Λίγα λόγια για την ιστορία

Ηθικός αυτουργός για το ανεπανάληπτο μπέρδεμα και τις μέχρι δακρύων κωμικές καταστάσεις που έχουν κατά καιρούς δημιουργηθεί γύρω από την Πεντέλη και την περίφημη σπηλιά της ήταν ο συγγραφέας–ερευνητής Γιώργος Μπαλάνος, ο οποίος το 1982 εξέδωσε το βιβλίο "Το Αίνιγμα της Πεντέλης" (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ). Τα μετά την έκδοση του εν λόγω βιβλίου αποτελέσματα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

● Ορδές επίδοξων ερευνητών άρχισαν να ανηφορίζουν τις πλαγιές του βουνού αναζητώντας τη σπηλιά.

● Τα έργα μέσα και γύρω από τη σπηλιά σταμάτησαν ξαφνικά, ενώ εργολάβοι και μηχανικοί έγιναν άφαντοι.

● Οι βουλευτές μας διέκοψαν για λίγο τις ασχολίες τους και, έπειτα από επερωτήσεις και επαπαντήσεις σχετικά με το θέμα, τα υπουργεία Πολιτισμού, Εθνικής Άμυνας και Δημόσιας Τάξης άρχισαν να λοξοκοιτάζουν το ένα το άλλο.

● Η όλη υπόθεση των έργων χαρακτηρίστηκε «άκρως απόρρητη» από το ΓΕΕΘΑ, κι έτσι οι βουλευτές μας μπόρεσαν επιτέλους να γυρίσουν στις συνήθεις ασχολίες τους, χωρίς σπαστικές επερωτήσεις.

● Οι δημοσιογράφοι βρήκαν ένα καινούριο θέμα για να ασχοληθούν. Σύντομα έκαναν αισθητή την παρουσία τους και διάφοροι «γνώστες», που προσπαθούσαν να αποσπάσουν την προσοχή των ενδιαφερομένων. Το θέμα πουλούσε...

● Οι μισοί Αθηναίοι έμαθαν σχετικά με τη σπηλιά, και οι «in» της παρέας μειδιούσαν αινιγματικά σε στυλ: "ξέρω τι κρύβεται πίσω απ' όλα αυτά, και το μόνο που σας λέω είναι ότι πρόκειται για πολύ μυστηριώδες μυστήριο".

Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, όλοι κάτι έχουν ακούσει, όλοι κάτι ξέρουν (ή νομίζουν ότι ξέρουν), και ναι, αρκεί ακόμα να αναφέρεις τη σπηλιά της Πεντέλης και να μειδιάσεις αινιγματικά για να εξασφαλίσεις την προσοχή της παρέας.

Γνωριμία με το χώρο

Μια γενική εικόνα της περιοχής είναι απαραίτητη για όποιον θελήσει να ασχοληθεί με τούτη την ιστορία. Τα όσα ακολουθούν είναι απλά μία περίληψη της περίληψης των όσων θα μπορούσαν να γραφούν σε σχέση με το "Πεντελικόν", και όχι μια ολοκληρωμένη καταγραφή. Μια τέτοια καταγραφή θα μπορούσε κάλλιστα να γεμίσει τόμους ολόκληρους και θα ξέφευγε από τους σκοπούς αυτής της εισαγωγής.

Το βουνό

Η Πεντέλη αποτελεί όρος της Αττικής, ονομαστό ήδη από την αρχαιότητα για το ολόλευκο μάρμαρο του. Υψώνεται βορειοανατολικά της Αθήνας και φράσσει με τον όγκο του το σημείο αυτό του λεκανοπεδίου. Εκτείνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά σε μία μόνο ράχη, σχήματος πυραμίδας και με μέγιστο ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας τα 1109 μέτρα. Γεωλογικώς, μαζί με τον Υμηττό, θεωρούνται δύο από τα αρχαιότερα βουνά της Ευρώπης.

Από την εποχή του Θουκυδίδη και μετά, το βουνό φέρεται με το όνομα Βριλησσός, εξ ου και ο παρακείμενος συνοικισμός των Βριλησσίων. "Πεντελικόν" ονομάστηκε αργότερα, από τον αρχαίο Δήμο Πεντέλης, ο οποίος εντοπιζόταν κοντά στη σημερινή μονή Πεντέλης (όχι, δεν υπήρξαν ποτέ πέντε έλη).

Δυστυχώς, το βουνό σήμερα βρίσκεται υπό την εποπτεία του νεοελληνικού κράτους, με αποτέλεσμα να απειλείται. Δεν έφταναν τα λατομεία που τόσα χρόνια κατέτρωγαν τα σπλάχνα του, τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί και σταθερό στόχο εμπρηστών. Ειδικά μεταξύ 1980 και 2010, χιλιάδες στρέμματα καμένων εκτάσεων αλλά και άθικτα τμήματα δάσους μετατράπηκαν σε οικιστικές ζώνες, καθώς στη θέση των πεύκων ξεφύτρωναν βίλες και μεζονέτες.

Στους πρόποδες του βουνού, και συγκεκριμένα στην κορυφή του παρακείμενου λόφου "Κουφού", δεσπόζει το Αστεροσκοπείο Πεντέλης, το οποίο ιδρύθηκε το 1936 από την τότε Γεωδαιτική Επιτροπή του κράτους (θυμηθείτε το αυτό παρακάτω, έχει σημασία).

Παρεμπιπτόντως, το αστεροσκοπείο ανοίγει τις πόρτες του στο κοινό μερικές βραδιές κάθε μήνα, οπότε οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν τα ουράνια σώματα από το μεγάλο τηλεσκόπιο Newall, συζητώντας με το προσωπικό σε φιλική ατμόσφαιρα. Το συνιστούμε ανεπιφύλακτα.

Στη βάση του λόφου "Κουφού", σε μικρή απόσταση από το αστεροσκοπείο, βρίσκεται και το μέγαρο της δούκισσας της Πλακεντίας, γνωστό ως "Καστέλλο της Ροδοδάφνης".

Η εν λόγω δούκισσα, Σοφία Λεμπρέν (1785–1854), Γαλλίδα στην καταγωγή και γεννημένη στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, παντρεύτηκε το 1802 τον Στρατηγό υπασπιστή του Μ. Ναπολέοντα Κάρολο Λεμπρέν, δούκα της Πλακεντίας (Η Πλακεντία, "Placentia" στα λατινικά και "Piacenza" στα ιταλικά, αποτελεί νομό της βορείου Ιταλίας νοτίως του ποταμού Πάδου, και όχι περιοχή της Γαλλίας, όπως λανθασμένα πιστεύεται). Από το γάμο αυτό απέκτησε μία κόρη, την Ελίζα. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, τόσο η κόρη της όσο και η ίδια συνεισέφεραν πολλά και ενίσχυσαν οικονομικά τον αγώνα από το Ναύπλιο, όπου είχαν εγκατασταθεί μετά τη διάλυση του γάμου της το 1831. Το 1834, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Το 1836, πραγματοποίησε εκτεταμένα ταξίδια στην εγγύς και μέση Ανατολή, επιχειρώντας απεγνωσμένα να γιατρέψει την κόρη της, η οποία έσβηνε μέρα με τη μέρα προσβεβλημένη από αδιευκρίνιστη πνευμονική νόσο (πιθανώς φυματίωση). Το 1837, η κόρη της Ελίζα πεθαίνει στη Βηρυτό. Η κλονισμένη δούκισσα ταριχεύει το σώμα της (!) και το αποθέτει στην προσωρινή της κατοικία στην οδό Πειραιώς. Στις 19 Δεκεμβρίου του 1847, η κατοικία και το ταριχευμένο πτώμα αποτεφρώνονται από πυρκαγιά που ξεσπά από άγνωστη αιτία.

Η δούκισσα, φάντασμα πλέον του παλιού της εαυτού, έχει υποστεί τρομακτικές μεταβολές ως προς τη ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά. Απομακρύνεται από τον Χριστιανισμό και ασπάζεται τον Μωσαϊσμό. Ιδρύει θεοσοφική (μαγική) οργάνωση, με μέλη διάφορους Έλληνες και ξένους λόγιους. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα περνά απομονωμένη, αρνούμενη να δεχθεί παρά ελάχιστους επισκέπτες. Πεθαίνει το 1854 από ύδρωπα και θάβεται δίπλα στη "Maisonnette", προσωρινή κατοικία της στην Πεντέλη.

Ενδιαφέρων τύπος, έτσι;

Και ο λήσταρχος Νταβέλης; Αυτός δεν είχε καμία απολύτως σχέση με τη Δούκισσα (ούτε και με τη σπηλιά), και τα όσα λέγονται περί ρομαντικού ειδυλλίου μεταξύ τους ανήκουν στη σφαίρα της λαϊκής μυθοπλασίας της εποχής.

Σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από το μέγαρο της δούκισσας εντοπίζεται η μονή Πεντέλης, η οποία τιμάται στο όνομα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Έχοντας ιδρυθεί το 1578 από τον επίσκοπο Ευρίπου Τιμόθεο, απετέλεσε πνευματικό κέντρο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, συγκεντρώνοντας πλήθος μοναχών. Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα λειτουργούσε στους χώρους της σχολή, της οποίας το έργο βοηθούσε πλούσια βιβλιοθήκη.

Στη μονή Πεντέλης θα αναφερθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια. Εδώ, θα αρκεστούμε να παραθέσουμε μερικά μόνο μικρά σχετικά αποσπάσματα από το βιβλίο "Ο Αναδρομάρης της Αττικής", έκδοσης 1920 (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ). Στο εν λόγω βιβλίο αποτυπώνονται οι σκέψεις και οι εντυπώσεις του Δημητρίου Καμπούρογλου, σπουδαίου ιστορικού και χρονικογράφου της εποχής:

Το πεντελικόν είχε λησμονηθή, και αν ελέγετο «βουνόν της Μεντέλης», τούτο ωφείλετο εις την Μονήν. Δεν ήτο αυτή του Πεντελικού, αλλά το βουνόν ήτο της Μονής. Τόσον, ώστε επεκράτει και κάποια πεποίθησις, ότι η ονομασία ήτο άσχετος προς την τοπογραφικήν αρχαιότητα, ότι πρόκειται περί συμπτώσεως –το σύνηθες επιχείρημα των μελλοντιστών– και ότι Μεντέλης θα ήτο το επώνυμον του ιδρυτού της Αγίου Τιμοθέου...

...Την Μονήν της Πεντέλης ηυνόουν και αυτοί οι Τούρκοι των Αθηνών και της Αττικής εν γένει. Πλήν των γνωστών λόγων του σχετικού σεβασμού προς τας Μονάς, επί του προκειμένου υπήρχε και κάποιος ειδικός, ότι η Πεντέλη χάρις εις τα εις είδος δώρα της είχε και εις Αθήνας, αλλ' εδίως εις την Βασιλεύουσαν, ισχυρούς προστάτας, δυνάμενους να τιμωρήσουν πάσαν παρεκτροπήν. Και η Ανατολική εύνοια οσάκις δεν στηρίζεται εις κάποιον κέρδος, στηρίζεται εις κάποιον φόβον...

...Ένας από τους γηλόφους της Πεντέλης, κατάφυτος όπως όλοι και αυτός, ονομάζεται Κουφός. Αποδίδει, λέγουν, την ηχώ συγκεχυμένην: "και σα να μην ακούη καλά τι του λένε, φωνάζει, ε!". Εις τους πρόποδας λοιπόν του Κουφού είναι το κοιμητήριον των Πατέρων, εις το υπέρθυρον της μάνδρας του οποίου υπάρχει χρονολογία ερμηνευθείσα άλλοτε παρ' ημών, ως αποδίδουσα το έτος 1578. Εις αυτόν τον χώρον αναπαύονται απ' αιώνων και Ηγούμενοι αναδείξαντες την Μονήν και Καλόγηροι υπηρετήσαντες πιστώς αυτήν...

Η μονή Πεντέλης συγχέεται συχνά με δύο άλλες μονές επί του βουνού: την κατά πολύ νεότερη μονή Αγίου Παντελεήμονα και την κατά πολύ παλαιότερη μονή ΤΑΩ (παραφθορά του "Ταού" αποτελεί το "Νταού" Πεντέλης, που έχει επικρατήσει). Και για τη μονή ΤΑΩ θα μιλήσουμε αναλυτικότερα στη συνέχεια, αρκούμενοι εδώ στην παράθεση μερικών ακόμα σχετικών αποσπασμάτων από το βιβλίο "Ο Αναδρομάρης της Αττικής" του Δ. Καμπούρογλου (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ):

Αλλ' ενώ η Πεντέλη έχει τόσες πικροδάφνες, έχει μόνον μίαν δάφνην, τήν προαιώνιον και πελωρίαν βαγιάν της αυλής του Μοναστηριού. Σώζεται και στην Καισαριανή, κακοτυχισμένη στην πίσω αυλή, η παλαιά τού Μοναστηρίου δάφνη –οι άλλαις είναι νεότερα φυτεύματα– της μυστηριώδους όμως Πεντελικής Ταώ η πολυπαινεμένη δάφνη εκάη και αυτή, από τους πειρατάς, που κατέστρεψαν και την Μονήν...

Η ΤΑΩ

Κρυμμένον μέσα στα βάθη των δρυμών και των χαραδρών μιας αφανούς από τας Αθήνας κολπώσεως του Πεντελικού, εμφανίζεται έξαφνα ένα πελώριον ερείπιον.

Είναι η μυστηριώδης Ταώ του Καρίκη.

Τα βουνά που ήκουσαν τας οιμωγάς των σφαγέντων καλογήρων και το βογκητόν του στοιχειωμένου πεύκου, είχαν ακούση άλλοτε και την φημισμένην του Θεοφάνους φωνήν, η οποία τον οδήγησεν εις τον Πατριαρχικόν θρόνον και εις τον θάνατον. Κανείς όμως έως τώρα δεν μας διηγήθη την αρχαίαν και την Βυζαντινήν του ιστορίαν. Τι ήτο πριν γείνη μοναστήρι; εις ποίον ιερόν, εις ποίον μνημείον να ανήκον τα πολλά και ωραία του μάρμαρα, τα εντοιχισμένα ή σκόρπια; πότε ιδρύθη το παμπάλαιον μοναστήρι, επί των ερειπίων του οποίου ανυψώθη το εις ερείπια και αυτό σωζόμενο τώρα, και του οποίου είναι γνωστός οπωσδήποτε ο χρόνος της ανιδρύσεως; Ποιος ήταν ο αγνώστου επωνύμου Πιγκέρνης, όστις, κύριος όλων των πέριξ εκτάσεων, εις τας οποίας έδωσε το εν χρήσει μέχρι σήμερον όνομα του τίτλου του, θα είχεν, ως φαίνεται, και το μοναστήρι Ταώ –έτσι το ονομάζουν  τα Πατριαρχικά χαρτιά– υπό την προστασίαν, ίσως και την κυριότητα, της γενεάς του;

٭٭٭

Αλλά γνωρίζετε τουλάχιστον το Πικέρμι;

Εις την φιλολογίαν των ληστών σκηνοθετείται συχνότατα. Τώρα η μετάβασις εις αυτό είναι ακίνδυνος, με εν οιονδήποτε μέσον, από του κλασικού όνου μέχρι του μελλοντιστικού αυτοκινήτου.

Εις το Πικέρμι θα σας δείξουν κάποιον μονοπάτι, μέσα σε πυκνότατον δάσος και απάνω από χαράδρας και βράχους. Αφού δε αφήσετε την Αγίαν Παρασκευήν, το παλαιόν Γενέσιον της Θεοτόκου, και προχωρήσετε ακόμη ολίγον, θα φτάσετε εις ωραίαν πλατανοβριθή ρεμματιάν, με αριστοκρατικής λεπτότητος μυρτιές και γραφικωτάτου σχήματος και χρώματος μονές πικροδάφνες. Αυτά ημερώνουν την ψυχήν και πλησιάζετε ποιητικώτεροι εις το ιστορικόν και τεχνικόν μυστήριο που ονομάζεται, Ταώ μεν από του λογίους, Νταού δε από τον λαό.

٭٭٭

Κάποιον σύμπλεγμα από ένα Τ και ένα Ω (Ταώ δηλαδή) που παρατηρείται εκεί, προσεπαθήσαμεν να το ερμηνεύσωμεν ως σχετιζόμενον με τον Παντοκράτορα–Σωτήρα, επ' ονόματι του οποίου τιμάται η Μονή, αλλ' η ερμηνεία μας αυτή προσέκρουσεν εις συμβολικάς αντιρρήσεις.

Άλλοι προσπαθούν ν' αποδείξουν, ότι είναι Φραγκική η προέλευσις του ονόματος και άλλοι θέλουν την Ταώ, ως εξελλήνισιν του λαϊκού ονόματος Νταού – μία και αυτή από τας αμαρτίας των επηλύδων. Προσκαλούν μάλιστα συνεπικούρους τον Ντούσην και τον Ντάβον και προπάντων κάποιον Νταούτην. Αυτά όλα θα ημπορούσαν ίσως να κλονίσουν κάπως την αρχαιοπρέπειαν της Ταώς. Μία φράσις όμως παρατηρουμένη ευτυχώς εις την τοπογραφικώς αμαθεστάτην επιστολήν του Πάπα Ιννοκεντίου κατά τα πρώτα της Φραγκοκρατίας έτη, πείθει, ότι προκειται περί ηχητικών συμπτώσεων και μας οδηγεί εις την προς το Βυζάντιον άγουσαν, από την οποίαν κακώς, φαίνεται, απεμακρύνθημεν.

«Ιστορικό και τεχνικό μυστήριο που ονομάζεται Ταώ», «σφαγέντες καλόγεροι», «ερείπια», στη μονή ΤΑΩ· «ισχυροί προστάτες και φόβος των Τούρκων» προς τη μονή Πεντέλης. Τι σημαίνουν όλα αυτά;

Κρατήστε τις απορίες για την ώρα. Μην ξεχνάτε, βρισκόμαστε ακόμα στο στάδιο της γνωριμίας με το χώρο.

Εκτός από λατομεία, στην Πεντέλη υπάρχουν και ορυχεία. Πρόκειται συγκεκριμένα για παλιά ορυχεία σιδήρου, τα οποία εντοπίζονται στους πρόποδες, σε μικρή απόσταση από τον ασφαλτόδρομο.

Αντιστοιχούν σε ομάδα στοών, από τις οποίες η μία μόνο έχει απομείνει ανοιχτή σε αξιόλογο μήκος. Η στοά αυτή είναι σχετικά ευθεία και δίχως διακλαδώσεις. Ο αυλός της προοδευτικά στενεύει, τερματίζοντας την πορεία του 70 περίπου μέτρα από την είσοδο.

Για τον περίφημο «βαρυτικό» δρόμο στα ανατολικά του βουνού, πολλά έχουν γραφεί. Δε σκοπεύουμε να θίξουμε το θέμα εδώ, όμως θα θέλαμε να κάνουμε μία επισήμανση: άσχετα με το αν όντως υπάρχει βαρυτική ανωμαλία ή όχι, όταν επιθυμείς να ελέγξεις μια πιθανή βαρυτική διαταραχή δεν το κάνεις με όργανα που χρησιμοποιούν την ίδια τη βαρύτητα για να καλιμπραριστούν. Με άλλα λόγια, δεν περιμένεις από ένα χωροβάτη να σε διαφωτίσει, καθώς ο χωροβάτης χρησιμοποιεί φυσαλίδα για να επιπεδωθεί, και άρα η οποιαδήποτε μέτρηση θα εμπεριέχει το βαρυτικό σφάλμα που προσπαθείς να ανιχνεύσεις. Αυτά, όσον αφορά ορισμένα παλιότερα δημοσιεύματα, σύμφωνα με τα οποία η πιθανότητα βαρυτικής διαταραχής στο δρόμο της Πεντέλης είχε αποκλειστεί βάσει μετρήσεων με χωροβάτες.

Σαν τεράστια μάτια, στην κορυφή της Πεντέλης δέσποζαν μέχρι και το 2004 τα «πιάτα» του ΝΑΤΟϊκου σταθμού τηλεπικοινωνιών που βρισκόταν εγκατεστημένος εκεί (ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΙΟΥΝΙΟΥ 2004).

Οκτώ ήταν συνολικά τα πιάτα αυτά, ανά δύο στραμμένα δυτικά, βορειοδυτικά, βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά. Υπάρχει μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, μέρος της οποίας αποτελεί ο συγκεκριμένος σταθμός. Θα την κάνουμε στην πορεία, όπου και θα δούμε αρκετά στοιχεία για τις εγκαταστάσεις.

Ανεβαίνοντας παλιότερα τη λεωφόρο Πεντέλης, στη γωνία της διασταύρωσης με τη λεωφόρο Αναπαύσεως, συναντούσε κανείς δεξιά μία μεγάλη, φαινομενικά αναξιοποίητη, περιφραγμένη έκταση. Πολλές και μεγάλες κεραίες φύτρωναν ανάμεσα στα χορτάρια, ενώ πινακίδες στην περίφραξη προειδοποιούσαν ότι η φωτογράφηση απαγορευόταν (ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 2005).

Επρόκειτο για υπόγεια ΝΑΤΟϊκή βάση τηλεπικοινωνιών του Πολεμικού Ναυτικού. Τώρα, αν αναρωτιέστε τι δουλειά είχε μία ναυτική βάση στους πρόποδες ενός βουνού, μακριά από τη θάλασσα, κάντε λίγη υπομονή, η ιστορία αυτή έχει πολλές στροφές ακόμα. Για την ώρα, τα αρχικά ELF και ο όρος «Taos Hum», σας λένε τίποτα;

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ