Αν σε μία μεγαλούπολη όπως η Αθήνα εκδηλώνονται επιδράσεις σχετικές με τα όσα συζητήσαμε ως εδώ, και άσχετα με το κατά πόσο οι πηγές των επιδράσεων αυτών ξεφεύγουν από τις δικές μας δυνατότητες αντίληψης, τι μορφή θα μπορούσαν να έχουν τα ορατά σε εμάς επακόλουθα;
Μεγάλη συζήτηση. Και, κατ' αρχήν, στη συζήτηση μας αυτή αναφερόμαστε αναγκαστικά σε επιδράσεις και αποτελέσματα που μπορούμε να αντιληφθούμε. Δε θα είχε νόημα να μιλήσει κανείς για καταστάσεις των οποίων οι επιπτώσεις ξεφεύγουν από το δικό μας φάσμα παρατήρησης, διότι προφανώς, στην περίπτωση αυτή, η όλη συζήτηση θα ήταν κενή περιεχομένου. Πώς θα μπορούσε να αναφερθεί κανείς π.χ. στα ραδιοκύματα της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου, αν δε διέθετε τον κατάλληλο δέκτη για να τα ανιχνεύσει; Κοσμικά ραδιοκύματα βομβάρδιζαν τη Γη ήδη από τη δημιουργία της, ωστόσο η ύπαρξη τους έγινε γνωστή σε εμάς μόλις τους τελευταίους αιώνες, με την επινόηση των σχετικών δεκτών.
Δέκτης. Περίεργη λέξη, αρκετά αόριστη, αλλά και με κάπως υποβλητική χροιά. Το ποια μορφή θα μπορούσε να έχει ένας δέκτης ραδιοκυμάτων, στις μέρες μας αποτελεί πλέον κοινό τόπο. Όταν, όμως, συζητάμε για ακαθόριστα μορφώματα που σχηματίζονται και διαλύονται στις πόλεις μας, γεννώντας κύματα επιρροών που ξεσπούν μέσα σε αυτές, τότε ο καθορισμός του τι θα μπορούσε να χρησιμεύει ως δέκτης αποτελεί το πιο σημαντικό κομμάτι της όλης συζήτησης. Ποια μορφή θα μπορούσε, λοιπόν, να έχει ένας τέτοιος δέκτης;
Θεωρητικά, αρκετά διαφορετικά πράγματα θα μπορούσαν να λειτουργούν ως δέκτες επιδράσεων όπως αυτές για τις οποίες συζητάμε. Τα ραδιοκύματα, για παράδειγμα, στα οποία αναφερθήκαμε χάριν αναλογίας, θα μπορούσαν να ανιχνευθούν και πολύ πριν την κατασκευή των πρώτων σχετικών συσκευών, μέσω των δακτυλίων στους κορμούς των δέντρων.
Αντίστοιχα, παλιά ή νέα ίχνη διεργασιών όπως αυτές που μας απασχολούν θα μπορούσαν να βρίσκονται εγγεγραμμένα σε ολόκληρο το φάσμα των συστατικών μιας πόλης.
Όμως, εδώ η συζήτηση μπαίνει πλέον αναγκαστικά υπό το πρίσμα μιας διαφορετικής οπτικής. Προσπαθώντας κανείς να μιλήσει για τέτοια θέματα με τρόπο αναλυτικό, επιχειρώντας να τα περικλείσει σε σαφείς περιγραφές και δομημένους κανόνες, κινδυνεύει να χάσει εντελώς την ουσία τους και να καταλήξει σε περίπλοκες διατυπώσεις, οι οποίες τελικά ουδεμία σχέση θα έχουν με το ζητούμενο.
Ήδη στις προηγούμενες ενότητες σταθήκαμε σε στοιχεία της πόλης, όπως ασυνήθιστα γλυπτά, σχέδια σε πόρτες, και γκραφίτι, τα οποία εκπέμπουν σε μια δική τους διάλεκτο.
 |
 |
 |
 |
|
Το 2004, στους τοίχους της Αθήνας άρχισαν ξαφνικά να περιφέρονται... ψάρια. Μήνυμα. Συνειδητό ή όχι από την πλευρά του δημιουργού του, αυτός είναι ο σκοπός ενός γκραφίτι. Και, όχι, εδώ δε θα επανέλθουμε στη σχετική συζήτηση, προσέξτε όμως τις διαφορές στην τεχνοτροπία των παραπάνω σχεδίων, γεγονός ενδεικτικό του ότι προήλθαν από διαφορετικούς ανθρώπους. Παρεμπιπτόντως, το ψάρι, σαν σχήμα, υποδηλώνει και κατεύθυνση. |
Τα πράγματα είναι απλά όταν, όπως στα γκραφίτι, το μήνυμα έχει συγκεκριμένη μορφή και αποστολέας του είναι η πρόθεση ενός ή περισσότερων ανθρώπων. Μεταξύ, όμως, των μυριάδων μηνυμάτων που «κυκλοφορούν» στους δρόμους μιας πόλης, υπάρχουν και ορισμένα των οποίων η μορφή, η προέλευση, αλλά και το μέσο διάδοσης δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν.
Μηνύματα μέσα στην πόλη. Ηχεί παράδοξα γνώριμο για τους περισσότερους, ίσως επειδή οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται υποσυνείδητα την ύπαρξη τους. Κατ' επέκταση, και οι επιδράσεις τέτοιων μηνυμάτων είναι κυρίως υποσυνείδητες. Το πώς, τώρα, οι υποσυνείδητες αυτές επιδράσεις θα εκδηλώνονταν πρακτικά, σηκώνει πολλή κουβέντα. Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον, για παράδειγμα, μία στατιστική μελέτη που θα εξέταζε διαχρονικά τις εκδηλώσεις ψυχικών νόσων, τις απόπειρες αυτοκτονιών ή τις εξάρσεις βίαιης συμπεριφοράς/εγκληματικότητας ανά μεμονωμένες περιοχές της πόλης. Το δύσκολο στην περίπτωση αυτή θα ήταν να απομονωθούν και να αγνοηθούν όλοι οι αμέτρητοι άλλοι παράγοντες –κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, στέκια εγκληματικότητας, πυκνότητα κατοίκων, κλπ.– που επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, αφήνοντας χώρο μόνο για τις τυχόν επιδράσεις που μας απασχολούν εδώ. Δύσκολο έως ακατόρθωτο, ακόμη και για ένα ολόκληρο επιτελείο από ειδικούς. Εκείνο που είναι εφικτό, ωστόσο, είναι να το να κοιτάξει κανείς εμπειρικά, ανιχνεύοντας έμμεσες ενδείξεις.
Τέτοιου είδους ενδείξεις εντοπίζονται με αυξημένη συχνότητα σε ορισμένες περιοχές της Αθήνας. Και παρότι, όπως είπαμε, η αξιολόγηση τους είναι εκ των πραγμάτων προβληματική, το γεγονός της αυξημένης συχνότητας σε σχέση με άλλες περιοχές συνιστά από μόνο του μία ακόμη ένδειξη.
Είναι όταν κανείς κοιτάξει το σύνολο που αρχίζει να αντιλαμβάνεται μία ευρύτερη εικόνα. Αυτό ακριβώς ισχύει και με τα θέμα για το οποίο συζητάμε. Γειτονιές της Αθήνας των οποίων οι κάτοικοι εκδηλώνουν κοινά στοιχεία ιδιαίτερης συμπεριφοράς; Ναι, υπάρχουν. Αυτό δεν προκαλεί και τόση έκπληξη αν κανείς αναλογιστεί πόσα και πόσο διαφορετικά μηνύματα μπορεί να συλλαμβάνει ένας ανθρώπινος δέκτης. Και είμαστε όλοι μας φτιαγμένοι ώστε να λειτουργούμε ως δέκτες, στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξης μας. Από τα όνειρα που μας ξεβράζει το υποσυνείδητο κάθε βράδυ ως τις ενστικτώδεις μας παρορμήσεις και αποστροφές, υπάρχουν διάφοροι αδιάψευστοι μάρτυρες της πολύπλευρης και οξυμμένης μας αυτής δεκτικότητας. Μηνύματα – που μπορεί να εκδηλώνονται στον ψυχισμό υπό τη μορφή μιας ασυναίσθητης εικόνας, ενός αυθαίρετου συνειρμού ή μιας αδικαιολόγητης αίσθησης. Γιατί, είπαμε, το μεγαλύτερο μέρος των μηνυμάτων αυτών εγγράφεται σε ένα λανθάνον αλλά όχι και στεγανό υποσυνείδητο επίπεδο. Η περαιτέρω επεξεργασία τους αποτελεί καθαρά εσωτερική διεργασία, ξεχωριστή για κάθε άνθρωπο. Φαίνεται, ωστόσο, ότι στους περισσότερους κάποια από τα σχετικά μηνύματα–ερεθίσματα, ειδικά τα πλέον ομοιόμορφα και επαναλαμβανόμενα, βρίσκουν τελικά τον τρόπο να δραπετεύσουν από το λανθάνον τους επίπεδο, οδηγώντας σε φαινομενικά αυθαίρετες πράξεις, συμπεριφορές ή εμμονές.
Ναι, υπάρχουν. Υπάρχουν παράξενα σημεία και γειτονιές μέσα στην πόλη· μέρη για τα οποία οι περαστικοί νιώθουν αδικαιολόγητη έλξη ή άπωση· σημεία που οι άνθρωποι διαχρονικά δείχνουν να αποφεύγουν· ερειπωμένες γειτονιές που έχουν εδώ και χρόνια εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους τους, παρότι οι μόλις διπλανές τους συνοικίες σφύζουν από ζωή.
Ο κόσμος της ημέρας, με τα αυτοκίνητα που ξεχειλίζουν από τους δρόμους και τους αυτοματοποιημένους κατοίκους που τρέχουν να προλάβουν τις δουλειές τους, ελάχιστα περιθώρια αφήνει στο ανθρώπινο μυαλό ώστε να τα αντιληφθεί συνειδητά όλα αυτά. Είναι τη νύχτα συνήθως, όταν η πόλη και οι άνθρωποι παλινδρομούν σε μια πιο αρχέγονη κατάσταση, που κάποια πράγματα μπορούν να ξεχωρίσουν καλύτερα και να γίνουν αντιληπτά. Και ο κόσμος της νύχτας, ξέρετε, δεν είναι τόσο σιωπηρός όσο πιστεύται γενικώς. Κάποια μηνύματα τείνουν να γίνονται πιο ηχηρά και πιο ευδιάκριτα τις ώρες εκείνες, όταν ο αχός της ημέρας έχει πια καταλαγιάσει.
Σημεία και περιοχές μέσα στο πλέγμα της πόλης. Σημεία, την ύπαρξη των οποίων φαίνεται να έχουν προσέξει ή να διαισθάνονται και άλλοι. Κάτι σαν τα links καθορισμένων τόπων μέσα στο πλέγμα του Διαδικτύου, που εκπέμπουν τα δικά τους μηνύματα. Μόνο που τα συγκεκριμένα links είναι αστικά. Urban links.
|
|
|
