Ζούμε σ' έναν πολύ παράξενο κόσμο. Και δεν είναι λίγες φορές που, σε όλους μας λίγο–πολύ, δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν αποτελούμε παρά θύματα μιας κοσμικών διαστάσεων φάρσας. Οι επιστήμονες, και ιδιαίτερα οι φυσικοί, που κυνηγούν άπιαστα σωματίδια με αστεία ονόματα, όπως «μποζόνιο», «γλουόνιο» ή «χαρμόνιο», μόνο και μόνο για να σκοντάφτουν σε άλλα, άγνωστα ως τότε σωματίδια, με συμπεριφορές ακόμη πιο αστείες κι από τα ονόματα, αποκομίζουν συχνά την αίσθηση αυτή. Όμως, η εντύπωση της κοσμικής φάρσας είναι συνηθέστερα αποτέλεσμα καταστάσεων της καθημερινότητας, παρά επιστημονικών πειραμάτων. Θέλετε μια κλασική περίπτωση;

Λοιπόν, έχετε προσέξει πόσες ταμπέλες γιατρών υπάρχουν αναρτημένες τριγύρω; Εντάξει, έχετε. Έχετε, όμως, προσέξει και τα ονόματα σε πολλές από αυτές;

Οι γιατροί αποτελούν τη χαρακτηριστικότερη ομάδα, αλλά βεβαίως ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ονόματα άλλων επαγγελματιών.

Φαντάζεστε, κατά σύμπτωση, να έπεφτε κάποιος απανωτά σε περιπτώσεις όπως των παραπάνω φωτογραφιών; Και, έχοντας αρχίσει να αμφιβάλει για τον εαυτό του, να αναζητούσε ψυχολογική υποστήριξη, οδηγούμενος σε κάποιο σχετικό κέντρο, για να προσέξει τη στιγμή που θα χτυπούσε το κουδούνι το όνομα του διευθυντή...

Το αστείο, όμως, του πράγματος είναι η μία όψη. Υπάρχει και μία πολύ σοβαρή όψη στο συγκεκριμένο θέμα.

Είναι ένας περίεργος προσδιορισμός το όνομα. Θα έλεγε, μάλιστα, κανείς ότι πρόκειται περισσότερο για ιδιότητα παρά για προσδιορισμό. Ρίζα της λέξης, κοινή μεταξύ του συνόλου σχεδόν των δυτικών γλωσσών, θεωρείται ότι είναι το αρχαίο «νομν» (http://en.wikipedia.org/wiki/Name#Etymology). Το πότε, πού, μέσω ποιας διαδικασίας και σε ποιους πρωτόγονους δόθηκαν τα πρώτα ονόματα, δεν υπάρχει τρόπος να το γνωρίζουμε. Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι τα δελφίνια χρησιμοποιούν επίσης ονόματα, τα οποία στην περίπτωση τους αντιστοιχούν σε σφυριχτούς ήχους. Γενικά, φαίνεται ότι η έννοια του ονόματος αποτελεί απαραίτητο δομικό υλικό για κοινωνίες στοιχειωδώς εξελιγμένες, ενώ δεν αποκλείεται στο μέλλον να διαπιστωθεί ότι μεταξύ ζώων με ανεπτυγμένες κοινωνικές δομές, όπως οι λύκοι, οι μέλισσες ή τα μυρμήγκια, μπορεί να χρησιμοποιούνται ονόματα οσμών, αφής ή κινήσεων (οι σκύλοι, άλλωστε, που με τα ούρα τους μαρκάρουν επικράτειες, στην ουσία αφήνουν τις υπογραφές τους). Ποιος ξέρει, μπορεί τελικά ακόμη και τα δέντρα να διαθέτουν ονόματα, βασισμένα στο θρόισμα τους.

Μιλούσαμε, όμως, για ανθρώπινα ονόματα. Η ίδια η πράξη της ονοματοδοσίας αντιπροσωπεύει για τα περισσότερα θρησκευτικά δόγματα μείζονα σταθμό της ζωής ενός ανθρώπου. Συνήθως συνοδεύεται από κάποιου είδους τελετουργία, συχνά ιδιαίτερα περίπλοκη ακόμη και μεταξύ πρωτόγονων φυλών, ενώ –για να μην πηγαίνουμε μακριά– χαρακτηριστικό είναι ότι η βάπτιση αποτελεί το πρώτο από τα επτά μυστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αλλά και στις απόκρυφες παραδόσεις, το όνομα –το μυστικό όνομα του μυημένου– αντιπροσωπεύει την επιτομή της ατομικής υπόστασης, που καλό θα ήταν να μη γνωστοποιείται, καθώς κάτι τέτοιο θα επέτρεπε σε τρίτους να αποκτήσουν επιρροή έναντι του φέροντα. Στους νέους ιερείς δίδεται νέο, ιερατικό όνομα κατά τη χειροτονία, πολλοί από τους διάφορους καλλιτέχνες κάνουν παραδοσιακά χρήση ψευδωνύμων, αρκετοί άνθρωποι έχουν καθιερώσει για τους εαυτούς τους μυστικά «ονόματα δύναμης», τα οποία επικαλούνται σε δύσκολες στιγμές, ενώ οι χρήστες του Διαδικτύου καλούνται να επιλέγουν «usernames» για τη σύνδεση τους στις διάφορες υπηρεσίες. Γενικά, στον κόσμο των ανθρώπων υπάρχουν ονόματα για τα πάντα, από κατοικίδια και μουσικά συγκροτήματα μέχρι πλοία και πόλεις. Μεγάλες εταιρίες ξοδεύουν τεράστια ποσά για την επινόηση ονομάτων που αφορούν τις ίδιες και τα προϊόντα τους («brand names»), συνήθως σε συνδυασμό με την καθιέρωση λογοτύπων, τα οποία δεν αποτελούν παρά οπτικοποιημένα ονόματα. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της αυτοκινητοβιομηχανίας Nissan, που σε τιμές αρχών δεκαετίας 1980 ξόδεψε περί τα 500 εκατομμύρια δολάρια για τη μετάβαση στο νέο εταιρικό της όνομα, καταργώντας το παλαιότερο και διόλου εύηχο «Datsun» (http://en.wikipedia.org/wiki/Datsun#Rebranding).

Τελικά λοιπόν, είναι το όνομα τόσο σοβαρή υπόθεση όσο υποδηλώνουν τα παραπάνω;

Ναι, είναι. Κι απ' όλες τις σημαντικές προεκτάσεις, πιο βαθιά είναι εκείνη που αφορά την ταύτιση ενός ανθρώπου με το όνομα του. Φαίνεται ότι εμπλέκονται διάφοροι ψυχολογικοί μηχανισμοί στην ταύτιση αυτή, η οποία ξεκινά από το ηχόχρωμα του ονόματος και την απροσδιόριστη φόρτιση που φέρει, φτάνοντας σε κάποιες περιπτώσεις –για να θυμηθούμε τις φωτογραφίες από ταμπέλες επαγγελματιών– να αφορά ακόμη και νοηματικούς συνειρμούς.

Δε χρειάζεται να πηγαίνουμε μακριά. Φαντάζεστε εσείς τον εαυτό σας, έναν καθ' όλα Γιάννη, να τον έλεγαν ας πούμε Βαγγέλη, ή ακόμα χειρότερα Νίκο; Ή εσείς, μια αμιγής Γιώτα, να ονομαζόσασταν, λέει, Μαρία ή Αγγελική; Θα ήσασταν ακόμα εσείς αν άλλαζε το όνομα σας; Όχι βέβαια. Αν αμφιβάλλετε, δοκιμάστε να κοιταχτείτε στον καθρέφτη υποθέτοντας ότι το πρόσωπο απέναντι σας φέρει κάποιο όνομα διαφορετικό από το γνώριμο (εδώ που τα λέμε, δοκιμάστε αν τολμάτε να κοιταχτείτε για λίγο βαθιά στα μάτια με το πρόσωπο στον καθρέφτη και χωρίς να σκέφτεστε τίποτα το συγκεκριμένο).

Εφόσον, λοιπόν, η προσωπικότητα κάθε ατόμου έχει δομηθεί γύρω από το όνομα του, το οποίο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για τη συνείδηση και το υποσυνείδητο, το όνομα δε συνιστά μόνο στοιχείο ταυτότητας ή προσδιορισμό, αλλά και επιρροή. Γεγονός που σημαίνει ότι είστε αυτός που είστε, εν μέρει επειδή σας ονόμασαν όπως σας ονόμασαν. Δηλαδή, εκ των πραγμάτων, περισσότερο είστε ό,τι λέγεστε παρά λέγεστε ό,τι είστε. Εντελώς σοβαρά. Και, είναι ή δεν είναι τώρα αυτό μια πρώτης τάξης κοσμική φάρσα;

Ειδικά κάποιες φορές, πάντως, ο κοσμικός φαρσέρ φαίνεται να το διασκεδάζει ιδιαιτέρως. Όπως στην περίπτωση της πόλης της Γουατεμάλα, όπου στις 31 Μαΐου 2010 οι κάτοικοι μιας γειτονιάς αντίκρισαν ξαφνικά στη γωνιά του ήσυχου δρομάκου τους αυτό το αβυσσαλέο βάραθρο:

Μοιάζει σαν κάποιος να άνοιξε μια τρύπα, αφήνοντας να φανεί το ξεχασμένο υπόστρωμα του χάρτινου πολιτισμού μας.

 Κατά τους γεωλόγους, αν και ο ακριβής μηχανισμός του φαινομένου δεν είναι γνωστός, τέτοιου είδους βαραθρώδεις σχηματισμοί («sinkholes», στην αγγλοσαξονική ορολογία) προκαλούνται από τη διαβρωτική δράση υπόγειων υδάτων. Αξιοσημείωτο είναι, πάντως, ότι στην πόλη της Γουατεμάλα ένα παρόμοιο βάραθρο είχε σχηματιστεί και στις 23 Φεβρουαρίου 2007, σε σχετικά κοντινό σημείο:

Ούτως ή άλλως, βέβαια, αγνοούμε τα περισσότερα απ' όσα συμβαίνουν κάτω από τα πόδια μας. Και συμβαίνουν θαυμαστά πράγματα. Στη δική μας «γειτονιά», για παράδειγμα, διαπιστώθηκε πρόσφατα η ύπαρξη ενός γιγάντιου υποθαλάσσιου ποταμού, ο οποίος συγκεντρώνει νερά από τη Μεσόγειο, διέρχεται κάτω από τα στενά του Βοσπόρου, και συνεχίζει κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα.

Ο υποθαλάσσιος ποταμός έχει μήκος 60 περίπου χιλιομέτρων, πλάτος που φτάνει το ένα χιλιόμετρο, και βάθος 35 μέτρων κατά τόπους. Διαθέτει, όπως και οι επιφανειακοί ποταμοί, όχθες, καταρράκτες, ρεύματα και παραποτάμους, ενώ υπολογίζεται ότι συγκεντρώνει ροή 22000 κυβικών μέτρων νερού ανά δευτερόλεπτο – ποσότητα δεκαπλάσια από εκείνη του ποταμού Ρήνου (περισσότερα στοιχεία: http://en.wikipedia.org/wiki/Black_Sea_undersea_river). Πού να το φανταζόταν ο Ιούλιος Βερν, όταν έγραφε για τον φανταστικό υπόγειο ποταμό του στο "Ταξίδι στο κέντρο της Γης", ότι στη Γη υπάρχουν γιγάντιοι ποταμοί που ρέουν, όχι απλώς υπό την επιφάνεια, αλλά και υπό το βυθό των θαλασσών.

Λέγαμε, όμως, πριν για το υπόστρωμα του χάρτινου κόσμου της καθημερινότητας μας. Μπορεί η γη κάτω από τα πόδια μας να κρύβει θαύματα και μυστικά, αλλά είναι στη θέα του ουρανού που οι ανθρώπινες λέξεις παύουν να επαρκούν. Και, αν οι οπές στο έδαφος της Γουατεμάλας έχουν την ιδιότητα να δρουν ως υπομνήσεις του υλικού πάνω στο οποίο έχουμε δομήσει τον πολιτισμό μας, η ματιά στον ουρανό, μέσω και του παραμικρότερου ανοίγματος, αρκεί για να φέρει το νου αντιμέτωπο με τη θέα μιας απειρίας κόσμων.

Αυτό ακριβώς ήταν το έναυσμα για το Hubble Ultra Deep Field, ένα πρόγραμμα που εκπονήθηκε από τη NASA σε συνεργασία με την ESA, και ολοκληρώθηκε το 2004. Σκοπός ήταν να μπορέσει ο άνθρωπος να κοιτάξει στο Σύμπαν μακρύτερα από ποτέ. Και πράγματι, αυτό έγινε εφικτό. Χρειάστηκαν 400 περιστροφές του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble γύρω από τη Γη, και 800 λήψεις από ένα τμήμα του ουρανού μικρό όσο αν κανείς κοίταζε μέσα από ένα καλαμάκι αναψυκτικού μήκους δυόμισι μέτρων, για να σχηματιστεί η ακόλουθη φωτογραφία, στην οποία αποτυπώνεται ό,τι πιο μακρινό έχει αντικρίσει ποτέ ανθρώπινο μάτι (πληροφορίες για το όλο εγχείρημα δίνονται στη διεύθυνση https://hubblesite.org/contents/articles/hubble-deep-fields):

Με την εξαίρεση μιας χούφτας άστρων του δικού μας γαλαξία που παρεμβάλλονται (εκείνα με τη σταυροειδή άλω), κάθε σημαδάκι φωτός είναι και ένας γαλαξίας. Συνολικά, υπολογίζεται ότι στη φωτογραφία αποτυπώνονται περί τους 10.000 γαλαξίες, με τους πιο μακρινούς να απέχουν περί τα 13 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Δηλαδή, η φωτογραφία, εκτός από ασύλληπτα μακρινό χώρο, αποτυπώνει και ασύλληπτα μακρινό χρόνο, αφού το πανάρχαιο φως που συνέλαβε το τηλεσκόπιο είχε ξεκινήσει δισεκατομμύρια χρόνια πριν, διασχίζοντας αδιανόητα μεγάλες κοσμικές αβύσσους και μεταφέροντας την –αντίστοιχα πανάρχαια– εικόνα του τότε κόσμου (ίσως καταντάει κουραστική η συνεχής χρήση προσδιορισμών όπως «ασύλληπτα», «αδιανόητα», «πανάρχαια», είπαμε όμως, στη θέα του ουρανού οι ανθρώπινες λέξεις παύουν να επαρκούν). Όλο αυτό το πανόραμα των γαλαξιών εντοπίζεται σε ένα ελάχιστο κομμάτι ουρανού, προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Καμίνου. Ολόκληρος ο ουρανός αντιστοιχεί σε περιοχή παρατήρησης 12,7 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη, και για να καλύψει το τηλεσκόπιο όλη αυτή την περιοχή με ανάλογες φωτογραφίες θα απαιτούνταν ένα εκατομμύριο χρόνια αδιάλειπτης παρατήρησης. Όσο για πλανήτες, δεν υπάρχει μέχρι στιγμής αξιόπιστη μέθοδος υπολογισμού, ωστόσο οι περισσότεροι αστρονόμοι εικάζουν ότι κάθε γαλαξίας μπορεί να περιέχει από ένα ως εκατό δισεκατομμύρια πλανήτες/κόσμους (http://www.madsci.org/posts/archives/2000-01/948204035.As.r.html). Κάντε εσείς τους πολλαπλασιασμούς.

Ή, μάλλον, αφήστε τους πολλαπλασιασμούς και ξανακοιτάξτε τη φωτογραφία. Μιας και συζητούσαμε για ονόματα, ως πού λέτε να ακουγόταν το όνομα σας, αν το φωνάζατε με όλη σας τη δύναμη; Εντάξει, άλλη συζήτηση αυτή, και για την ακρίβεια: Η Συζήτηση. Ας την αφήσουμε, λοιπόν, στην ησυχία της, καθώς είναι μεγάλη, δύσκολη και ακανθώδης. Μία παρατήρηση μόνο: φωτογραφίες όπως αυτή του τηλεσκοπίου Hubble τονίζουν την καταθλιπτική ασημαντότητα του ανθρώπινου χώρου και χρόνου, των ανθρώπινων αγωνιών και επιδιώξεων, της ανθρώπινης ύπαρξης της ίδιας. Σύμφωνοι. Όμως, εδώ και μερικές δεκαετίες, βασική παραδοχή του κυριότερου ρεύματος της σύγχρονης Φυσικής, της Κβαντομηχανικής, αποτελεί ότι ο Παρατηρητής, με μόνη τη διαδικασία της παρατήρησης, μπορεί να επηρεάζει το παρατηρούμενο. Αυτό, βέβαια, ακούγεται απίστευτο, αλλά και ολόκληρος ο Κόσμος είναι απίστευτος σε τελική ανάλυση. Εξάλλου, η αλληλεπίδραση Παρατηρητή–παρατηρούμενου καταδεικνύεται και μέσω διάσημων, καθ' όλα επαναλήψιμων πειραμάτων. Γεγονός που υπαινίσσεται ότι, τελικά, ακόμη και ο ελάχιστος ανθρωπάκος, που μόνος μες στη νύχτα παρατηρεί τον ουρανό, μπορεί να έχει επίδραση σε όσα γίνονται, θα γίνουν, ή ακόμη και έχουν γίνει –και ας μην μπλέξουμε εδώ και με τη μη γραμμικότητα του Χρόνου– εκεί, στο μεγάλο Έξω. Ακόμη και ο πιο ασήμαντος, ρακένδυτος θνητός μπορεί να είναι χρισμένος με θεϊκές ιδιότητες. Αρκεί να ασκεί την αινιγματικά σπουδαία λειτουργία της παρατήρησης. Και αυτή ίσως είναι η μεγαλύτερη κοσμική φάρσα απ' όλες.

Ποτέ δε θα αποκτήσουμε συνολική εικόνα για την γκάμα των ανθρώπων που κυκλοφορούν στους «διαδρόμους και στις αίθουσες του site». Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι ασυνήθιστα πολλοί είναι οι επισκέπτες με καλλιτεχνική κλίση. Να μία περίπτωση όπου διακρίναμε ταλέντο:

Κάθε σχέδιο και μια ιστορία. Το e–mail του δημιουργού είναι ogmcaz@otenet.gr.

Υπάρχουν ορισμένοι κακόπιστοι που δεν εννοούν να δεχτούν ότι στην Πεντέλη υπάρχει μια πύλη. Ε λοιπόν, όχι απλώς πύλη, αλλά Αρχιπύλη υπάρχει στην Πεντέλη. Ορίστε: http://www.archipili.gr/ind_pentelis.html. Άλλοι, πάλι, μας καταλογίζουν ότι πλέον ενημερώνουμε το site στη χάση και στη φέξη. Και συνεχίζουν σχολιάζοντας πικρόχολα ότι γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, στα «Προσεχώς», έχουμε βάλει μια Σελήνη που γεμίζει και αδειάζει. Εντάξει, ομολογουμένως τελευταία οι καθυστερήσεις στις ενημερώσεις του site σπάνε ρεκόρ, ενώ και η ενότητα "Γωνίες" στην ενότητα της Αθήνας, που ήταν προγραμματισμένη για την τρέχουσα ενημέρωση, θα συμπεριληφθεί τελικά στην επόμενη. Λάβετε όμως υπόψη ότι, αν ο χρόνος είναι χρήμα, εμείς είμαστε πένητες. Αφήστε που η κανονικότητα ενεργειών σε χώρους όπως ο δικός μας αποτελεί μάλλον σημάδι στασιμότητας παρά ένδειξη κίνησης. Και «εδώ» υπάρχουν πολλά που γίνονται και δε γράφονται – ακόμα. Το χρώμα τους; Κάτω από τον αττικό ήλιο, θα λέγαμε κάτι σε χρυσαφί–καφέ (Golden Brown). Οι κακοήθεις, βέβαια, θα σπεύσουν να πουν ότι όλα αυτά είναι δικαιολογίες, ότι στην πραγματικότητα έχουμε απλώς γεράσει, και ότι χρυσαφί–καφέ μπορεί να είναι και το χρώμα του ποτού. Χικ, αγνοήστε τους.

30/04/2011