Θα φεύγαμε ποτέ, αν η έξοδος ανοιγόταν μπροστά μας; Θα ήμασταν διατεθειμένοι να αφήναμε πίσω τον οικείο μας μικρόκοσμο για μια περιπλάνηση στους ανοιχτούς ορίζοντες; Είμαστε έρμαια των καταστάσεων; Σπόροι, γενετικά προγραμματισμένοι να ριζώσουμε, να αναπαραχθούμε και να πεθάνουμε όπου οι κοσμικοί άνεμοι μάς αποθέτουν, με τις επιλογές μας να περιορίζονται αποκλειστικά στο προς τα πού θα στρέψουμε τις ρίζες μας; Οι ρίζες αυτές, τελικά, μας εξασφαλίζουν επιβίωση ή Ζωή;

Έχουν πια περάσει πολλά χρόνια από την εποχή που σε κάποιο παιδάκι άρεσε να ακούει ένα συγκεκριμένο νανούρισμα πριν αποκοιμηθεί. Και η μητέρα του, μέσα σε μια τρυφερή ιεροτελεστία, του σιγοτραγουδούσε κάθε βράδυ με απαλή φωνή:

Το είχα καημό και μεράκι μου

να φύγω απ' το χωριουδάκι μου

να φύγω απ' το χωριουδάκι μου

καβάλα στο γαϊδουράκι μου

Στο ξωκλήσι προσκύνησα

κι ένα βράδυ ξεκίνησα.

Τα δέντρα που με κοιτούσανε

με λύπη με χαιρετούσανε

με λύπη με χαιρετούσανε

πού πας και φεύγεις ρωτούσανε

Στο ξωκλήσι προσκύνησα

κι ένα βράδυ ξεκίνησα.

Μα πριν φτάσω στο μύλο μου

γυρνώ και βλέπω το σκύλο μου

μες στα μάτια με κοίταγε

και να μείνω μου ζήταγε

Και μου 'φυγε το μεράκι μου

να φύγω απ' το χωριουδάκι μου

και γύρισα στο σπιτάκι μου

καβάλα στο γαϊδουράκι μου

Το νανούρισμα γεννούσε έντονα και αντικρουόμενα συναισθήματα στο παιδάκι, που στη θέση του πρωταγωνιστή τοποθετούσε τον εαυτό του. Η μόνη διαφορά ήταν ότι –για κάποιο λόγο– στο δικό του μυαλό η όλη σκηνή διαδραματιζόταν, όχι βράδυ, αλλά δειλινό.

Το παιδάκι προσπαθούσε να ξεδιαλύνει τα συναισθήματα του, αποφασίζοντας για το ποια θα ήταν η δική του απόφαση μπροστά σε ένα τέτοιο δίλημμα. Η ιδέα της αναχώρησης για μια δίχως επιστροφή περιπλάνηση στα μονοπάτια του «πέρα» τού γεννούσε μια μεθυστική έξαψη. Μπορούσε σχεδόν να νιώσει τον εαυτό του να βαδίζει σε καταπράσινους λόφους, καθώς το χωριουδάκι πίσω του μίκραινε συνεχώς μέσα στο ηλιοβασίλεμα. Ο απέραντος, μαγικός Κόσμος ξανοιγόταν μπροστά του, με όλες του τις μυστικές γωνιές έτοιμες να δεχθούν το διάβα του, ενώ μυριάδες υποσχέσεις για σαγηνευτικές περιπέτειες και αλαργινές ιστορίες πλανώνταν στην ατμόσφαιρα.

Κάποια στιγμή, όμως, μέσα στην όλη ονειροπόληση, συναντούσε και το βλέμμα του σκύλου του. Θα μπορούσε, βέβαια, να τον πάρει και αυτόν μαζί, όμως το παιδάκι καταλάβαινε ότι κάτι τέτοιο δε θα έλυνε το πρόβλημα, απλώς θα το μετέθετε. Το παρακλητικό βλέμμα του σκύλου, τα δέντρα που αποχαιρετούσαν με λύπη, και ο μύλος που θα γύριζε έρημος πια, ήταν τα σύμβολα του γαλήνιου μικρόκοσμου που θα άφηνε για πάντα πίσω του. Και η μελαγχολία που του προκαλούσαν οι εικόνες αυτές ήταν το τίμημα που θα έπρεπε να πληρώσει αν ήθελε να βαδίσει προς τους, όλο υποσχέσεις, ορίζοντες του δειλινού.

Παρότι του ήταν απολύτως γνωστή, το παιδάκι περίμενε να ακούσει την κατάληξη της ιστορίας με ολοένα μεγαλύτερη ανυπομονησία κάθε φορά. Γιατί, ενδόμυχα αρχικά, και με τον καιρό όλο και πιο συνειδητά, ευχόταν ο πρωταγωνιστής να κατάφερνε να σπάσει τα δεσμά του. Ναι, υπήρχε η μελαγχολία όλων όσων θα άφηνε πίσω του, όμως η μελαγχολία αυτή δεν μπορούσε να συγκριθεί με την κατάθλιψη που του γεννούσε η ιδέα της ματαίωσης, του πισωγυρίσματος και του μαγικού ταξιδιού που δε θα ξεκινούσε ποτέ. Πώς θα μπορούσε η προσμονή για ένα τέτοιο ταξίδι να διαλυθεί μέσα στο δειλινό; Πώς θα μπορούσε το γαλήνιο χωριουδάκι να κρύψει τη θέα των ανοιχτών οριζόντων;

Πολύ σύντομα το παιδάκι είχε πάψει πια να αντιμετωπίζει οποιοδήποτε δίλημμα. Το χωριουδάκι, αντιλαμβανόταν, δεν ήταν προορισμός αλλά αφετηρία. Και ξεκινούσαν μονοπάτια από εκεί, μονοπάτια που οδηγούσαν προς τόπους μακρινούς και τοπία πρωτόφαντα. Όχι, δε θα γύριζε πίσω, όσο παρακλητικά και αν κοίταζε ο σκύλος του, όσο κι αν τα κλαδιά των δέντρων έγερναν λυπημένα στο διάβα του. Κάποιο δειλινό θα ξεκινούσε για το Μαγικό Ταξίδι, βαδίζοντας για πρώτη φορά τα φιδογυριστά μονοπάτια που χάνονταν πέρα από τους λόφους. Η νύχτα δε θα το έβρισκε πλέον ξανά στο χωριουδάκι του.

Μετά, το παιδάκι μεγάλωσε...

12/04/2006

Με τον χειμώνα πλέον εντός των πυλών, αργά ή γρήγορα, στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας θα πέσουν τα πρώτα χιόνια. Και είναι δεδομένο ότι και φέτος θα παρακολουθήσουμε διάφορους τηλεανθρώπους να ανακοινώνουν με δέος, όχι ότι χιονίζει, αλλά ότι σημειώνονται «ακραία καιρικά φαινόμενα». Τώρα, βέβαια, αν το χιόνι, η χαρακτηριστικότερη εκδήλωση του χειμώνα, συγκαταλέγεται στα ακραία φαινόμενα, τότε και ο ελληνικός χειμώνας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα ακραίο ετήσιο φαινόμενο.

Η αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη πρακτική βολεύει τους πάντες. Βολεύει τα ΜΜΕ, που κρατούν τους αγωνιώντες θεατές μπροστά στις οθόνες των τηλεοράσεων, αφού άλλο σασπένς έχει το να λες ότι έρχονται ακραία καιρικά φαινόμενα, και άλλο το να λες ότι θα χιονίσει. Βολεύει τους παραγωγούς, τους διανομείς και τους εμπόρους, που βρίσκουν μια καλή δικαιολογία για να αυξήσουν τις τιμές των προϊόντων τους. Βολεύει τους υπεύθυνους των κρατικών φορέων, που μέσω του χαρακτηρισμού «ακραία» αμβλύνουν τις εντυπώσεις της ελλιπούς τους οργάνωσης και λειτουργίας, αλλά και τους μετεωρολόγους, που συχνά πέφτουν έξω στις προβλέψεις τους (αναμενόμενο, αφού ο καιρός αποτελεί ένα εν πολλοίς χαοτικό φαινόμενο, και η απόλυτα ακριβής του πρόβλεψη είναι αδύνατη). Βολεύει ακόμα και τους πολίτες, ιδίως τους κατοίκους των πόλεων, που εν μέσω μυριάδων λευκών προβλημάτων και δυσλειτουργιών βρίσκουν παρηγοριά σε σκέψεις του τύπου «ε, τι να κάνουμε, το άτιμο το φαινόμενο ήταν ακραίο».

Ας αφήσουμε, όμως, τη virtual reality που ευδοκιμεί στη χώρα μας, και ας ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά στην actual reality – την «πραγματική πραγματικότητα». Εκεί, φυσικά, υπάρχει απείρως περισσότερη ουσία και ενδιαφέρον.

Κάθε φορά που οι νιφάδες του χιονιού πέφτουν λικνιζόμενες από τον ουρανό, εκτυλίσσεται μια μυστική φαντασμαγορία σχημάτων, λίγο πιο κάτω από τα όρια διακριτικότητας του ανθρώπινου ματιού. Γιατί, αν κανείς μεγεθύνει τις νιφάδες κάτω από ένα μικροσκόπιο...

...θα διαπιστώσει με έκπληξη ότι εκεί κρύβεται ένας ολόκληρος γεωμετρικός κόσμος.

Η ποικιλία των σχημάτων που δημιουργούν οι κρύσταλλοι του στερεοποιημένου νερού καθώς συνενώνονται για να σχηματίσουν τις νιφάδες είναι εκπληκτική. Για την ακρίβεια, όπως και με τα δακτυλικά αποτυπώματα, δεν υπάρχουν δύο ακριβώς ίδιες νιφάδες χιονιού. Κάθε νιφάδα περνάει τη δική της Οδύσσεια, καθώς ακολουθεί διαδρομή διαφορετική απ' όλες τις υπόλοιπες μέχρι να φτάσει στη γη. Οι περισσότερες μορφοποιούνται με βάση το εξαγωνικό ή εξάκτινο μοτίβο των παραπάνω φωτογραφιών. Αλλά, υπάρχουν και δωδεκάκτινες νιφάδες...

...καθώς και τριγωνικές...

...οι οποίες σχηματίζονται σπάνια, υπό συνθήκες που παραμένουν άγνωστες.

Υπάρχουν και εντελώς διαφορετικές μορφές νιφάδων χιονιού. Μερικές παίρνουν σχήμα βελονοειδές, όμοιο με εκείνο ενός βλήματος σφαίρας...

...άλλες σχηματίζουν κολώνες από δίδυμα, αντικριστά πρίσματα...

...ενώ, υπό πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, όπως αυτές που επικρατούν στο Νότιο Πόλο, σχηματίζονται και νιφάδες–πολύεδρα.

Θα έλεγε κανείς ότι αυτές οι τελευταίες μορφές είναι λιγότερο εντυπωσιακές από τα πανέμορφα, καλειδοσκοπικά σχήματα των τυπικών εξαγωνικών και εξάκτινων νιφάδων. Κι όμως...

Σε σχέση με το κοινό οπτικό μικροσκόπιο, το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης μπορεί να επιτύχει πολύ μεγαλύτερες μεγεθύνσεις, με σαφώς ανώτερη ευκρίνεια απεικόνισης. Κάτω από αυτό, αποκαλύπτεται ένας ακόμη μεγαλύτερος βαθμός πολυπλοκότητας των χιονονιφάδων.

Και είναι οι θεωρητικά πιο απλές σε σχήμα που εντυπωσιάζουν περισσότερο...

...καθώς στη μικροδομή τους κρύβουν έναν απίστευτο κόσμο από παράξενους κίονες, περίτεχνες κλεψύδρες και φουτουριστικά πολυώροφα οικοδομήματα.

Τα μικροσκοπικά αυτά έργα τέχνης, στην πραγματικότητα, μας αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα από τα εντυπωσιακά τους σχήματα. Μας αποκαλύπτουν το πώς τα «θεωρητικά» και «άπιαστα» μαθηματικά που διέπουν τον κόσμο μας μπορεί να αποτυπώνονται σε συγκεκριμένα, απολύτως χειροπιαστά υλικά σώματα. Στη γοητευτική γεωμετρία των χιονονιφάδων, μας δίνεται ένα καλό μάθημα του πώς αόρατα νήματα, που ανήκουν στη σφαίρα του ιδεατού και που οι αισθήσεις μας δεν έχουν φτιαχτεί για να πιάνουν, άυλα νήματα όπως τα Μαθηματικά, διευθετούν την ύλη και την ενέργεια κατά τρόπους των οποίων μόνο τα τελικά αποτελέσματα φτάνουν να γίνονται αντιληπτά από εμάς.

Αλήθεια, με τα τεκμήρια περί ύπαρξης που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή πράξη, υπάρχουν τα Μαθηματικά; Όχι; Για ξανακοιτάξτε τις χιονονιφάδες.

Οι φωτογραφίες από οπτικό μικροσκόπιο που παρατίθενται παραπάνω προέρχονται από το site του Πανεπιστημίου Caltech –http://www.its.caltech.edu/~atomic/snowcrystals/class/class.htm– ενώ εκείνες που έχουν ληφθεί με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, από το Κέντρο Αγροτικής Έρευνας Beltsville της Αμερικής – http://emu.arsusda.gov/snowsite/default.html.

20/12/2005