Κατ' αρχάς, να ξεκαθαρίσουμε κάτι: βαριόμαστε.

Βαριόμαστε οριζοντίως, βαριόμαστε καθέτως, βαριόμαστε εντός, εκτός και επί τα αυτά σε σχέση με τα όσα ακολουθούν. Οικτίρουμε τους εαυτούς που είμαστε υποχρεωμένοι να τα γράφουμε καλοκαιριάτικα, και το γεγονός ακριβώς αυτό –το ότι, δηλαδή, κάποια καλόπαιδα μας ανάγκασαν να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία και να δαπανήσουμε χρόνο και ενέργεια– είναι που προσθέτει μια δόση τσαντίλας στη βαρεμάρα. Ας είναι.

Υπάρχει, που λέτε, μια εβδομαδιαία τηλεοπτική εκπομπή που ονομάζεται "Οι Πύλες του Ανεξήγητου". Όπως θα περίμενε κανείς από τον βαρύγδουπο τίτλο, υποτιθέμενος σκοπός της εκπομπής είναι η παρουσίαση ασυνήθιστων και ανεξήγητων καταστάσεων, στοχεύοντας στο να κεντρίσει το ενδιαφέρον του θεατή και να τον κάνει να αναρωτηθεί σχετικά. Αν γνωρίζετε την εκπομπή, γνωρίζετε για τι πράγμα μιλάμε. Αν δεν τη γνωρίζετε, πιστέψτε μας, καλύτερα. Όμως εμείς, κόντρα στην τακτική μας για τέτοιες περιπτώσεις, που μονολεκτικά συνοψίζεται σε «μακριά!», θα πρέπει να σχολιάσουμε εδώ δυο πράγματα πριν προχωρήσουμε παρακάτω. Υπάρχουν εκπομπές που τις παρακολουθείς κι ευθυμείς, άλλες που σε καταθλίβουν, κάποιες που σε αηδιάζουν, αρκετές που τις βλέπεις αδιάφορα, ενώ ορισμένες σου προκαλούν αγανάκτηση. Ε, αυτό ακριβώς ήταν το ποτ πουρί των συναισθημάτων που μας κατέλαβαν τις λίγες φορές που στο παρελθόν παρακολουθήσαμε, έστω και τμηματικά, την εν λόγω εκπομπή. Δε σκοπεύουμε να μακρηγορήσουμε επ' αυτού, δε μας απασχολεί αν ακουγόμαστε μπλαζέ, ούτε έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει ότι, έχοντας αρνηθεί παλιότερα και πρόσκληση να παραστούμε σε συζήτηση με θέμα την Πεντέλη, από καιρό τώρα με τις "Πιπίλες του ανεξήγητου" (δική μας αργκό) δε διασταυρωνόμασταν ούτε για πλάκα στον τηλεθεατικό μας βίο – κυριολεκτικά ούτε για πλάκα.

Έτσι, γαλήνια και λουλουδιαστά κύλαγε ο καιρός και η ιστορία –ή, μάλλον, όχι και τόσο γαλήνια και λουλουδιαστά, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα– ώσπου, σε e–mail που λάβαμε προ ημερών, φίλος του site μας ρώταγε: "είδατε μήπως τις Πύλες του Ανεξήγητου της 19ης Ιουνίου 2010;" Όχι βέβαια, δεν τις είχαμε δει τις "Πύλες". Αφού, είπαμε, αν οι "Πύλες" κυκλοφορούσαν στους δρόμους, εμείς θα παίρναμε το μετρό. Τέλος πάντων, για να μην τα πολυλογούμε, την εκπομπή τη βρήκαμε στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=pztKQ9RYnjE. Το μέρος από 3:07 έως 59:40 είναι που έχει σημασία για την κουβέντα μας, και αυτό θα πρέπει να παρακολουθήσετε αν θέλετε να μπείτε στο νόημα και να εννοήσετε. Ξέρουμε ότι κάποιοι θα νιώθετε απροθυμία ή και άπωση στην ιδέα αυτή. Εν ανάγκη, κάντε ό,τι κάναμε εμείς: παρακολουθείστε τμηματικά, με πολλαπλά ενδιάμεσα διαλείμματα. Και φροντίστε να καταναλώνετε μπόλικα υγρά, που προάγουν και τη διούρηση.

Στο θέμα μας. Αντικείμενο της εκεινοβραδυνής εκπομπής ήταν «Με Ποια Μάτια Βλέπετε το Ανεξήγητο», ενώ αρχικό θέμα συζήτησης ήταν το κτίριο της Ακαδημίας 58Α. Από τη μεριά μας, στο κτίριο αυτό και στις φήμες που το περιβάλλουν είχαμε αφιερώσει παλιότερα μία υποενότητα στη σελίδα της "Αθήνας", συγκεκριμένα την υποενότητα "Οδός Ακαδημίας", που είχε δημοσιευτεί στο Διαδίκτυο στις 15/01/05. Τότε, λοιπόν, είχαμε μιλήσει για την ιστορία του κτιρίου, και είχαμε παρουσιάσει πληθώρα φωτογραφιών από το εσωτερικό του – φωτογραφίες τις οποίες μας είχε παραχωρήσει ο φίλος του site "Cernavus" και είχαμε μαρκάρει με το λογότυπο:

Εντάξει, το ξέρουμε ότι μαντεύετε τη συνέχεια, προσέξτε όμως και τις λεπτομέρειες. Στον πρόλογο της εκπομπής, οι τηλεθεατές ενημερώθηκαν ότι τις φωτογραφίες από το εσωτερικό του κτιρίου, τις οποίες «είχαν τραβήξει κάποιοι», θα τις έδειχναν για πρώτη φορά, ενώ ο κεντρικός παρουσιαστής της εκπομπής, δημοσιογράφος Χαρδαβέλλας, με στοχαστικό και συνάμα διαπεραστικό βλέμμα, εξήγησε ότι το τι συνέβαινε μέσα στο κτίριο είχαν προσπαθήσει να το μάθουν μέσω «δημοσιογραφικής έρευνας». Κοιτάξτε τώρα τις φωτογραφίες από το εσωτερικό του κτιρίου που προβλήθηκαν στην εκπομπή:

Παραπάνω παρατίθενται εκείνες μόνο από τις φωτογραφίες στις οποίες διακρίνεται τμήμα του λογότυπου με το οποίο τις είχαμε μαρκάρει. Στην πραγματικότητα, το σύνολο σχεδόν των φωτογραφιών που προβλήθηκαν είχαν αντιγραφεί από το site, δίχως φυσικά να έχει ζητηθεί ποτέ η άδεια του Cernavus ή η δική μας. Και αξίζει να προσέξει κανείς το πώς, με συνεχή zoom–in στις φωτογραφίες, είχε καταβληθεί προσπάθεια ώστε το λογότυπο να μη φαίνεται.

Όσο για τις λοιπές συνιστώσες της «δημοσιογραφικής έρευνας» των πυλωρών του Ανεξήγητου, δε χρειάζεται να πούμε πολλά. Αναφερόμενοι στο κτίριο της οδού Ακαδημίας, πρόβαλλαν πλάνα από το Ιλίου Μέλαθρον, ένα άσχετο κτίριο του Τσίλλερ που βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου και στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο. Ο δε αρχιπαρουσιαστής της εκπομπής έκανε επανειλημμένως λόγο για τον «πέτρινο δράκο» που κοσμούσε το κτίριο και για τους βωμούς που είχαν βρεθεί στο εσωτερικό του. Μια πεταχτή ματιά στις φωτογραφίες θα αρκούσε για να αντιληφθεί κανείς ότι ο δράκος ήταν σιδερένιος, οι δε «βωμοί» δεν ήταν παρά τα κενά που είχαν απομείνει στη θέση κεντρικών πλακιδίων του δαπέδου διαφόρων χώρων, τα οποία, λόγω του ότι ήταν διακοσμημένα με περίτεχνα σχέδια, είχαν αφαιρεθεί και απομακρυνθεί. Πάντως, πασπαλισμένα με διάφορες μπούρδες περί υπόγειων στοών, βωμών, τελετών και Ναϊτών ιπποτών, ακούστηκαν και σοβαρά στοιχεία στην εκπομπή, στοιχεία που –εντελώς συμπτωματικά, ασφαλώς– βρίσκονταν σε εκπληκτική αντιστοιχία με ό,τι εμείς είχαμε γράψει στο site για την ιστορία του κτιρίου.

Ναι, η «δημοσιογραφική έρευνα» ήταν πολύ βαθιά. Ενδεικτικό του βάθους της ήταν και το γεγονός ότι, όχι μόνο οι φωτογραφίες από το εσωτερικό του κτιρίου, αλλά και δύο φωτογραφίες από το εξωτερικό του που είχαμε παραθέσει στη σχετική υποενότητα –φωτογραφίες τις οποίες θα μπορούσε να τραβήξει με ελάχιστο κόπο ο οποιοσδήποτε– είχαν επίσης αντιγραφεί, επιμελώς βέβαια, ώστε να μη φαίνεται το λογότυπο.

Και το αποκορύφωμα της γελοιότητας: σαν υποσημείωση των φωτογραφιών μας –των δικών μας φωτογραφιών, από τις οποίες είχε αποκρυβεί το λογότυπο– αναγραφόταν "www.pyles.tv", η διεύθυνση δηλαδή του site της εκπομπής, το οποίο ο αρχιπαρουσιαστής δεν παρέλειπε να παροτρύνει τους τηλεθεατές να επισκεφτούν. Βεβαίως, στο κάτω μέρος των σελίδων του site αυτού σημειώνεται: «Το σύνολο του περιεχομένου και των υπηρεσιών της ιστοσελίδας διατίθεται στους επισκέπτες αυστηρά για προσωπική χρήση» – μία ρητή προειδοποίηση προς όσους τυχόν σκεφτούν να αναπαραγάγουν χωρίς άδεια το περιεχόμενο του. Ανησυχούν οι πυλωροί μήπως τους κλέψει κανείς. Γιατί, ναι, υπάρχουν και τέτοιοι άνθρωπες...

Και άλλες φορές κατά το παρελθόν υλικό του site είχε αντιγραφεί και πωληθεί. Αυτό που διαφοροποιεί την προκειμένη περίπτωση από τις υπόλοιπες είναι το γεγονός ότι τη φορά αυτή το κλεμμένο υλικό προβλήθηκε σε εκπομπή ιδιαίτερα εμπορική, συνοδευόμενη από πλήθος διαφημίσεων. Που σημαίνει ότι το υλικό αυτό εξαργυρώθηκε ακριβά, από επαγγελματίες δημοσιογράφους, οι οποίοι βέβαια δεν παραλείπουν να δηλώνουν «προοδευτικοί, ανοιχτόμυαλοι και αφουγκραζόμενοι τη νεολαία». Ιδιαίτερη αποστροφή μας προκάλεσε το στυλ του κεντρικού παρουσιαστή της εκπομπής, δημοσιογράφου Κ. Χαρδαβέλλα, ο οποίος δήλωνε παλιός μαρξιστής που δεν πίστευε «σ' αυτά τα πράματα». Και κόντεψε να μας πιάσει κλαυσίγελος όταν ακούσαμε τον άνθρωπο αυτό, που καλλιεργεί το προφίλ του έγκριτου δημοσιογράφου, να διευκρινίζει ότι το όλο πράγμα (το εγχείρημα, δηλαδή της εκπομπής) είναι πολύ επικίνδυνο να μετατραπεί σε γραφικό, για να εισπράξει την καθησυχαστική διαβεβαίωση ξανθομαλλούσας προσκεκλημένης της εκπομπής του: «Μα, είσαστε αναζητητής!» Αυτό ήταν που μας ενόχλησε περισσότερο από την πράξη της αρπαγής καθεαυτή. Το γεγονός, δηλαδή, ότι προϊόν κόπου δικού μας και του Cernavus έγινε εν αγνοία μας αντικείμενο παρουσίασης και συζήτησης μεταξύ ατόμων που ασελγούν στο υποτιθέμενο θέμα ενδιαφέροντος, το «Ανεξήγητο», το οποίο αφενός πωλούν γελοιοποιώντας το, αφετέρου γελοιοποιούν πουλώντας το.

Πάντως, επειδή κάνουμε κι εμείς λίγη «δημοσιογραφική έρευνα» πού και πού, ενημερώνουμε τους όποιους ενδιαφερόμενους ότι, σε συνέντευξη που μας παραχώρησε, το Ανεξήγητο μάς αποκάλυψε ότι ενίοτε μπορεί κανείς να το κρυφοκοιτάξει πίσω από χαραμάδες αλλά ουδέποτε κατοικοέδρευσε πίσω από πύλες, απεχθάνεται τις μετρήσεις ποσοστών τηλεθέασης, ενώ δεν τα πάει καθόλου καλά με υποκριτές και φανφαρόνους.

ΥΓ1. Γιατί προ διετίας είχε προβληθεί το θέμα της Ακαδημίας 58Α στον "Αθέατο Κόσμο", δηλαδή έξω από το φυσικό του χώρο των "Πυλών του Ανεξήγητου"; Γιατί τώρα, στη «σωστή» εκπομπή συμπεριελήφθη σε άσχετη θεματολογία; Υπάρχει και μία άλλη όψη στην ιστορία αυτή, την οποία δε σκοπεύουμε να θίξουμε. Καλό θα ήταν να μην προκληθούμε.

ΥΓ2. Στους συντελεστές των πυλών του Ανεξήγητου αφιερώνουμε το τραγούδι "Hocus Pocus". Οι στίχοι του επιτομούν μελωδικά τις απόψεις μας για την εκπομπή.

ΥΓ3. Φιιοοουυ, κουραστήκαμε. Δεν πιστεύουμε μετά από όλα αυτά να περιμένετε σύντομα την επόμενη προγραμματισμένη ενημέρωση του site. Τόσες σειρές κειμένου γράψαμε.

07/07/2010

Και ξαφνικά, τον περασμένο Δεκέμβρη, εν μέσω εορτών αλλά και φόβων για επανάληψη καταστροφών και εμπρησμών στην Αθήνα, οι σταθμοί του μετρό γέμισαν με την ακόλουθη καταχώρηση:

Ήταν απλώς μία διαφήμιση κάποιου αντιφλεγμονώδους φαρμάκου. Όμως, στους τεχνητά φωτιζόμενους υπόγειους χώρους, ο ανθρωπάκος με το παράξενο ύφος και τους προσδιορισμούς «μαγική πράσινη λύση» και «τριπλή άμεση δράση που διαρκεί», στεκόμενος ατάραχος μπροστά στο κατακόκκινο φλεγόμενο φόντο (μια φλεγμαίνουσα στοματική κοιλότητα, με γλώσσα που περισσότερο θύμιζε καρδιά), διέχεε μια ιδιαίτερη αίσθηση και διαμόρφωνε ένα τοπικό μικροκλίμα. Μπορεί στην προκειμένη περίπτωση η συνάφεια των διαφημιστικών συμβολισμών με τους συνειρμούς της περιόδου να ήταν συμπτωματική, είναι ωστόσο σαφές ότι ορισμένες διαφημίσεις εκπέμπουν και ένα μήνυμα πίσω από το μήνυμα.

Πλέον, στην εποχή της βιοτεχνολογίας, παρατηρείται μία μετάβαση στα λεγόμενα έξυπνα φάρμακα για την αντιμετώπιση των λογής–λογής ασθενειών. Εντούτοις, όπως με κεφαλαία γράμματα τονίζεται στη διαφήμιση, δεν υπάρχει φάρμακο χωρίς παρενέργειες (Pritouritze Planinata).

Κάθε κοινωνία κάθε εποχής έχει τις δικές της αναζητήσεις.

Αυτό ακούγεται σαν αρχή ανιαρής μαθητικής έκθεσης, από εκείνες που συνήθως βαθμολογούνται υψηλά στις σχετικές εξετάσεις. Ή σαν πρόλογος ακόμη πιο ανιαρής τηλεοπτικής συζήτησης, όπου διάφοροι βαρετοί καλεσμένοι ανταλλάσσουν πληκτικές απόψεις για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Όταν, όμως, στη διάθεση των κοινωνιών υπάρχουν πλέον μέσα όπως το Διαδίκτυο και εργαλεία όπως οι μηχανές αναζήτησης, οι αναζητήσεις παύουν να αποτελούν έννοια νεφελώδη, και μετατρέπονται σε μετρήσιμα, αξιολογήσιμα, ακόμη και εμπορεύσιμα μεγέθη, κατά την κυριολεκτικότερη δυνατή έννοια.

Κάθε φορά που κάποιοι όροι υποβάλλονται ως κριτήρια αναζήτησης στο Διαδίκτυο, αντίστοιχες βάσεις δεδομένων «ακούν», καταγράφουν και ενημερώνονται, προσαρμόζοντας τις μελλοντικές απαντήσεις των μηχανών αναζήτησης. Αλλά, φυσικά, το πράγμα δε σταματά εκεί. Και ουδείς γνωρίζει αν και πού πρόκειται να σταματήσει.

Πρόσφατα η Google, μακράν η πιο διαδεδομένη και προηγμένη μηχανή αναζήτησης του Διαδικτύου, ενσωμάτωσε ένα σύστημα αυτόματης συμπλήρωσης των προς αναζήτηση όρων, προκειμένου οι χρήστες να εξοικονομούν το χρόνο και τις θερμίδες που θα απαιτούσε η πλήρης πληκτρολόγηση τους. Έτσι, ήδη από την πληκτρολόγηση του πρώτου γράμματος, προβάλλεται μια λίστα με τους όρους αναζήτησης που η μηχανή θεωρεί πιθανότερο ότι οι χρήστες προτίθενται να υποβάλουν. Οι όροι που υποδεικνύονται είναι εναρμονισμένοι ανάλογα με τη γλώσσα, αλλά και τη χώρα προέλευσης των χρηστών. Κατά συνέπεια, διαφορετικοί όροι υποδεικνύονται από την αμερικανική εκδοχή της Google (https://www.google.com) και διαφορετικοί από την ελληνική (https://www.google.gr), είτε πληκτρολογούνται αγγλικοί είτε ελληνικοί χαρακτήρες. Υπάρχει, δηλαδή, πλήρης εξειδίκευση των υποδείξεων (όπως και των αποτελεσμάτων) ανάλογα με την εθνότητα.

Αν και δεν είναι γνωστά τα επιμέρους στοιχεία του αλγορίθμου μέσω του οποίου η μηχανή αναζήτησης καταλήγει στις εκάστοτε υποδείξεις, είναι σαφές ότι αυτές προσδιορίζονται σε συνάρτηση και κατ' αναλογία με τις συχνότερα υποβαλλόμενες αναζητήσεις χρηστών τη δεδομένη χρονική περίοδο. Έχοντας υπόψη το τελευταίο, ο ακόλουθος πίνακας, όπου καταγράφονται οι δύο πρώτες από τις δέκα συνολικά υποδείξεις όρων αναζήτησης για κάθε μεμονωμένο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, παρουσιάζει πολλαπλό ενδιαφέρον (αφορά την τρέχουσα περίοδο και την ελληνική εκδοχή της Google – https://www.google.gr):

* Για όσους αναρωτώνται, το "υοθτθβε" υπό το γράμμα "Υ" και το "φαψεβοοκ" υπό το "Φ" αντιστοιχούν στην πληκτρολόγηση με ελληνικούς χαρακτήρες των όρων "youtube" και "facebook".

Κάθε κοινωνία κάθε εποχής έχει τις δικές της αναζητήσεις, όπως λέγαμε. Και τα παραπάνω αντανακλούν τις αναζητήσεις –στην κυριολεξία– της δικής μας κοινωνίας. Αντανακλούν, βέβαια, και την υποκρισία της, με τον πιο εύγλωττο –κυριολεκτικά, και πάλι– τρόπο. Αλήθεια, τώρα που στα σχολεία διαδίδεται η χρήση netbook και επιτέλους αξιοποιείται το Διαδίκτυο, πώς θα εξηγούσε ένας δάσκαλος τους υποδεικνυόμενους όρους κατά την πληκτρολόγηση ενός "Γ"; Μήπως φταίει το «σκοτεινό και γεμάτο παγίδες internet»; Η λειτουργία αυτόματης συμπλήρωσης της Google υπάρχει τρόπος να απενεργοποιηθεί, αλλά προφανώς το θέμα δεν είναι εκεί.

Όταν, μερικά χρόνια πριν, η έκφραση «κοινωνία της πληροφορίας» γινόταν της μόδας, ελάχιστοι μπορούσαν να υποψιαστούν το πραγματικό δυναμικό και τις πλήρεις προεκτάσεις της. Ήδη, λιγότερο από μία δεκαετία μετά, η βοηθητική λειτουργία μιας μηχανής αναζήτησης, από μόνη της, ανοίγει ένα απέραντο πεδίο έρευνας και εφαρμογής για –μεταξύ άλλων– κοινωνιολόγους, υπεύθυνους marketing και πολιτικούς. Γιατί, δεν έχει παρά να κοιτάξει κανείς τις υποδείξεις –άρα και τις συνηθέστερες αναζητήσεις– που σχετίζονται με την πληκτρολόγηση υπαρξιακών όρων, όπως «έχω», «δεν έχω», «είμαι», «δεν είμαι», «θέλω», «δε θέλω», «μπορώ», «δεν μπορώ» κλπ., για να πιάσει ένα σφυγμό που καμιά παραδοσιακή σφυγμομέτρηση δε θα μπορούσε (ενδιαφέρον, πάντως, παρουσιάζουν τελευταία και οι υποδείξεις που ακολουθούν την πληκτρολόγηση του «τι σημαίνει»).

Είναι ευνόητο ότι σε όλα αυτά υπάρχουν εφαρμογές οικονομικού ενδιαφέροντος. Γι' αυτό, άλλωστε, και η λειτουργία αυτόματης συμπλήρωσης της Google δεν αποτελεί παρά το μικρό ξαδερφάκι ενός πολύ πιο σύνθετου εργαλείου έρευνας, που ονομάζεται Google Trends (www.google.com/trends). Εκεί, γίνεται διαχρονική ανάλυση των τάσεων που παρουσιάζουν οι υποβαλλόμενοι όροι αναζήτησης, σε παγκόσμια κλίμακα και σε συγκριτική αντιπαραβολή με τη συχνότητα εμφάνισης τους στα ΜΜΕ. Τα συμπεράσματα που μπορεί να εξαχθούν αφορούν κυριολεκτικά κάθε τομέα γνώσης, εμπειρίας και ανθρώπινης συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κορυφές του όρου «sex» λίγο πριν από κάθε πρωτοχρονιά, σε συνδυασμό μάλιστα με το γεγονός ότι τη γενικότερη εκείνη περίοδο παρουσιάζουν έξαρση και οι αναζητήσεις του όρου «death» («θάνατος»).

Ας μην επεκταθούμε περισσότερο. Άλλωστε, το όλο θέμα αποπνέει μελαγχολία. Ίσως για αυτό να ευθύνεται το γεγονός ότι με την πληκτρολόγηση του Δ υποδεικνύεται η ΔΕΗ και όχι το διάστημα, ενώ στο πάτημα του Α ξεπηδούν το Αθηνόραμα και το ΑΣΕΠ αντί για τα άστρα. Σε αντίθεση με παλαιότερες δεκαετίες, οι άνθρωποι έχουν πάψει να κοιτούν τον ουρανό, εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στα περιεχόμενα του στομαχιού και των εσωρούχων τους. Εξ ου και η εξαπλούμενη κατάθλιψη. Αλλά, είπαμε, ας μην επεκταθούμε περισσότερο.

Πάντως, ως όντα είμαστε πραγματικά μυστήριοι. Από τη μια επιδιώκουμε να εξ–ημερώνουμε τα ήθη μας και τα κατοικίδια μας, κι από την άλλη επιμένουμε να εν–ημερωνόμαστε οι ίδιοι. Παράλληλα, θεωρούμε ότι η πολλή εν–ημέρωση μάς εξ–ημερώνει, τη στιγμή που, όσο αυξάνεται η εν–ημέρωση, οι μεν εν–ημερωμένοι εξ–αγριώνονται, οι δε εξ–ημερωμένοι εξ–αχρειώνονται. Τι σόι διαστροφή είναι αυτή; Και σταματήστε να ασχολείστε με το έντομο.

06/02/2010