α) Την Κυριακή, 07/03/04 έχουμε βουλευτικές εκλογές.

β) Την Κυριακή, 07/03/04 έχουμε πανσέληνο.

άρα

γ) Την Κυριακή, 07/03/04 έχουμε βουλευτικές εκλογές με πανσέληνο.

Κάπως έτσι μας ήρθε να ελέγξουμε τις φάσεις της Σελήνης κατά τις ημερομηνίες διεξαγωγής προηγούμενων εκλογικών αναμετρήσεων, από τη μεταπολίτευση ως τις μέρες μας.

Τα αποτελέσματα ήταν ενδιαφέροντα.

Όπως λοιπόν διαπιστώσαμε, από τις έντεκα συνολικά ημερομηνίες διεξαγωγής εκλογών (μαζί με τις επερχόμενες), στις εννέα το φεγγάρι βρισκόταν σε φάση γέμισης, και μόνο στις δύο έχανε. Επιπλέον, στις τέσσερις από τις έντεκα εκλογικές αναμετρήσεις η ημερομηνία διεξαγωγής βρισκόταν πολύ κοντά στη στιγμή της πανσελήνου (από αυστηρά αστρονομική άποψη, η πανσέληνος συνιστά στιγμιαίο συμβάν· παρόλα αυτά, στην καθημερινή γλώσσα αναφερόμαστε σε αυτή ως φαινόμενο με διάρκεια, αφού στα μάτια μας οι μικρές διαφορές στην κάλυψη του σεληνιακού δίσκου/ημισφαιρίου από το ηλιακό φως είναι αδιόρατες).

Παρακάτω σημειώνονται οι ημερομηνίες διεξαγωγής βουλευτικών εκλογών σε σχέση με τις φάσεις της Σελήνης.

Βέβαια, το δείγμα αυτό είναι πολύ μικρό για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, όμως δεν παύει να αποτυπώνει την πραγματικότητα και να οδηγεί σε κάποιες σκέψεις. Είναι ευρέως γνωστό και επιστημονικά παραδεκτό, άλλωστε, ότι η φάση της Σελήνης (από το «σέλας», που σημαίνει φως) επηρεάζει σημαντικά, όχι μόνο την ανθρώπινη ψυχοσωματική κατάσταση, αλλά και τη συμπεριφορά των ζώων, των φυτών (οι γεωργοί το γνωρίζουν καλά αυτό), καθώς και αρκετών φυσικών/μετεωρολογικών φαινομένων. Η διάρκεια του μέσου κύκλου εμμηνορρυσίας των γυναικών ταυτίζεται με τη διάρκεια του κύκλου της Σελήνης (αυτή κυμαίνεται μεταξύ 28 και 29.5 ημερών), ενώ, αν τύχει ποτέ και δείτε πώς τσακώνονται μεταξύ τους κάποιοι γιατροί προκειμένου να αποφύγουν εφημερίες με πανσέληνο (σωρεία περιστατικών με νευροφυτικές/ψυχικές διαταραχές στα νοσοκομεία), θα χάσετε πάσαν ιδέαν.

Όμως, ο δορυφόρος και νυκτερινός μας σύντροφος έχει πολλές ακόμα ενδιαφέρουσες ιδιότητες.

Γνωστότερη όλων είναι η «εμμονή» της Σελήνης να κρατά πάντα την ίδια πλευρά (ημισφαίριο, για την ακρίβεια) στραμμένη στη Γη, ως αποτέλεσμα του χρονισμού περιστροφής των δύο σωμάτων γύρω από τους άξονες τους σε σχέση με την περίοδο περιστροφής της Σελήνης γύρω από τη Γη. Συγκεκριμένα, ο χρόνος που χρειάζεται η Σελήνη για να πραγματοποιήσει μία περιστροφή γύρω από τον εαυτό της είναι ακριβώς ίδιος με εκείνον που χρειάζεται για να ολοκληρώσει μία περιστροφή γύρω από τον πλανήτη μας. Το γεγονός αυτό ακούγεται, βέβαια, ως απίθανη σύμπτωση, και έχει δώσει γένεση σε διάφορες θεωρίες, συνωμοσιολογικού κυρίως περιεχομένου. Οι αστροφυσικοί, ωστόσο, επισημαίνουν ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά των δύο ουράνιων σωμάτων, με τη μονίμως κρυμμένη σε εμάς πλευρά της Σελήνης, δεν είναι κάτι το μοναδικό, και ότι οι περισσότεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος παρουσιάζουν το ίδιο αυτό χαρακτηριστικό της «σύγχρονης τροχιάς», όπως το ονομάζουν (https://en.wikipedia.org/wiki/Synchronous_orbit). Προχωρούν δε, εξηγώντας ότι το όλο φαινόμενο δεν αποτελεί σύμπτωση, αλλά αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης των ασκούμενων βαρυτικών δυνάμεων, κατά τρόπο ώστε σε βάθος χρόνου οι δορυφόροι να «κλειδώνονται» αναπόφευκτα στον συγκεκριμένο χρονισμό.

Ναι, αλλά για μισό λεπτό. Αυτό δεν αλλάζει και πολύ το παράξενο του πράγματος. Η ουσία παραμένει ίδια, και απλώς το παράδοξο παραφράζεται σε «τι εξωφρενική σύμπτωση να υπάρχουν οι φυσικοί αυτοί μηχανισμοί που προκαλούν το συγκεκριμένο φαινόμενο».

Δείτε το αλλιώς. Δείτε το από καθαρά ανθρωποκεντρική σκοπιά.

Φανταστείτε ότι είστε ένας νέος, φέρελπις, οξυδερκής παρατηρητής των ουρανών, που ζει πίσω τον 10ο μ.Χ. αιώνα, πολύ πριν την εποχή του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου. Την εποχή σας, οι άνθρωποι βασίζονται σε ένα μίγμα επιστήμης, πρόληψης και θρησκείας για να ερμηνεύουν τα ουράνια φαινόμενα (αξιοσημείωτο, πάντως, είναι το ότι οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί της αρχαιότητας, γνώριζαν ότι η Γη είναι σφαιρική, με τον Ερατοσθένη, μάλιστα, να έχει υπολογίσει την περίμετρο της με θαυμαστή ακρίβεια ήδη από τον 3ο αιώνα μ.Χ. –https://el.wikipedia.org/wiki/Πείραμα _του_Ερατοσθένη.) Εσείς, λοιπόν, βαδίζοντας στα χνάρια του Ερατοσθένη, συλλαμβάνετε την αλήθεια. Καταλαβαίνετε δηλαδή ότι, όχι μόνο η Γη, αλλά και όλα τα ουράνια σώματα είναι σφαιρικά, περιστρεφόμενα συγχρόνως γύρω από τον άξονα τους και από άλλα σώματα. Τρέχετε όλο ενθουσιασμό στο σοφό και ανοικτόμυαλο παππού σας, και του εξηγείτε με λεπτομέρειες τους συλλογισμούς σας μαζί με τις μετρήσεις που υποστηρίζουν την ορθότητα της θεωρίας σας. Ο σοφός παππούς σας, αφού ακούει καλοπροαίρετα και με ενδιαφέρον, βυθίζεται σε περισυλλογή, και έπειτα από λίγο σας απαντά: «Εφόσον εγγονέ μου ισχύουν αυτά που μου λες, γιατί δε βλέπουμε ποτέ το φεγγάρι να περιστρέφεται και να μεταβάλει την πλευρά που έχει στραμμένη σε εμάς; Μη μου πεις ότι οι ταχύτητες περιστροφής είναι συνδυασμένες έτσι ακριβώς ώστε η πλευρά που εμείς βλέπουμε να μην αλλάζει ποτέ...». Απογοητευμένος, μετά το λογικό και ατράνταχτο αυτό επιχείρημα του παππού σας, αποφασίζετε να ακολουθήσετε τις νουθεσίες του και να ασχοληθείτε με την κτηνοτροφία.

Μπορείτε να σκεφτείτε μεγαλύτερο καψόνι για κάποιον που θα επιχειρούσε να ερμηνεύσει τις κινήσεις των πλανητών και των δορυφόρων τους; Να υπάρχει ένας τέτοιος φυσικός μηχανισμός που να κρατάει την ίδια πάντα πλευρά της Σελήνης αθέατη σ' εμάς...

Πάντως, αν για το ζήτημα της κρυμμένης πλευράς της Σελήνης (κρυμμένης, όχι σκοτεινής, όπως συχνά αναφέρεται) υπάρχει επαρκής επιστημονική εξήγηση, μία άλλη τρελή σύμπτωση σε σχέση με τη Σελήνη είναι εντελώς ανεξήγητη, αλλά και άγνωστη στον πολύ κόσμο:

Το φαινομενικό μέγεθος της Σελήνης για έναν παρατηρητή που βρίσκεται στη Γη είναι ίσο με εκείνο του Ήλιου.

Δηλαδή, αν και ο Ήλιος έχει διάμετρο 400 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Σελήνης, βρίσκεται παράλληλα 400 φορές μακρύτερα από αυτή, με αποτέλεσμα, στα μάτια μας, τα δύο αυτά σώματα να έχουν το ίδιο φαινόμενο μέγεθος: 30 λεπτά της μοίρας. Αυτός είναι και ο λόγος που στις ολικές εκλείψεις του Ήλιου βλέπουμε έναν σκοτεινό δίσκο περιβαλλόμενο από ένα φωτοστέφανο με αχτίδες, τη λεγόμενη «κορώνα». Αν τα φαινομενικά μεγέθη Σελήνης και Ήλιου ήταν άνισα, έστω και λίγο, δε θα εκδηλωνόταν το συγκεκριμένο οπτικό φαινόμενο (https://astronomy.com/magazine/ask-astro/2000/10/why-is-the-moon-exactly-the-same-apparent-size-from-earth-as-the-sun-surely-this-cannot-be-just-coincidence-the-odds-against-such-a-perfect-match-are-enormous).

Αυτή κι αν είναι εξωφρενική σύμπτωση. Και, προσέξτε, η ταύτιση των δύο φαινομενικών μεγεθών ισχύει αποκλειστικά και μόνο για έναν παρατηρητή που βρίσκεται στην επιφάνεια της Γης.

Από κανένα άλλο σημείο στο Σύμπαν η Σελήνη και ο Ήλιος δε φαίνονται σαν ισομεγέθη σώματα.

Εξυπακούεται, βέβαια, ότι δεν υπάρχει, αλλά και δε νοείται καν, κάποιος φυσικός μηχανισμός που θα μπορούσε να ευθύνεται για την απίστευτη αυτή σύμπτωση – τα μοναδικά δύο ουράνια σώματα που είναι ορατά στα μάτια μας ως κάτι παραπάνω από κουκίδες να έχουν το ίδιο ακριβώς φαινόμενο μέγεθος. Και αυτό να ισχύει αποκλειστικά για εμάς, τους κατοίκους της Γης.

Μιας και μιλάμε για το φαινομενικό μέγεθος της Σελήνης, υπάρχει και ένα άλλο σχετικό παράδοξο, στο οποίο οι περισσότεροι έχουμε σκοντάψει κάποια στιγμή. Προσέξτε:

Μόλις έχετε πετύχει ένα τεράστιο ολόγιομο φεγγάρι χαμηλά στον ορίζοντα, να ανατέλλει πίσω από την Ακρόπολη. Ευχαριστείτε την καλή σας τύχη που συμβαίνει να έχετε μαζί τη φωτογραφική σας μηχανή, και τραβάτε μία καταπληκτική φωτογραφία. Φτάνοντας σπίτι, σπεύδετε να μεταφέρετε τη φωτογραφία στην οθόνη του υπολογιστή σας και... Τι απογοήτευση, το φεγγάρι ίσα που διακρίνεται πίσω από την Ακρόπολη. Είναι μια σταλίτσα. Κι όμως, όταν εσείς τραβούσατε τη φωτογραφία σάς είχε φανεί τεράστιο.

Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το φεγγάρι φαίνεται μεγαλύτερο όταν είναι χαμηλά στον ορίζοντα (ιδίως όταν πρόκειται για πανσέληνο), ενώ όταν βρίσκεται ψηλά δείχνει πολύ μικρότερο. Κι ωστόσο, γνωρίζουμε ότι το φαινομενικό μέγεθος του δορυφόρου μας, είτε χαμηλά είτε ψηλά, παραμένει αμετάβλητο: μισή μοίρα. Γιατί, λοιπόν, αυτή η διαφορά στα μάτια μας ανάλογα με τη θέση του στον ουρανό;

Η εξήγηση εδώ δεν έχει να κάνει τόσο με το ίδιο το φεγγάρι όσο με ένα δικό μας εγγενές σφάλμα στον υπολογισμό του πραγματικού μεγέθους μακρινών αντικειμένων. Ο τρόπος που έχουμε εκπαιδευτεί να ερμηνεύουμε τις αποστάσεις υπαγορεύει πως, όταν ένα αντικείμενο που βρίσκεται ψηλά πάνω από το κεφάλι μας –π.χ. ένα σύννεφο, ένα αεροπλάνο ή ένα πουλί– απομακρυνθεί και χαμηλώσει στον ορίζοντα, θα φαίνεται όλο και μικρότερο ώσπου να χαθεί. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει για ένα κολοσσιαίο σώμα όπως το φεγγάρι. Όταν, λοιπόν, εμείς το αντικρίζουμε χαμηλά, πέρα στον ορίζοντα, περιμένουμε να το δούμε μικρότερο απ' ό,τι όταν βρίσκεται ψηλά στον ουρανό. Το γεγονός ότι κάτι τέτοιο δε συμβαίνει μας κάνει να υπερεκτιμάμε το μέγεθος του, ώστε να φαντάζει μεγαλύτερο στον εγκέφαλο μας (το ίδιο ακριβώς φαινόμενο, για τους ίδιους λόγους, παρατηρείται και σε σχέση με τον Ήλιο).

Την επόμενη φορά που θα πετύχετε το φεγγάρι χαμηλά στον ουρανό, κάντε το εξής απλό τεστ: ανοίξτε μία μικρή τρύπα σε ένα κομμάτι χαρτί, κλείστε το ένα σας μάτι, και με το άλλο κοιτάξτε το φεγγάρι μέσα από την τρύπα, σε τέτοια απόσταση ώστε η εικόνα του να γεμίζει το άνοιγμα (ακυρώνει την αίσθηση του ορίζοντα). Θα διαπιστώσετε ότι τώρα αντιλαμβάνεστε το φεγγάρι στο συνηθισμένο του μέγεθος, και όχι μεγαλύτερο όπως πριν. Ανοίξτε τώρα και το άλλο μάτι. Πλέον βλέπετε δύο φεγγάρια: ένα μικρότερο, με το μάτι που κοιτάζει μέσα από την τρύπα, και ένα μεγαλύτερο, με το μάτι που κοιτάζει έξω απ' αυτή.

Για τους άπιστους Θωμάδες, προτείνουμε το εξής:

Ανοίξτε την παρακάτω εικόνα.

Με χαμηλό φωτισμό δωματίου, κοιτάξτε σταθερά τη μαύρη κουκίδα από απόσταση 20 εκατοστών και για περίπου 20 δευτερόλεπτα. Κλείστε τώρα τα μάτια και στρέψτε το κεφάλι σας πάνω ψηλά. Περιμένετε λίγο ώσπου να εμφανιστεί το μετείκασμα. Θα πρέπει να βλέπετε έναν λευκό δίσκο στο κέντρο ενός μαύρου πλαισίου. Με τα μάτια κλειστά πάντα, χαμηλώστε αργά το κεφάλι, προσπαθώντας να διατηρήσετε στο μυαλό σας το μετείκασμα. Θα παρατηρήσετε ότι το μαύρο πλαίσιο παραμένει, ενώ ο λευκός δίσκος εξαφανίζεται. Μερικοί δεν μπορούν, όσο και αν προσπαθούν, να διατηρήσουν το μετείκασμα του λευκού δίσκου όταν χαμηλώσουν τη νοητή τους ματιά σαν να κοιτούν πέρα μακριά, οι περισσότεροι όμως το καταφέρνουν με κάποια δυσκολία. Επιμείνετε και ξαναπροσπαθήστε. Εφόσον τα καταφέρετε, θα δείτε στο κέντρο του τετραγώνου μία λευκή κουκίδα, πολύ μικρότερη του αρχικού δίσκου.

Να, λοιπόν, που το μακρινό φεγγάρι μάς αποκαλύπτει πράγματα που συμβαίνουν μέσα στο μυαλό μας, στις δικές μας αθέατες πλευρές. Και, βέβαια, τα μυστικά του δεν τελειώνουν εδώ. Εμείς, όμως, θα κλείσουμε στο σημείο αυτό τη σύντομη αναφορά μας, αποχαιρετώντας με ένα σχετικό στιχάκι του πάντα επίκαιρου J. R. R. Tolkien:

Και προσμένω μ' ελπίδα στην άλλη στροφή

πύλη κρυφή ή δρόμος μπροστά μου να βγει

και μόλο που ως τώρα τ' άφηνα γεια

μια μέρα θε να 'ρθει ή κάποια βραδιά

που τους δρόμους αυτούς θα περάσω

δυτικά της Σελήνης κι απ' τον Ήλιο πιο

πέρα να φτάσω...

Στις 02/03/2004, η NASA ανακοίνωσε ότι το διαστημικό όχημα "Opportunity" ανακάλυψε σε πετρώματα του Άρη ίχνη διάβρωσης που αποδεικνύουν την παλαιότερη ύπαρξη νερού στην επιφάνεια του. Οι επιστήμονες που έκαναν την ανακοίνωση προχώρησαν λέγοντας ότι οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι κάποτε στον Άρη υπήρχε ζωή.

Αν το καλοσκεφτείτε, πρόκειται ίσως για την εκπληκτικότερη είδηση που έχει ανακοινωθεί ποτέ.

Στα περισσότερα ελληνικά –και πιθανώς και στα ξένα– δελτία ειδήσεων η είδηση αυτή μεταδόθηκε 14η–15η, πολύ μετά τις τρέχουσες εγκλήσεις και αντεγκλήσεις βουλευτών μας.

Σκεφτείτε το λίγο. Είναι κάπως τρομακτικό.

06/03/2004

Ο χειμώνας είναι ίσως η καταλληλότερη εποχή για νυκτερινές περιπλανήσεις στα μονοπάτια της πόλης – οποιασδήποτε πόλης. Είτε με τον βαθύ μπλε ουρανό των αλκυονίδων νυχτών είτε με τα κοκκινερά, πηχτά σύννεφα του βροχερού νυκτερινού ουρανού, τα έρημα δρομάκια και τα μισοφωτισμένα παράθυρα απευθύνουν ένα ξεχωριστό κάλεσμα προς τους μοναχικούς ταξιδιώτες. Οι μακριές νύχτες προσφέρουν επαρκή μόνωση από τον κόσμο της ημέρας, επιτρέποντας σε πράγματα που κανονικά δεν υπάρχουν να γίνονται τις ώρες εκείνες αληθινά. Αν, μάλιστα, ο περιπατητής σταθεί τυχερός, και το φως της αυγής τον βρει να περιπλανιέται ακόμα στα άδεια στενά της πόλης, μπορεί και να γίνει μάρτυρας μικρών θαυμάτων που οι περισσότεροι γεύονται μονάχα στα όνειρα τους.

Καλές βόλτες.

13/01/2004