικοδομική πειθαρχία», «νόμος του γενικού καλού», «ρυθμός», αναφέρονται για τον νεοαναπτυσσόμενο τότε οικισμό Νέας Πεντέλης τα εξής: «...Μέχρι προ ολίγων ετών δεν ήταν παρά ένας άθλιος τόπος με λίγα πεύκα καταφαγωμένα από τις κάμπιες και τις κατσίκες, που τον κοσμούσαν μερικές αθλιότερες παράγκες αρρώστων και τίποτε άλλο. Τώρα, μπορεί να ειπή κανείς, ότι είναι μια μικρή πολιτεία, που καλπάζει προς την πρόοδο και τον πολιτισμό. Είναι συγκινητική, αλήθεια, η προσπάθεια που καταβάλλεται. Οι οικιστές της –έχουν κτισθή πάνω από τριακόσια σπίτια ως τώρα– με επί κεφαλής τους κοινοτάρχας των και το Διοικητικό Συμβούλιο του υπάρχοντος εκεί Οικοδομικού Συνεταιρισμού έχουν αποδυθή εις ένα εκπολιτιστικόν της περιοχής αγώνα άξιον ιδιαιτέρας τιμής και εξάρσεως...».

Πριν συμπληρωθούν τρεις δεκαετίες από την έναρξη του «άξιου ιδιαιτέρας τιμής και εξάρσεως εκπολιτιστικού αγώνα», το πνεύμα των άρθρων για την Πεντέλη είχε αλλάξει, με τίτλους όπως: «Ούτε ο Ιμπραήμ δεν θακανε τέτοιο φοβερό έγκλημα». Ήταν, όμως, πια αργά. Τα χρόνια που θα ακολουθούσαν, το βουνό της Πεντέλης θα μετατρεπόταν σε ένα απλό περιαστικό πάρκο, γυμνό από δέντρα έπειτα από σειρά πυρκαγιών, και περιζωμένο από χιλιάδες σπίτια, τα οποία στη βορειοανατολική ειδικά πλευρά –τη μη ορατή από την Αθήνα, που βλέπει προς Διόνυσο– θα κόντευαν να φτάσουν ως την κορυφογραμμή. Και τότε πλέον, παλαιότερα δημοσιεύματα του τύπου «Άδικα οι... εμπρησμοί τίποτα δεν χτίζεται», όπου καταβάλλονταν προσπάθειες αποθάρρυνσης των καταπατητών μέσω διάψευσης της πραγματικότητας, θα προξενούσαν θυμηδία.

Κοιτάζοντας κανείς στο παρελθόν, ακόμη και στο σχετικά πρόσφατο, εισπράττει την εικόνα μιας άλλης Πεντέλης, η οποία με τα σημερινά δεδομένα φαντάζει ξένος τόπος. Σε δημοσίευμα του 1905, για παράδειγμα, συναντάμε την αφήγηση κάποιου που, ξεκινώντας να επισκεφθεί τη λίμνη του Θαλασσίου, είχε πάρει μαζί το κυνηγετικό του τουφέκι, σε μια εποχή που στα δάση του βουνού κυκλοφορούσαν λύκοι.

Σε δημοσίευμα του 1924 με τίτλο "Δυτικόν Πεντελικόν", γίνεται λόγος για ερείπια νερόμυλου δίπλα στη μονή Πεντέλης (ανάλογη αναφορά έχουμε συναντήσει και αλλού), για αρχαία μάρμαρα διάσπαρτα σε διάφορα σημεία, για ανάπτυξη ελάτων παλιότερα στο βουνό, καθώς και για χειμώνες με θερμοκρασίες 18 βαθμών Κελσίου υπό το μηδέν. Σε άλλο δημοσίευμα, του 1921, περιγράφεται μία ανάβαση στη θέση Πύριζα της Πεντέλης (ή «Μπύρζα», στο κείμενο), καθ' οδόν προς την οποία ο πεζοπόρος δεν είχε συναντήσει ούτε έναν άλλο άνθρωπο. Ο ίδιος σχολίαζε: «...Δύο μπεκάτσες και μεγάλον λαγόν εσήκωσα. Σπανίως να ανέλθουν κυνηγοί εκεί απάνω. Ούτε βοσκόν, ούτε ποίμνια συνάντησα. Απόλυτος ερημιά γυμνού βουνού...». Και ήταν πράγματι ένα ερημικό βουνό εκείνα τα χρόνια η Πεντέλη. Σύμφωνα με απογραφή του 1934, μεταγενέστερη κατά μία και πλέον δεκαετία των προηγούμενων δημοσιευμάτων, οι μόνιμοι κάτοικοι της τότε κοινότητας μόλις που ξεπερνούσαν τους 600.

Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω, η εικόνα αλλάζει, και πλέον φτάνουμε σε μια εποχή κατά την οποία η Πεντέλη ήταν καλυμμένη από ένα πυκνό, επιβλητικό, απέραντο δάσος. Ήταν το δάσος για το οποίο σημειώσαμε στην αρχή της ενότητας ότι έμελλε να καεί το 1888, από πυρκαγιά που είχε διαρκέσει πέντε μερόνυχτα. Διαβάζουμε σε δημοσίευμα του 1957: «...Μόλις άφηνες την Αγία Παρασκευή και προχωρούσες, ένα απέραντο δάσος από πελώρια πεύκα, από γιγάντια πλατάνια, από χιλιόχρονες δρύς, εληές, κυπαρίσσια κι άλλα δέντρα απλώνονταν έως τα ψηλότερα μέρη της Πεντέλης. Απορούσε κανείς πώς τόσο κοντά στη Αθήνα βρισκόταν ένας τέτοιος ελβετικός ή βαυαρικός δρυμός, μια τέτοια τροπική βλάστηση, μια τέτοια φυσική μεγαλοπρέπεια, που ξάφνιζε τα μάτια και μεθούσε την ψυχή του πεζοπόρου που αποφάσιζε να πάη ως εκεί. Αιώνες είχαν δουλέψει για να διαμορφώσουν το δάσος αυτό, που βαστούσεν ώρες ολόκληρες και που σκέπαζε τις ρεματιές, τους λόφους κι όλα τα πλευρά του βουνού...», «...Πηγές κελάρυζαν παντού κι άκουγες από παντού το τραγούδι των νερών και μάλιστα της ρεματιάς του Βαλανάρη και του «Μεγάλου Ρέματος» του Ερασίνου των αρχαίων (ποταμός των Μεσογείων) να πλημμυρίζη το δάσος από μελωδίες ανάκουστες. Νομίζω πως δεν είναι απίθανη η γνώμη πως οι Τούρκοι άφησαν την Αττική δασωμένη κατά τα 8/10...».

Στο ίδιο δημοσίευμα περιλαμβάνεται και μία περιγραφή του Μ. Μητσάκη, ενός ανθρώπου που είχε προλάβει να γνωρίσει τον εκπληκτικό εκείνο δρυμό της Πεντέλης και να περιπλανηθεί στα μονοπάτια του: «...Πλανώμενος μεταξύ των ατραπών αυτών επί μακρόν δεν συναντάς κανέν ανθρώπινον όν. Και εν τούτοις δεν εδοκίμαζες ποσώς το συναίσθημα της ερημίας. Η μοναξιά δεν σε επίεζεν, αλλά εξ εναντίας σε ευχαρίστει. Όλος ο δρυμός αυτός εφαίνετο ζων. Εις τα βάθη του, μεταξύ των στοίχων των δένδρων του, υπό τας θαλλώσας στοάς των εβασίλευεν ατάραχος σιγή. Αλλ' η σιγή αύτη δεν ήτο νεκρά. Όλοι οι κολοσσοί αυτοί εφαίνοντο ως να ήσαν έμψυχοι και ως να εσίγων, απολαμβάνοντες καθ' ευατούς την ηδονήν της υπάρξεως. Ούτε μία γωνία, είτε των σχιστών κοιλάδων, είτε των υψηλών μασιών, είτε των ολισθηρών, είτε των ογκωδών νώτων του όρους δεν έμενε ξηρά και άγονος...», «...Εις πάσαν ημέραν, εις πάσαν ώραν είτε υπό τον ανελλιπή ήλιον του θέρους, είτε υπό τον βαρύν άνεμον χειμώνος, είτε υπό την αίγλην του φωτός, είτε υπό τον μανδύαν του ερέβους, το μέγα δάσος ήτο πάντοτε το αυτό: μεγαλοπρεπές και επιβάλλον και θαυμάσιον. Κανείς άρρυθμος θόρυβος, κανείς παράτονος ήχος δεν υψούτο. Ως μαγευθείς υπό μυστηριώδους δυνάμεως αοράτου νύμφης, κατοικούσης τα έγκατα αυτού, ο κολοσσός δρυμός εφαίνετο υπνώττων...».

Οι εκφράσεις του Μ. Μητσάκη αποπνέουν δέος και θαυμασμό, διακρίνεται όμως και κάτι ακόμα. Είναι η αίσθηση ενός τόπου ιδιαίτερου, με αύρα που θίγει κάτι το υπαρξιακό, ασκώντας υποσυνείδητη έλξη. Και την έχουμε συναντήσει ξανά την αίσθηση αυτή, στο "Μονοπάτι της σπηλιάς" του Καμπούρογλου, στην "Πεντέλη" του Κρυστάλλη, καθώς και σε γραφόμενα άλλων. Περισσότερο από τις αλλόκοτες ιστορίες των παλιών ρετσινάδων, την παράξενη διήγηση του Τσελεμπί, ή τις γεωμαγνητικές παραξενιές του βουνού, θα ήταν στη χαρακτηριστική αυτή, διαχρονική και παράδοξα κοινή μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων αίσθηση που θα κατέληγε κανείς εφόσον επιχειρούσε να διακρίνει στην Πεντέλη κάποιο από τα γνωρίσματα ενός υπερβατικού τόπου. Ας μην επανερχόμαστε, όμως, εδώ σε θεωρήσεις και συζητήσεις που μας απασχόλησαν σε προηγούμενες ενότητες.

Στην ερημική Πεντέλη των παλιών καιρών διαδραματίστηκαν και ιστορίες τραγικές. Το 1926, ένα δεκατετράχρονο αγόρι είχε απαχθεί από την Κηφισιά και οδηγηθεί σε σπήλαιο της Πεντέλης, όπου είχε κρατηθεί επί τέσσερις μέρες πριν τελικά αφεθεί κακοποιημένο από τους απαγωγείς του. Στο σχετικό δημοσίευμα δε διευκρινίζεται η ταυτότητα του σπηλαίου, δύσκολα όμως θα μπορούσε να πρόκειται για τη γνωστή μας σπηλιά, η οποία ήδη την εποχή εκείνη δεχόταν αρκετούς επισκέπτες.

Παιδιά είχαν υπάρξει τραγικοί πρωταγωνιστές και σε άλλες ιστορίες της Πεντέλης. Το 1971, πεταμένα σε χαράδρα του βουνού, μέσα σε χαρτοδέματα και πλαστικές σακούλες, είχαν βρεθεί τα πτώματα 7–8 βρεφών, προερχόμενα μάλλον από κάποια μαιευτική κλινική. Το 1955, γονείς είχαν θάψει σε μια κορυφή της Πεντέλης το βρέφος τους, που είχε γεννηθεί νεκρό. Το 1949, ένα πεντάχρονο αγόρι, περιπλανώμενο τις ώρες του μεσημεριού σε ερημική τοποθεσία της Πεντέλης, είχε χάσει τις αισθήσεις του λόγω ηλίασης, με αποτέλεσμα, πέφτοντας με το πρόσωπο στο έδαφος, να αποφραχθούν οι αναπνευστικές του οδοί και να προκληθεί ασφυξία. Το άτυχο αγοράκι είχε βρει έτσι ξαφνικό, άδικο θάνατο – πιο αξιοπρεπή όμως τουλάχιστον, μέσα στη φύση της Πεντέλης και κάτω από τον γαλανό ουρανό, από εκείνον που περιμένει τους περισσότερους ανθρώπους.

Υπήρχαν ερημιές στο βουνό, αλλά και τα «νταμάρια», με τα κάθετα τοιχώματα και τα αφανή πλατώματα τους, ενίσχυαν την αίσθηση του απόμερου και του κρυμμένου. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι στην Πεντέλη είχαν διαπραχθεί και αρκετές ανθρωποκτονίες. Κάποιες από αυτές παρέμειναν ανεξιχνίαστες, σε ορισμένες δε στάθηκε καν δυνατή η αναγνώριση των θυμάτων, ίσως άλλες να μην αποκαλύφθηκαν ποτέ.

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ