ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Το κάστρο της Ρόδου

Το 1988, η UNESCO ανακήρυξε τη Ρόδο «πόλη παγκόσμιας κληρονομιάς». Το χαρακτηρισμό αυτό η πόλη τον οφείλει στο κάστρο της και στη μεσαιωνική πόλη που βρίσκεται κτισμένη στο εσωτερικό του, τα οποία αντίστοιχα χαρακτηρίστηκαν «μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς».

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα κάστρα της Ευρώπης.

Πρόκειται, όμως, και για ένα μνημείο που σχετίζεται με μία από τις πιο παράξενες και λαβυρινθώδεις περιόδους της ιστορίας: τον Μεσαίωνα. Και ήταν εδώ που γράφτηκε η συνέχεια της ιστορίας των αινιγματικών Ναϊτών Ιπποτών. Αλλά, πριν μιλήσουμε για την ιστορία του μνημείου, ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο χώρο.

Το κάστρο ορίζεται από τα τείχη του, που με τη σειρά τους οριοθετούν τη μήκους χιλιομέτρων τάφρο που το περιζώνει.

 Λίγες πετρόκτιστες γέφυρες ενώνουν τη σύγχρονη πόλη με το κάστρο...

...οδηγώντας προς την παλιά μεσαιωνική πόλη εντός των τειχών του.

Εκτός από τις γέφυρες, πρόσβαση στο εσωτερικό του κάστρου παρείχε παλαιότερα και αριθμός υπόγειων στοών, στις οποίες κανείς μπορούσε να εισέλθει μέσω ανοιγμάτων της τάφρου που διατηρούνται ως σήμερα.

Οι στοές αυτές εκτείνονταν –φτάνοντας μερικές φορές σε μήκος εκατοντάδων μέτρων– άλλες προς τη μεσαιωνική πόλη και άλλες προς απομακρυσμένες από το κάστρο τοποθεσίες. Στις μέρες μας, ελάχιστες έχουν παραμείνει βατές, με την πλειονότητα να έχει πια καταρρεύσει ή μπαζωθεί.

Η διάνοιξη των περισσότερων από αυτές ανάγεται στην εποχή κατασκευής του κάστρου από τους Ιωαννίτες Ιππότες, στις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ.

Αλλά, ποιοι ήταν οι Ιωαννίτες Ιππότες;

Η ιστορία ξεκινά πολύ παλιά, λίγο πριν την ολοκλήρωση της πρώτης σταυροφορίας, η λήξη της οποίας ταυτίζεται με την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους χριστιανούς σταυροφόρους στις 11/11/1100 (ενδιαφέρουσα ημερομηνία, ε;). Πριν, λοιπόν, ακόμα από την έναρξη της σταυροφορίας, στους Άγιους Τόπους είχαν εγκατασταθεί Βενεδικτίνοι μοναχοί, το δόγμα των οποίων, μεταξύ των λοιπών θρησκευτικών καθηκόντων, έθετε ως ύψιστο χρέος την περίθαλψη των ασθενών και των αναπήρων. Καθ' εφαρμογή του δόγματος αυτού, οι μοναχοί είχαν ιδρύσει ήδη από το 1070 ένα νοσοκομείο στην Ιερουσαλήμ, αφιερωμένο στον καθολικό Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα (St. John the Almsgiver).

Το έτος 1099, μαζί με τις λοιπές ανακατατάξεις που επέφερε στα εδάφη των Αγίων Τόπων η σταυροφορία, το νοσοκομείο αποκόπηκε διοικητικά από τους Βενεδικτίνους και απέκτησε αυτόνομη υπόσταση, συνιστώντας ανεξάρτητη αρχή. Οι μοναχοί που το υπηρετούσαν μετονομάστηκαν σε "Τάγμα των Περιθαλπόντων Μοναχών" ("Hospitallers"), φερόμενοι πλέον υπό την ηγεσία του ιδρυτή και πρώτου τους αρχηγού, Peter Gerard.

Αξίζει να επισημάνουμε την αρχική αυτή ενασχόληση των μοναχών του τάγματος με την περίθαλψη των πασχόντων. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ιατρικές μέθοδοι της εποχής λίγο απείχαν από τις πρακτικές της μαγγανείας, και ότι οι όποιες θεραπευτικές προσεγγίσεις χρόνιων ασθενειών κατέληγαν συνήθως σε τεχνικές εξορκισμού «των δαιμονίων», μιας και οι περισσότερες νόσοι του σώματος αντιμετωπίζονταν ως νόσοι της ψυχής. Έτσι, οι Περιθάλποντες μοναχοί, όποτε δεν επιτελούσαν τα φιλανθρωπικά τους καθήκοντα, μελετούσαν θεραπευτικές πρακτικές της εποχής. Αυτό έχει σημασία για τη συνέχεια της ιστορίας.

Ο πρώτος αρχηγός του τάγματος, Peter Gerard, πεθαίνει το 1118. Διάδοχος του, την ίδια χρονιά, θα αναλάβει ο Γάλλος Raymond de Puy, ο οποίος λίγο αργότερα έμελλε να μεταβάλει καθοριστικά το χαρακτήρα της αδελφότητας. Εδώ αξίζει να σημειωθεί και μία σημαντική λεπτομέρεια: λίγους μόνο μήνες νωρίτερα εκείνη τη χρονιά, ένας άλλος Γάλλος ιππότης, ο Hugh of Payens, είχε ιδρύσει ένα διαφορετικό τάγμα υπό το δόγμα των Βενεδικτίνων, το μιλιταριστικό τάγμα των "Πτωχών ιπποτών του Χριστού και του ναού του Σολομώντα" ("The Poor Knights of Christ and of the Temple of Solomon"), ή "Τάγμα των Ναϊτών Ιπποτών", όπως έμεινε στην ιστορία.

Ο Raymond de Puy σύντομα θα ακολουθήσει το παράδειγμα του τάγματος των Ναϊτών, ιδρύοντας έναν στρατιωτικό βραχίονα στο τάγμα των Περιθαλπόντων. Τα επόμενα χρόνια, ο μιλιταριστικός προσανατολισμός του τάγματος θα υπερισχύσει του αρχικού φιλανθρωπικού του χαρακτήρα, με τον προστάτη άγιο να αλλάζει από τον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα στον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Ως επίσημη δικαιολογία για την αλλαγή αυτή προστάτη αγίου προβλήθηκε η προσάρτηση από το τάγμα του γειτονικού ελληνορθόδοξου μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (το οποίο επανήλθε υπό Ορθόδοξη δικαιοδοσία τον 19ο αιώνα). Το τάγμα εφεξής φέρεται υπό την ονομασία "Ιωαννίτες Ιππότες", ενώ ο αρχηγός του, αρχής γενομένης από τον de Puy, φέρει τον τίτλο "Μέγας Μάγιστρος" ("Grand Master").

Σταδιακά, ως τα μέσα του 12ου αιώνα, οι Ιωαννίτες, μεταλλασσόμενοι πλήρως σε στρατιωτικό τάγμα μοναχών και λογοδοτώντας αποκλειστικά στον Πάπα, θα επεκτείνουν την κυριαρχία τους στα εδάφη της Εγγύς Ανατολής, θέτοντας υπό τον έλεγχο τους αρκετά κάστρα, με πιο γνωστό το "Crak des Chevaliers", το οποίο αποτελούσε και το ισχυρότερο φρούριο ολόκληρης της περιοχής.

Παρά τον μεταξύ τους ανταγωνισμό, οι Ιωαννίτες θεωρούνταν αδελφό τάγμα με τους Ναΐτες, σε συνεργασία με τους οποίους μάχονταν εναντίον των μουσουλμάνων, που με τη σειρά τους επιχειρούσαν διαρκώς την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων.

Στις 12 Ιουλίου του 1244, η Ιερουσαλήμ πέφτει τελικά στα χέρια των μουσουλμάνων. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1291, με τα τελευταία οχυρά να έχουν πλέον καταληφθεί, οι Ιωαννίτες θα μεταφέρουν τη μονή και το νοσοκομείο τους στη Λεμεσό της Κύπρου, η οποία εκείνα τα χρόνια λειτουργούσε ως ενδιάμεσος σταθμός για τους χριστιανούς που εγκατέλειπαν τους Αγίους Τόπους. Οι Ιωαννίτες χρειάζονταν πια ένα καινούριο «σπίτι». Το 1307 θα αποσπάσουν την παπική έγκριση προκειμένου να καταλάβουν το νησί της Ρόδου, που εν τω μεταξύ είχε ανεξαρτητοποιηθεί από την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και το 1310 η Ρόδος θα περιέλθει υπό την κυριαρχία τους (σε σχέση με τα προηγούμενα: http://www2.prestel.co.uk/church/oosj/history.htm).

Κάτι περισσότερο από δύο αιώνες είχαν περάσει από την ίδρυση τους, και οι Ιωαννίτες είχαν εξελιχθεί, απέχοντας πολύ από το χαρακτήρα του αρχικού τάγματος. Δεν επρόκειτο πια για ένα συνηθισμένο μοναστικό τάγμα, αλλά για μία πολυεθνική αδελφότητα με πολλά παρακλάδια και ποικίλες επιδιώξεις. Οι Ιωαννίτες της Ρόδου ήταν οργανωμένοι σε επτά διαφορετικές «Γλώσσες» («Langues» ή «Tongues»), εκείνες της Προβηγγίας, της Ωβέρνης, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Αγγλίας. Έμβλημα τους ήταν ο «σταυρός της Αμάλφης», ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός ως «σταυρός της Μάλτας»:

Η προέλευση του συμβόλου αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ των μελετητών. Ορισμένοι προσδιορίζουν τις ρίζες του στον ισλαμικό μυστικισμό, επισημαίνοντας πως οι γραμμές συμμετρίας του παριστάνουν και άστρο εκτός από σταυρό:

Σαν σχέδιο, απαντάται στην αρχιτεκτονική των Μαυριτανών και των Σαρακηνών, ενώ κοσμεί και αρκετά αρχαία τζαμιά στην Ιερουσαλήμ, τη Δαμασκό, τη Βαγδάτη και αλλού στον αραβικό κόσμο (http://www.orderofmalta.org.uk/cross.htm, http://www.oocities.org/vfw2539/Maltese-Cross.html).

Κατά τη μακρόχρονη παραμονή τους στα εδάφη της Ανατολής, οι Ιωαννίτες είχαν έρθει σε επαφή με την ισλαμική κουλτούρα, αλλά και με τις δοξασίες της ανατολίτικης αποκρυφιστικής παράδοσης. Τις επιρροές αυτές θα ενίσχυε η κήρυξη των Ναϊτών εκτός νόμου από τον βασιλιά Φίλιππο της Γαλλίας, στην οποία οι τελευταίοι είχαν καταφύγει στο σύνολο τους σχεδόν. Αμέσως μετά την ανακοίνωση της απόφασης το 1312, το τάγμα των Ναϊτών Ιπποτών θα διαλυθεί ως βλάσφημη αίρεση, και με απόφαση του Πάπα ολόκληρη η τεράστια περιουσία του θα περιέλθει στους πρώην ανταγωνιστές Ιωαννίτες, που δύο μόλις χρόνια νωρίτερα είχαν εγκατασταθεί στη Ρόδο. Ταυτόχρονα, αρκετοί Ναΐτες θα προσχωρήσουν στο τάγμα των Ιωαννιτών.

Η ενασχόληση των Ναϊτών Ιπποτών με τον αποκρυφισμό έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ιστορικών μελετών, τα δε βιβλία που έχουν γραφτεί σχετικά ανέρχονται σε εκατοντάδες. Το θέμα είναι μεγάλο και υπερβαίνει τη συζήτηση μας. Εκείνο, ωστόσο, που έχει σημασία και θα πρέπει να σημειωθεί είναι ότι, μαζί με τα περιουσιακά τους στοιχεία, οι Ναΐτες θεωρείται ότι κληροδότησαν στους Ιωαννίτες και στοιχεία από το αποκρυφιστικό τους τελετουργικό. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον ιστορικό Roger Peyrefitte, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του "The Knights of Malta" (Secker & Warburg, London, 1960), ήταν ο ίδιος ο Jacques de Molay, ο τελευταίος αρχηγός των Ναϊτών, που λίγες μέρες πριν πεθάνει στην πυρά είχε ορίσει τους Ιωαννίτες Ιππότες διάδοχους των Ναϊτών με μυστικό του διάταγμα. Κατ' αυτόν τον τρόπο, στο κάστρο της Ρόδου, τους παράξενους εκείνους αιώνες, το αρχαιότερο ιπποτικό τάγμα της Χριστιανοσύνης έγινε φορέας δοξασιών και πρακτικών που θα επηρέαζαν σε σημαντικό βαθμό τη μυστικιστική παράδοση στον δυτικό κόσμο.

Η ιστορία αυτή έχει πολλά ακόμα κεφάλαια. Το 1480, μερικά μόλις χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Β' ο πορθητής εκστρατεύει με μία δύναμη 70.000 ανδρών εναντίον της Ρόδου. Το νησί υπερασπίζονται 600 μόλις Ιωαννίτες Ιππότες μαζί με 2000 στρατιώτες και μισθοφόρους. Η πολιορκία του κάστρου θα διαρκέσει δύο μήνες, με τους μουσουλμάνους να αποχωρούν τελικά κακήν κακώς, έχοντας υποστεί βαρύτατες απώλειες. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας έλαβε χώρα και το ακόλουθο περιστατικό: ένα σοβαρό ρήγμα είχε δημιουργηθεί στα τείχη, μέσω του οποίου μουσουλμάνοι στρατιώτες εισχωρούσαν κατά εκατοντάδες στο κάστρο. Ξαφνικά οι μουσουλμάνοι σταμάτησαν την προέλαση τους και άρχισαν να υποχωρούν πανικόβλητοι. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι ακριβώς συνέβη, κατά το θρύλο, όμως, είχαν αντικρίσει την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή, ντυμένους με δέρματα τράγων και ακολουθούμενους από μία μπάντα ουράνιων στρατιωτών.

Οι μουσουλμάνοι ανέκαθεν βασίζονταν στους μεγάλους τους αριθμούς. Έτσι, μισό περίπου αιώνα αργότερα, το 1522, ο Σουλτάνος θα ξαναδοκιμάσει, με μία δύναμη 700 πλοίων και 200.000 ανδρών αυτή τη φορά. Έπειτα από μάχες έξι μηνών, οι Ιωαννίτες συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να κρατήσουν άλλο το κάστρο, και την 1η Ιανουαρίου του 1523 αποχωρούν από τη Ρόδο, η οποία είχε υπάρξει πατρίδα τους για περισσότερο από δύο αιώνες. Η αποχώρηση αυτή γίνεται αναίμακτα, στους δε Ιωαννίτες επιτρέπεται η μεταφορά όλων τους των υπαρχόντων, κατόπιν συμφωνίας με τον Σουλτάνο. Ο λόγος; Κατά τη διάρκεια των μαχών, για κάθε θάνατο Ιωαννίτη ιππότη αντιστοιχούσε υπερδεκαπλάσιος αριθμός νεκρών μουσουλμάνων στρατιωτών.

Μετά την αποχώρηση τους από τη Ρόδο, οι Ιωαννίτες εγκαταστάθηκαν στη Μάλτα, όπου συνέχισαν να εξελίσσονται, μετονομαζόμενοι σε "Ιππότες της Μάλτας". Η συνέχεια της ιστορίας ξεφεύγει από το θέμα μας. Στους αιώνες που θα ακολουθούσαν, πάντως, το τάγμα των Ιωαννιτών θα άπλωνε σταδιακά παρακλάδια του στη Ρωσία, την Αγγλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Σουηδία, την Αμερική, και σε πολλές ακόμα χώρες, συχνά υπό τη μορφή ελευθεροτεκτονισμού (σχετικά: http://www2.prestel.co.uk/church/oosj/quest2.htm, http://www2.prestel.co.uk/church/oosj/quest.htm). Από ορισμένους, μάλιστα, το τάγμα συνδέεται και με τη συγκρότηση των αμφισβητούμενων Ιlluminati.

Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που δεν αμφισβητείται είναι ότι κατά τη μακρά διαδρομή της στο χρόνο η αδελφότητα των Ιωαννιτών αναμίχθηκε και διασπάστηκε σε πλήθος διαφορετικών κλειστών/μυστικών εταιρειών ανά τον κόσμο, τα νήματα των οποίων είναι δύσκολο να ξεδιαλυθούν. Κατόπιν της εξάπλωσης την οποία γνώρισαν, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι μεγάλος αριθμός τοπικών και εθνικών οργανώσεων Ιωαννιτών ευδοκιμεί ως τις μέρες μας (http://www.webpages.free-online.co.uk/ksj/modkts.html). Όπως και δε θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση, τελικά, το γεγονός των συνεδριάσεων της λέσχης Bilderberg στη Ρόδο τα παλαιότερα χρόνια.

Ναι, ασφαλώς η Ρόδος αποτελεί πόλη παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ίσως μάλιστα εκεί, στο κάστρο της, κρύβονται περισσότερα μυστικά απ' όσα μπορούμε να υποψιαστούμε.

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ