Υπάρχουν σημάδια μέσα στην πόλη.
Σε κομβικά σημεία, οι διάφοροι δήμοι, και ιδίως ο δήμος Αθηναίων, έχουν τοποθετήσει μνημεία και τοπόσημα. Τα έργα αυτά, ακολουθώντας τις τάσεις της εποχής, διαπνέονται συνήθως από μια σουρεαλιστική–αφαιρετική διάθεση, απέχοντας πολύ από τα κλασικά μνημεία της παλιάς Αθήνας. Τίποτα το περίεργο ως εδώ, αφού άλλωστε οι διάφορες μορφές τέχνης συγκλίνουν όλες προς την ίδια ανθρώπινη ανάγκη: να μεταδώσουν την εικόνα, το συναίσθημα, την ιδέα ή τη διάθεση που είχε κατά νου και ψυχή ο εκάστοτε καλλιτέχνης.
Το αποτέλεσμα που εισπράττει ο θεατής είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των άκρων ενός διπόλου. Στον ένα πόλο συγκαταλέγονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του μνημείου που ο καλλιτέχνης θέλησε να εμφυσήσει σε αυτό. Ο άλλος πόλος αφορά την αίσθηση που αποκομίζει ο θεατής, η οποία με τη σειρά της επηρεάζεται από αντικειμενικούς παράγοντες, όπως η μορφή και το θέμα του έργου, καθώς και υποκειμενικούς, όπως η στιγμιαία ψυχική διάθεση και οι συνειρμοί που γεννώνται από αυτό.
Στην πολύβουη Αθήνα, όμως, ο διαβάτης σπανίως έχει την ευκαιρία να κοντοσταθεί και να περιεργαστεί συνειδητά τα επιμέρους στοιχεία του περιβάλλοντος. Συνήθως περνά βιαστικός, βρίζοντας από μέσα του (και απ' έξω του καμιά φορά) τα μηχανάκια, τα αυτοκίνητα και τους άλλους περαστικούς που του φράζουν το δρόμο. Ακόμη κι έτσι, υπάρχει ανά πάσα στιγμή μέσα του ένας μηχανισμός καταγραφής όσων συμβαίνουν γύρω, και ο μηχανισμός αυτός λογοδοτεί άμεσα στο υποσυνείδητο.
Το βιολογικό υπόβαθρο του εν λόγω μηχανισμού έγκειται στον δικτυωτό σχηματισμό του εγκεφάλου, και για να γίνει καλύτερα κατανοητό σε τι συνίσταται ο βιολογικός αυτός μηχανισμός, παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ι. Δ. Βλάχου "Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και Αισθητήρια" (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ).
Δικτυωτός (ενεργοποιός) σχηματισμός.
Είναι ιδιαίτερα άφθονος στον προμήκη και γενικότερα στο στέλεχος. Πρόκειται για ουσία του ΚΝΣ (Κεντρικό Νευρικό Σύστημα): 1) Με διάχυτη βαθύτερη κυρίως ανάπτυξη, 2) Είναι και οδός και κέντρο (είναι και λευκή, περισσότερο όμως φαιή ουσία με αλυσιδωτή πολυσυναπτική διάταξη νευρώνων). 3) Υπηρετεί την προσαγωγό και την απαγωγό οδό του ΚΝΣ. 4) Υπηρετεί το ΖΝΣ (Ζωϊκό Νευρικό Σύστημα) και το ΑΝΣ (Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα) (κατά κάποιο τρόπο στον δικτυωτό σχηματισμό αυτά τα δύο συστήματα συναντώνται και εναρμονίζονται, ενοποιούνται).
Ο δικτυωτός σχηματισμός παρ' ότι εμφανίζει την μεγαλύτερη του ανάπτυξη στο στέλεχος, επεκτείνεται κι αλλού, όπως στον διάμεσο εγκέφαλο, στους πυρήνες του τελικού εγκέφαλου, στον ΝΜ (Νωτιαίο Μυελό) και αλληλοκαλύπτεται με το μεταιχμιακό σύστημα. Στο στέλεχος, εκτός από την διάχυτη ανάπτυξη, περιλαμβάνει και διάσπαρτες ασαφείς αθροίσεις νευρώνων που χαρακτηρίζονται σαν εποπτικά κέντρα διαφόρων ζωτικών λειτουργιών (αναπνοής, κυκλοφορίας κτλ).
Τα τελευταία χρόνια ο δικτυωτός σχηματισμός, ανάλογα με τον νευροδιαβιβαστή που χρησιμοποιεί στις συνάψεις του, προσδιορίζεται σαν: α) χολινεργικός με νευροδιαβιβαστή την ακετυλοχολίνη και β) μοναμινεργικός (π.χ. νοραδρεναλινικός στον υπομέλαινα τόπο, ντοπαμινεργικός στην μέλαινα ουσία του μέσου εγκέφαλου και οροτονινεργικός στον δικτυωτό σχηματισμό της ραφής του στελέχους). Ο δικτυωτός σχηματισμός του στελέχους έχει παλίνδρομες συνδέσεις με όλες τις μείζονες περιοχές του ΚΝΣ κι έτσι εξηγείται γιατί μπορεί να επηρεάσει από την πιο στοιχειώδη μέχρι την πιο πολύπλοκη νευρική λειτουργία. Έτσι προέκυψε και η δυνατότητα θεραπευτικής παρέμβασης σε πλείστες νευρικές λειτουργίες με χειρουργικούς, κυρίως όμως με φαρμακολογικούς χειρισμούς.
Στις λειτουργίες του ΚΝΣ που επηρεάζονται από τον δικτυωτό σχηματισμό περιλαμβάνονται:
Ι. Η σωματοκινητική λειτουργία. Στον δικτυωτό σχηματισμό εντάσσονται και τα συνδετικά νευρικά κύτταρα που παρεμβάλλονται στην σύνδεση ανώτερου και κατώτερου κινητικού νευρώνα και εξασκούν διεγερτικές ή ανασταλτικές επιδράσεις.
ΙΙ. Η σωματοαισθητική λειτουργία. Η επίδραση αυτή είναι πιο γνωστή για τον πόνο και την θερμοκρασία και ερμηνεύεται με την θεωρία του ελέγχου στην πύλη εισόδου (sensory gating mechanisms) των προσαγομένων αισθητικών μηνυμάτων. Όλα τα αισθητικά μηνύματα μπορούν έτσι να τροποποιηθούν από παρεμβολές του δικτυωτού σχηματισμού. Επίσης ηλεκτρική διέγερση διαφόρων περιοχών του εγκέφαλου και κυρίως του δικτυωτού σχηματισμού του στελέχους που εντοπίζεται στο μέσο οβελιαίο επίπεδο και του ενδοπεταλιακού δικτυωτού σχηματισμού του θαλάμου μπορούν να ελαττώσουν την αίσθηση του πόνου που έρχεται από την περιφέρεια.
ΙΙΙ. Η σπλαγχνοκινητική λειτουργία.
ΙV. Η νευροενδοκρινική λειτουργία.
V. Οι βιολογικοί ρυθμοί. Τα βιολογικά ρολόγια, όπως ονομάζονται, (το «καντηλάκι» που λέει ο κόσμος) προσδιορίζουν το χρονοδιάγραμμα της ζωής μας, σε όλες της τις εκδηλώσεις από το γονιμοποιημένο ωάριο μέχρι το θάνατό μας. Άπειρες λειτουργίες και διακυμάνσεις του οργανισμού που γίνονται σε ετήσια, σε μηνιαία, σε ημερήσια, σε εποχιακή βάση, οι πυρηνοδιαιρέσεις, η αναπαραγωγή, ο θάνατος των κυττάρων και τόσα άλλα προσδιορίζονται από εσωτερικά προδιαγραμμένες μεταβολές των βιολογικών μακρομορίων, στα οποία περιλαμβάνεται και ο γενετικός μηχανισμός. Ο ρόλος του δικτυωτού σχηματισμού στην πραγματοποίηση των βιολογικών ρυθμών χαρακτηρίζεται σημαντικός.
VI. Συνειδησιακές καταστάσεις όπως είναι: Ο ύπνος, η εγρήγορση και η ετοιμότητα. Οι καταστάσεις αυτές προσδιορίζονται από πολυνευρωτικά συστήματα και κυκλώματα, ιδιαίτερα όμως επηρεάζονται και από τον εγκεφαλικό φλοιό.
VII. Πολύπλοκες λειτουργίες ΚΝΣ συμπεριφοράς, μάθησης, μνήμης, συγκίνησης, χωρο – χρονο – διάκρισης κτλ.
Όπως προκύπτει από ηλεκτροφυσιολογικά πειράματα, ο δικτυωτός σχηματισμός αφήνει ένα πολύ μικρό ποσοστό όσων καταγράφουν οι αισθήσεις να περάσει στον εγκεφαλικό φλοιό και στα ανώτερα κέντρα της συνείδησης. Σε καταστάσεις αυξημένης εγρήγορσης, το ποσοστό αυτό αυξάνεται, αντιπροσωπεύοντας ωστόσο και πάλι ένα μικρό μόνο μέρος του συνόλου, ενώ όλες οι υπόλοιπες πληροφορίες δεν αφήνονται να φτάσουν ποτέ στη συνείδηση. Το τι θα συνέβαινε αν το ποσοστό αυτό ξεπερνούσε κάποιο όριο, μπορούμε να το υποθέσουμε με βάση το ότι σε κάποια οργανικά ψυχοσύνδρομα όπου το άτομο αδυνατεί να σχηματίσει σαφή αντίληψη του περιβάλλοντος εικάζεται ότι ευθύνεται δυσλειτουργία του δικτυωτού σχηματισμού.
Έτσι λοιπόν, και κλείνοντας εδώ την παρένθεση περί νευρολογικού υποστρώματος, όταν ο ταλαιπωρημένος κάτοικος της πόλης καταφέρει επιτέλους να φτάσει στο σπίτι του, μπορεί συνειδητά να σκέφτεται τις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις, ίσως όμως αισθανθεί και μια περίεργη παρόρμηση να ανοίξει το ψυγείο του και να πιει μια παγωμένη Χ–Cola. Βλέπετε, και οι διαφημίσεις με τον ίδιο υποσυνείδητο τρόπο δρουν. Δεν έχει σημασία πόσο γελοίο μπορεί να φαίνεται στον συνειδητό μας εαυτό το περιεχόμενο μιας διαφήμισης, εκείνο που μετράει είναι ο υποσυνείδητος συνειρμός που αυτή σκαρώνει.
Υποσυνείδητες επιρροές προκύπτουν, βέβαια, καθημερινά, ως επακόλουθα διαφόρων καταστάσεων. Και, σε αντίθεση με τη στοχευμένη χρήση τους από πλευράς των διαφημιστών, οι επιρροές αυτές είναι συνήθως τυχαίες, μη προμελετημένες. Όχι πάντα, όμως. Μεταξύ των μνημείων και των τοποσήμων της πόλης, για να επιστρέψουμε στην αρχική μας συζήτηση, υπάρχουν αρκετά που δημιουργούν την αίσθηση ότι τοποθετήθηκαν απευθυνόμενα, όχι τόσο στα φιλότεχνα αισθήματα των πολιτών, όσο σε κάποιου είδους υποσυνείδητη διαλεκτική.
 |
 |
 |
Τα έργα αυτά εντοπίζονται σε κομβικά σημεία της πόλης. Σε όλες τις παραπάνω εικονιζόμενες περιπτώσεις, πρόκειται για όρια μεταξύ αστικών περιοχών όπου, εκτός της πολεοδομικής, οικονομικο–οικιστικής μετάπτωσης, υπάρχει και μια βαθιά αλλαγή στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με την αποπνεόμενη αίσθηση να μεταπίπτει από αυτή της κοσμοπολίτικης Αθήνας σε εκείνη συγκριτικά υποβαθμισμένων, πιο «σκοτεινών» συνοικιών. Ένα ακόμα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό έχει να κάνει με το ότι, σε συνέχεια της βασικής τους μορφής, ορισμένα από τα γλυπτά αυτά ενσωματώνουν και συμβολισμούς μέσα σε συμβολισμούς. Ο πεπτωκώς άγγελος, για παράδειγμα, που τοποθετήθηκε στην πλατεία Καραϊσκάκη το 2000 ως μνημείο πεσόντων αεροπόρων, ιδωμένος από απόσταση σχηματίζει την εικόνα ενός χεριού που δείχνει στον ουρανό.
Υπάρχουν και διάφορα άλλα στοιχεία της πόλης που εκπέμπουν στο φάσμα της αλληγορίας και των συμβολισμών.
|
|
|
|
|
Τις προσόψεις του παλιού αυτού κτιρίου στο κέντρο της Αθήνας, έργο Γάλλων αρχιτεκτόνων, κοσμούν ανάγλυφα περιστέρια και ημιανθρώπινες μορφές. Το περιστέρι είναι ένα από τα βασικά σύμβολα των τεκτόνων. Τα παράξενα πρόσωπα, πάλι, με την έντονη έκφραση, τους μεγάλους κυνόδοντες και την κρεμάμενη γλώσσα, που κοιτούν αφ' υψηλού τους περαστικούς, είναι πιθανό να τοποθετήθηκαν ως αποτρεπτικά αρνητικών επιρροών.
Ενδιαφέρουσα είναι η μορφή και εδώ:
Τι είδους άνθη αποκομίζουν τα παιδιά από τον γενειοφόρο με τα κέρατα και τα μυτερά αυτιά; Ο εμπορικός χρήστης του παλιού κτιρίου, να είχε άραγε συναίσθηση του πού ακριβώς τοποθέτησε την επωνυμία της επιχείρησης του;
Σε άλλες περιπτώσεις, οι παραστάσεις είναι μεγάλου μεγέθους, όμως και πάλι περνούν συνήθως απαρατήρητες.
Εδώ, ο πεπτωκώς άγγελος, που απαντάται και σε αρκετά ακόμη σημεία της πόλης, δεν κοσμεί κάποια κεντρική πλατεία, αλλά μια συνηθισμένη παλιά πολυκατοικία των Εξαρχείων. Πρόκειται για αισθητική παρέμβαση σε μια άδεια επιφάνεια τοίχου. Ωστόσο, η γενικά τυπική και αρχιτεκτονικά αδιάφορη σχεδίαση του κτιρίου, σε συνδυασμό με το ασυνήθιστο και μάλλον δυσοίωνο της παράστασης, δημιουργούν την αίσθηση ότι η επιλογή έγινε για λόγους συμβολισμού περισσότερο, παρά διακοσμητικούς.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζουν εκείνες οι περιπτώσεις όπου το μήνυμα είναι άδηλο, κρυπτικό.
Όπως σημειώσαμε, σημαντικές πληροφορίες μπορεί συχνά να διαφεύγουν από την εποπτεία της συνείδησης. Όταν τραβήξαμε την παραπάνω φωτογραφία –το κάναμε μάλλον αδιάφορα– είχαμε ως συνειδητή πρόθεση να φωτογραφίσουμε τα κομμάτια σπασμένου γυαλιού που τοποθετήθηκαν με σκοπό να αποθαρρύνουν επίδοξους διαρρήκτες από το να σκαρφαλώσουν στο πεζούλι, κι από εκεί στο υπερκείμενο μπαλκόνι. Ήταν πολύ αργότερα, όταν πλέον μεταφέραμε τη φωτογραφία στον υπολογιστή, που συνειδητοποιήσαμε τι πραγματικά μας είχε κάνει να κοντοσταθούμε και τι είχαμε φωτογραφήσει. Το αστείο είναι ότι σε εκείνη τη βόλτα είχαμε περιπλανηθεί στα δρομάκια με σκοπό, ακριβώς, να φωτογραφίσουμε ασυνήθιστα σημάδια μέσα στην πόλη.
Αλλά, τι τελικά αποτυπώνεται στη φωτογραφία; Για κοιτάξτε τα σχέδια που σχηματίζουν τα κάγκελα μπροστά από το τζάμι, σας θυμίζουν τίποτα; Η ίδια αυτή ιδέα ή ιστορία, ενός «αλλού» και του ταξιδιού προς ή από αυτό, απαντάται διάσπαρτα στην πόλη, διατυπωμένη άλλοτε με σαφήνεια...
...και άλλοτε αόριστα, μέσω γενικών συμβόλων ή παραστάσεων, όπως οι ακόλουθες που, σημειωτέον, εντοπίζονται στην ίδια περιοχή με εκείνη της καγκελόπορτας:
 |
 |
 |
Θα ήταν, βέβαια, αστείο το να υποθέσει κανείς ότι ο τεχνίτης που δούλεψε τα κάγκελα του φεγγίτη ή ο ιδιοκτήτης του σπιτιού με την ψηλή δίφυλλη πόρτα είχαν κάτι το παράξενο ή μυστηριώδες κατά νου. Τέτοιες καταστάσεις μπορούν να προσεγγιστούν έμμεσα μόνο.
Πώς;
Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από το διήγημα "The Call of Cthulhu" του Howard P. Lovecraft, και περιστρέφεται γύρω από μία βασική ιδέα της οποίας στοιχεία μπορεί κανείς να βρει διάσπαρτα σε λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες ανά τον κόσμο (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ).
...Φαίνεται πως ο θείος μου είχε άμεσα καταρτίσει μια θαυμαστά εκτεταμένη έρευνα ανάμεσα σε όλους του τους γνωστούς που θα μπορούσαν χωρίς κίνδυνο γελοιοποίησης να ερωτηθούν, ζητώντας για αναφορές των νυκτερινών τους ονείρων, καθώς και τις ημερομηνίες τυχόν αξιοσημείωτων ονειρικών συμβάντων του παρελθόντος. Η ανταπόκριση στο αίτημα του θα πρέπει να υπήρξε ποικίλη, φαίνεται πάντως ότι θα πρέπει να έλαβε περισσότερες απαντήσεις απ' ό,τι ένας κοινός άνθρωπος θα μπορούσε να διαχειριστεί χωρίς τη βοήθεια γραμματέα. Αυτή η αρχική του αλληλογραφία δεν είχε διασωθεί, οι σημειώσεις του όμως σχημάτιζαν μία λεπτομερή και κατατοπιστική περίληψη. Οι συνηθισμένοι κοινωνικά και εργασιακά άνθρωποι –αυτοί που αποτελούσαν τη μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Νέας Αγγλίας– απέδωσαν σχεδόν στο σύνολο τους αρνητικά αποτελέσματα, παρ' ότι σποραδικές περιπτώσεις ανησυχητικών αλλά άμορφων νυκτερινών ονειρικών οπτασιών αναφέρονταν εδώ κι εκεί, πάντα μεταξύ 23 Μαρτίου και 2 Απριλίου – τη χρονική περίοδο του παραληρήματος του Γουϊλκοξ του νεότερου. Οι άνθρωποι της επιστήμης, λίγο περισσότερο είχαν επηρεαστεί, αν και τέσσερις περιπτώσεις ασαφών περιγραφών αναφέρονταν σε φευγαλέες εικόνες παράξενων τοπίων, ενώ σε μία απ' αυτές αναφέρεται τρόμος για κάτι το υπερφυσικό.
Ήταν από τους καλλιτέχνες που έφτασαν οι καταφατικές απαντήσεις, και μπορώ να φανταστώ τον πανικό που θα είχε ξεσπάσει αν οι άνθρωποι αυτοί είχαν τη δυνατότητα να συγκρίνουν μεταξύ τους τις αναφορές αυτές. Όπως είχε το πράγμα και αφού δεν είχα στην κατοχή μου τα γράμματα αυτά, υποψιαζόμουν ότι ο διενεργών την έρευνα θα πρέπει να τους είχε υποβάλλει καθοδηγητικές ερωτήσεις ή ότι θα είχε διεξάγει την έρευνα αυτή με βάση το τι είχε ο ίδιος ονειρευτεί. Έτσι, εξακολουθούσα να πιστεύω πως ο Γουϊλκοξ, έχοντας με κάποιον τρόπο αποκτήσει πρόσβαση στα παλιά αρχεία του γηραιού επιστήμονα, τον είχε εξαπατήσει. Αυτές οι απαντήσεις από τους ανθρώπους της τέχνης διαμόρφωναν μια ανησυχητική εικόνα. Στο διάστημα από τις 28 Φεβρουαρίου έως τις 2 Απριλίου ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων αυτών είχαν ονειρευτεί πολύ παράξενα πράγματα, με την ένταση των ονείρων να είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη κατά την περίοδο που συνέπιπτε με το παραλήρημα του γλύπτη...
Δικτυωτός σχηματισμός; Όνειρα; Σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους; Με συγκεκριμένο περιεχόμενο; Μεταξύ συγκεκριμένων ομάδων ανθρώπων; Με συγκεκριμένες υποσυνείδητες επιδράσεις; Σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης;
Ίσως.
|
|
|
